Trần Đăng Khoa: Hình như chúng ta không hiểu trẻ em…

• Trần Đăng Khoa: Lậy má, Người chẳng còn gì!
• Trần Đăng Khoa: Ngày linh thiêng nhớ những người chết trận
• Trần Đăng Khoa: Trượt đại học, sao phải tự tử!

• Trần Đăng Khoa: Khối C lụn bại, ai có tội?

Thoáng lướt qua tên bài, chắc không ít bạn đọc khó chịu: “Cái lão già này lại õng ẹo rồi! Trẻ con mới nứt mắt, có gì mà không hiểu. Chúng tôi đẻ ra chúng. Chả lẽ bố mẹ lại không hiểu con cái mình sao? Trời đất lộn tùng phèo hết rồi!”

Khổ! Tôi còn biết nói sao với các vị Thượng đế khả kính của tôi!

Có bao điều đơn giản mà rồi thành phức tạp. Cả những chuyện đau lòng không đáng xảy ra mà vẫn cứ xảy ra. Nhiều kết cục cay đắng chỉ đơn giản bắt đầu từ sự hiểu lầm rất đỗi đáng tiếc. Chúng ta luôn cậy mình là người lớn, là đấng sinh thành, lại nhìn con trẻ như những sinh linh vừa mới mở mắt, thế thì làm sao mà hiểu chúng được.

Các nhà văn viết cho thiếu nhi hiểu các em thế nào cho phù hợp? (Ảnh minh hoạ)

Tôi còn nhớ hồi tham dự một trại sáng tác viết cho thiếu nhi của Hội Nhà văn cách đây cũng đã trên hai mươi năm, khi tổng kết trại, nhà văn Nguyên Ngọc, lúc bấy giờ là Phó Tổng Thư ký, có đưa ra một nhận xét rất thẳng thắn: “Chúng ta viết cho thiếu nhi, nhưng lại không hiểu thiếu nhi. Tại sao cứ viết cho các em là lại chỉ kể chuyện cào cào châu chấu. Trong khi các em quan tâm đến không ít những vấn đề lớn. Nhiều em suy nghĩ rất sâu sắc, thậm chí rất “người lớn”, mà trong khi đó, người lớn chúng ta lại “cưa sừng làm nghé”, rồi giả vờ ngô nghê, và cứ tưởng ngô nghê mới là con trẻ. Đừng ngô nghê hóa trẻ con, cũng đừng giun dế hóa dòng văn học dành cho con trẻ…”

Lời nhận xét thẳng tưng ấy làm nhiều người khó chịu. Có tác giả bị sốc. Họ không phản ứng ông Phó Tổng thư ký Hội Nhà văn, nhưng lại hậm hực với tôi và muốn tôi lên tiếng phản bác Nguyên Ngọc. Nhưng tôi lại tâm đắc với ý kiến của ông. Tôi thấy ông nói đúng. Rất đúng!

Ngay thời chúng tôi còn là trẻ con, vào những năm 60 của thế kỷ trước, khi ấy đất nước còn mù mịt bom đạn, nhiều quan niệm của chúng ta còn rất đơn giản và ấu trĩ, những bài học của chúng tôi cũng rất giản đơn, nhưng lũ trẻ nhà quê chúng tôi cũng đâu có ngô nghê. Trẻ con bây giờ còn tinh quái hơn. Chúng lại càng không thể ngô nghê được.

Còn nhớ hôm dự cuộc gặp mặt, giao lưu giữa các nhà văn với các em thiếu nhi Trường Đội Lê Duẩn. Cuộc gặp đã qua trên 20 năm rồi, nhưng tôi vẫn còn nhớ mãi, ấn tượng mãi. Hôm ấy, đến dự có Bộ trưởng Trần Thị Thanh Thanh, Thứ trưởng nhà văn Phùng Ngọc Hùng, nhà thơ Định Hải, nhà văn Lê Phương Liên, nhà Phê bình nghiên cứu Vân Thanh và đông đảo các phóng viên báo chí. Khác hoàn toàn với nhiều cuộc tiếp xúc của thiếu nhi, nhưng lại do người lớn tổ chức, chuẩn bị, các em chỉ thụ động đọc những bài diễn văn, những lời phát biểu cứng nhắc do người lớn viết hộ, ở đây, trong cuộc giao lưu này, các em tự tổ chức và tự điều hành.

Không khí Hội trường sinh động, tươi trẻ, linh hoạt và ấm nóng ngay từ giây phút đầu tiên. Các em đều nói vo. Không có văn bản chuẩn bị trước. Nhưng ý kiến nào cũng sắc sảo. Nhiều vấn đề được đặt ra rất nghiêm túc. Một cuộc Hội thảo khoa học đích thực. Vấn đề đầu tiên các em đưa ra là sự chật chội, ngột ngạt trong đời sống của các em ở các phố thị. Liệu có giải pháp nào cải thiện được không?

“Trong khi các cô bác cứ nói quan tâm đến thiếu nhi với bao nhiêu khẩu hiệu, mà khẩu hiệu nào nghe cũng hay: Trẻ em hôm nay - Thế giới ngày mai, rồi Tất cả vì tương lai con em chúng ta… Riêng cái quan niệm này, chúng cháu thấy có cái gì đó không được ổn lắm. Bởi các bác chỉ nghĩ đến tương lai mà không quan tâm đến hiện tại. Chỉ nghĩ đến tương lai, lại tất cả vì tương lai là các bác tự ru mình, tự thỏa mãn mình, tự bằng lòng mỹ mãn vì mình là người tốt, là người hết lòng vì con trẻ, nhưng lại chẳng phải làm gì cả, rất nhẹ nhàng thoải mái, vì rũ bỏ được hết mọi trách nhiệm cụ thể.

Tương lai là cái gì còn rất mù mờ ở phía trước. Tương lai là cái có thể đến, hoặc có thể không bao giờ đến. Hoặc giả dụ, nếu tương lai có đến thật thì lúc ấy, chúng cháu cũng đã thành các cụ già rồi, làm sao còn thú vui của con trẻ để thụ hưởng những gì tốt đẹp các bác ban cho. Còn hiện tại chúng cháu đang sống thì chẳng có gì cả. Thôi khỏi bàn đến những ước mơ cao siêu, vì như thế viển vông quá. Chúng cháu chỉ khát khao có chỗ để nhảy dây, có chỗ đánh chuyền hay đá bóng. Rộng rãi hơn nữa là thả diều. Trên thị trường diều được bán rất nhiều, đủ các kích cỡ, hình dáng. Người lớn bán rất nhiều diều cho trẻ con nhưng lại không cho trẻ con chỗ thả diều.

Có bạn đành leo lên tầng thượng, leo lên nóc nhà thả diều. Có bạn liều lĩnh đá bóng ngay trên đường phố. Đó là những việc làm vô cùng nguy hiểm. Có bạn ngã lộn nhào từ tầng 5 xuống đất chết. Có bạn đá bóng dưới lòng đường bị xe cán gẫy chân. Nhiều bạn bị các bác Cờ đỏ quát mắng om sòm vì “gây mất trật tự đường phố”.

Thực sự chúng cháu có lỗi không? Trẻ con có quyền được vui chơi không?”. “Trẻ em rất cần được vui chơi. – Một nhà văn tiếp lời - Nhưng các em cũng phải thông cảm với các cô các bác. Bởi hiện nay vẫn còn rất nhiều người nghèo không có nhà ở. Vậy thì theo các em, giữa việc xây nhà cho người nghèo có chỗ trú mưa nắng với chuyện làm sân chơi cho các em, ta cần ưu tiên cái nào trước đây?”.

“Theo cháu, chúng ta không nên đặt vấn đề như thế? Không nên lấy cái nọ triệt tiêu cái kia. Tại sao các bác không nghĩ đến việc vừa xây nhà cho người nghèo, vừa làm sân chơi cho con trẻ?”. “Nhưng làm bằng cách nào được, trong khi phố phường chật chội như thế?”. “Chúng cháu nghĩ rằng Phố phường chỉ chật chội đối với những nhà quản lý không có tầm nhìn xa và không biết quy hoạch cụ thể. Với người có khả năng tổ chức, quy hoạch, thì dân số hiện tại ở Hà Nội không phải là đông và đất đai cũng không hề chật hẹp…”.

“Vậy thì theo cháu cần phải làm thế nào? – Nhà báo Đặng Nam - Chủ nhiệm chương trình Truyền hình “Vì trẻ thơ” – quay lại hỏi một cháu gái vừa đưa ra lời lý giải - Giả sử bây giờ, cháu không phải là Liên đội trưởng Đội Thiếu niên Tiền phong mà lại là bà Chủ tịch thành phố, cháu sẽ “quy hoạch” thành phố của chúng ta như thế nào đây?”.

“Trước hết, cháu sẽ xóa tất cả những căn nhà ổ chuột, những căn nhà mỏng dính, những căn nhà lô nhô cao thấp, cái thò ra, cái thụt vào, trông rất nhếch nhác, bẩn thỉu. Nhìn chung, nhà cửa, phố phường của ta, từ trước cho đến nay, vẫn xây dựng theo kiểu tự phát, chủ yếu là do dân tự làm, ai thích kiểu gì thì làm kiểu đó, lại làm tùy theo túi tiền của từng nhà, nên rất lộn xộn và hoang toàng như cỏ dại. Đi trên đường phố, cháu có cảm giác như mình đang đứng trước một dàn nhạc khổng lồ, có đến hàng triệu nhạc cụ, nhưng lại thiếu nhạc trưởng, nghĩa là thiếu một bàn tay chỉ huy, nên cứ mạnh ai nấy tấu. Rốt cuộc chẳng ra làm sao cả.

Vậy cần phải quy hoạch lại bằng cách dựng nhà cao tầng như nhiều Thủ đô văn minh của các nước tiên tiến. Chỉ một khu nhà cao tầng đã giải quyết được chỗ ở cho bà con cả một khu phố. Nếu làm được thế, Hà Nội sẽ rất thoáng và rất hiện đại, nề nếp. Chúng ta vừa giải quyết được chỗ ở cho dân, vừa có chỗ xây dựng khu vui chơi giải trí. Làm sao ở bất kỳ căn hộ nào, bật cửa sổ ra cũng thấy bóng cây xanh và công viên sinh thái. Đó là nơi vui chơi cho con trẻ, là chỗ đi dạo cho người già…”.

“Trời ơi! Cháu gái mơ mộng quá – Tôi kêu lên –Cháu đang dẫn các bác vào thế giới cổ tích đấy!”. “Tại sao lại cổ tích? Cháu nói thật với chú Khoa là cháu không thích truyện cổ tích. Từ bé, cháu đã không đọc chuyện cổ tích rồi. Cháu không đọc vì đó là những chuyện hoang tưởng, bịa đặt”. “Thế nhưng cháu lại đang sáng tác chuyện cổ tích đấy. Vì những điều cháu nói rất khó thành hiện thực. Dân mình vừa đơn giản lại vừa rất phức tạp. Người nào cũng muốn có mảnh đất riêng, căn nhà riêng. Dù méo mó, nhưng vẫn thích, vì đó là nhà riêng của mình chứ không phải nhà tập thể. Bao nhiêu công trình công cộng không giải tỏa nổi cũng vì dân đó thôi…”.

“Đó không phải vì dân đâu. Dân không tin các bác nên không ủng hộ đấy. Tại sao dân không tin các bác là lỗi tại các bác chứ. Người ta đã giao nhà, đã đóng tiền và ở vạ vật, nhưng mãi vẫn không xây xong. Thế thì làm sao mà tin các bác được. Theo cháu, với dân, nên rõ ràng, không nói một đằng, làm một nẻo. Có gì khó khăn nảy sinh cũng thông báo với dân, dân sẽ cảm thông. Nếu được dân tin thì việc gì, dù khó đến đâu cũng vẫn làm được. Bác Hồ bảo: “Dễ một lần không dân cũng chịu. Khó vạn lần dân liệu cũng xong”. Cháu nghĩ đất đai ở trong dân. Tiền bạc ở trong dân. Công sức cũng ở trong dân. Dân tin yêu, ủng hộ thì những chuyện cổ tích sẽ thành hiện thực, còn nếu dân không tin, không ủng hộ, thì những việc đơn giản, có sẵn trong tầm tay cũng sẽ thành chuyện cổ tích xa vợi, lại rất hoang đường….”.

Đấy! Lý lẽ của trẻ con đấy. Hóa ra chúng ta đâu có hiểu các em. Cũng đừng nghĩ trẻ con khôn trước tuổi. Từ những năm 60 của thế kỷ trước, cậu bé 11 tuổi Hoàng Hiếu Nhân đã từng diễn giải: “Các anh đừng nghĩ chúng em già khôn trước tuổi. Cái gì cần nhớ trước thì nhớ trước, có cái cũng cần nhưng để tính sau”…/.