Thị trường không phải là trò chơi dân túy

Tuần qua, có một cuộc đối thoại rất thú vị giữa ông Đinh La Thăng, Bí thư thành ủy TP HCM, và bà Mai Kiều Liên, Tổng Giám đốc Vinamilk. Một bên là quyết tâm chính trị giúp nông dân thoát nghèo, một bên là những nguyên tắc thương trường. Cuộc đối thoại ngắn ngủi, nhưng cũng đủ bộc lộ một điều hiển nhiên, rằng thị trường không phải là trò chơi dân túy.

Ông Đinh La Thăng là một chính khách có thừa sự quyết liệt để nói và làm. Ông theo đuổi đến cùng việc thuyết phục doanh nghiệp tạo điều kiện cho người nuôi bò ở Củ Chi. Người dân và báo chí đều ghi nhận sự tâm huyết của ông.

Doanh nghiệp, mà đại diện là bà Mai Kiều Liên cũng kiên nhẫn trả lời mọi câu hỏi của ông. Nhưng, thị trường có những lý lẽ của thị trường, ngay cả ông Đinh La Thăng cũng khẳng định không thể không tuân thủ quy luật của nó, đó là quy luật cạnh tranh, là cung cầu. Đó là những quy luật mà bất kỳ sự can thiệp mang tính chất hành chính nào đều có thể khiến thị trường trở nên méo mó và phi thực tiễn.

Cuộc đối thoại giữa ông Đinh La Thăng và bà Mai Kiều Liên đã kết thúc mà chưa mang đến một giải pháp nào để người dân nuôi bò ở Củ Chi có thể kỳ vọng để lập tức thoát khỏi những khó khăn.

Giá xăng dầu trong suốt 3 tháng qua liên tục giảm, và giảm rất sâu. Ai cũng thấy lẽ ra các doanh nghiệp vận tải phải giảm cước tương ứng. Song, bất chấp sự bức xúc của dư luận, bất chấp những cuộc họp của cơ quan quản lý Nhà nước về giao thông vận tải, bất chấp những lời cảnh báo về việc có thể xử phạt, thanh tra… chỉ có rất ít doanh nghiệp chịu giảm giá, và chỉ giảm một cách tượng trưng.

Cơ quan quản lý Nhà nước có thể ban hành những văn bản chính sách mang tính áp đặt để can thiệp vào việc tính giá của doanh nghiệp. Song, để có thể can thiệp một cách hiệu quả việc này, không một cơ quan nào có thể kiểm soát, giám sát mọi yếu tố cấu thành giá của hàng ngàn doanh nghiệp vận tải trong cả nước. Người dân vẫn phải chịu giá cao dù Nhà nước đã làm hết sức mình.

Câu chuyện về giá sữa cũng thế. Mọi chính trị gia đều không thể ngồi yên khi người dân nghèo phải mua sữa công thức với giá cao so với mặt bằng chung của thế giới. Những biện pháp cứng rắn đã được đưa ra, dù đi ngược những cam kết hội nhập. Áp giá tối đa, cấm quảng cáo. Kết quả: Công chúng hỉ hả khi những quyết định được ban hành. Nhưng sau đó thì sản lượng sữa bán ra trên thị trường giảm đến 11%, tức là tỷ lệ dân chúng được tiếp cận với mặt hàng sữa thậm chí ít đi.

Kết quả của những quyết định can thiệp vào giá sữa không như mong đợi. Song điều đó cũng không đáng ngạc nhiên bởi việc can thiệp đó chỉ ảnh hưởng đến mặt hàng sữa cao cấp, giá cao, tức là chỉ tác động tích cực đối với nhóm người giàu, muốn được sử dụng sữa cao cấp. Còn sữa cho người nghèo thì thậm chí tăng nữa vẫn chưa tới giá trần.

Câu chuyện này có thể hình dung như việc để cho người dân có thể mua được xe ô tô Kia của Trường Hải thì Nhà nước ban hành chính sách buộc BMW chỉ được bán với giá tương đương xe Toyota. Rất nhiều người đang đi Toyota có thể mua được BMW, trong khi những người chưa thể mua được xe Kia vẫn không thể mua Kia.

Can thiệp vào thị trường là cần thiết. Và đó là vai trò của Nhà nước. Song việc can thiệp đó cần được thực hiện đúng đối tượng, đúng vào những điểm bất hợp lý để thị trường có thể tự điều chỉnh theo những quy luật của nó.

Doanh nghiệp, dĩ nhiên hành động theo tiếng gọi của lợi nhuận, và cách dễ dàng nhất để đạt lợi nhuận cao là giá. Nhưng một doanh nghiệp muốn tồn tại cũng phải có khả năng cạnh tranh nên không thể buộc người tiêu dùng phải chấp nhận bất cứ mức giá nào. Họ chỉ có thể làm được điều đó khi hưởng sự độc quyền như cách bán mỳ ở sân bay, hoặc tự tạo ra thế độc quyền về giá bằng việc liên kết với nhau chiếm thị phần áp đảo như chuyện các hãng taxi và các nhà cung cấp sữa.

Nhà nước có thể can thiệp trực tiếp vào giá không? Có thể, giống như cách Bộ trưởng Bộ GTVT bắt hạ giá những bát mỳ ở sân bay. Giống như cách Bộ Công Thương ra văn bản áp giá trần cho sữa công thức. Song sự can thiệp của Nhà nước là để mang đến cho người dân nhiều sự lựa chọn hơn bằng việc phá vỡ thế độc quyền của các nhà cung cấp hàng hóa, tăng năng lực đấu tranh bảo vệ người tiêu dùng của các hiệp hội, nâng cao nhận thức tiêu dùng của người dân.

Những người làm chính sách có thể dễ dàng tìm được sự đồng tình của dân chúng bằng cách ban hành những văn bản, những chỉ thị mang màu sắc dân túy. Song, thị trường không phải là trò chơi dân túy, nên những văn bản, chỉ thị ấy chỉ có thể tạo ra khó khăn cho doanh nghiệp nhưng không thể mang lại lợi ích lâu dài cho người dân./.