U nang buồng trứng

Bệnh phát triển âm thầm, lặng lẽ, có thời gian im lặng kéo dài, nhưng khi chuyển sang ác tính thì tiến triển rất nhanh...

U nang buồng trứng được chia làm hai loại: u nang cơ năng và u nang thực thể.

U nang cơ năng

U nang cơ năng của buồng trứng là những khối u có nguồn gốc từ các nang noãn xuất hiện do các rối loạn sinh lý trong quá trình phát triển chứ không phải do những tổn thương thực thể của buồng trứng. Như vậy, những khối u này chỉ tồn tại trong một thời gian nhất định rồi biến mất.

U nang cơ năng bao gồm ba loại: nang bọc noãn, nang hoàng thể và nang hoàng tuyến.

- Nang bọc noãn: là nang noãn đã phát triển và trưởng thành (chín) nhưng không phóng noãn (rụng trứng) được,  các tế bào hạt tiếp tục phát triển và chế tiết làm cho nang noãn to lên, lượng dịch được tích luỹ trong nang ngày càng nhiều tạo thành nang.

-  Nang hoàng thể: bình thường sau khi phóng noãn, các tế bào hạt của nang noãn chế tiết progesteron tạo thành hoàng thể phát triển đến cực đại vào khoảng ngày thứ 21 đến 23 của vòng kinh sẽ thoái triển dần rồi teo đi để trở thành một đám thoái hoá màu vàng nên được gọi là thể vàng.  Nếu vì một lý do gì đó mà hoàng thể không những không teo đi mà ngược lại còn phát triển mạnh thành một nang mỏng chứa đầy dịch ở bên trong. 

Cả nang hoàng thể và nang bọc noãn thường tự tiêu sau 4 đến 8 tuần mặc dù không được điều trị gì. Cho đến nay vẫn chưa có phương pháp điều trị để rút ngắn thời gian thoái triển cũng như sự tái phát của hai loại nang trên.

- Nang hoàng tuyến: là các nang bọc noãn bị kích thích quá mức nên không phóng noãn mà bị hoàng thể hoá. Là loại nang cơ năng ít gặp nhất, thường gặp trong chửa trứng. Nguyên nhân chính tạo nên nang hoàng tuyến là do buồng trứng bị kích thích quá mức do nồng độ hCG quá cao trong máu như chửa nhiều thai, chửa trứng và bệnh u nguyên bào nuôi hoặc dùng hCG liều cao để gây phóng noãn trong điều trị vô sinh. Nang hoàng tuyến thường gặp cả hai bên buồng trứng,  kích thước lớn từ 15 -20 cm, do nhiều nang nhỏ hợp thành, bên trong chứa dịch màu vàng nhạt, đôi khi lẫn máu giống như dịch của nang hoàng thể. Thông thường sau khi nạo hết trứng, hoặc điều trị khỏi bệnh u nguyên bào nuôi thì nang cũng tiêu đi. Trong điều trị bệnh u nguyên bào nuôi, nếu còn nang hoàng tuyến nghĩa là còn tế bào nuôi đang phát triển.

 Các biến chứng của các nang cơ năng:

-Vỡ nang: do vỏ mỏng nên khi thăm khám hoặc có áp lực đè mạnh lên bụng sẽ gây vỡ nang. Nếu vỏ nang có mạch máu bị tổn thương sẽ gây chảy máu, bệnh cảnh giống như chửa ngoài tử cung (CNTC) vỡ và phải xử trí bằng phẫu thuật.

- Chảy máu trong nang là một biến chứng thường gặp và làm cho bệnh nhân đau bụng mà mức độ đau phụ thuộc vào tình trạng chảy máu nhiều hay ít.

- Xoắn nang: khi cuống nang dài, nang di chuyển và bị xoắn, gây hoại tử.

- Trong những trường hợp nang  bọc noãn và nang hoàng thể có kích thước bé 3-5 cm, dễ chẩn đoán nhầm với CNTC chưa vỡ.

Điều trị u nang cơ năng

Trong những nang bọc noãn và nang hoàng thể cần theo dõi 2-3 tháng, nếu sau thời gian theo dõi mà khối u vẫn tồn tại thì nên mổ. Trong thời gian theo dõi, có thể dùng thuốc tránh thai để buồng trứng nghỉ ngơi, không chịu sự kích thích của tuyến yên, nang sẽ tự thoái triển. Nang hoàng tuyến thì phải điều trị bệnh chính là chửa trứng hoặc u nguyên bào nuôi. Không nên chọc hút nang vì dịch chảy ra ổ bụng sẽ gây dính.

U nang thực thể buồng trứng

U nang thực thể buồng trứng là những tổn thương giải phẫu từ nhu mô bình thường của buồng trứng trở thành những khối u thực thể, tiến triển âm thầm, kéo dài trong nhiều năm. U nang thực thể buồng trứng gồm ba loại là u nang nước, u nang nhầy và u nang bì.

- U nang nước: là một túi chứa nước có cuống dài, vỏ mỏng, di động,  mặt ngoài trơn nhẵn, bên trong chứa dịch trong, đôi khi có nhiều thuỳ . Vỏ nang thường trơn nhẵn và mỏng nên dễ vỡ. Mặt trong của vỏ nang thường nhẵn. Nếu nang có những nhú nhỏ thì đã bị ung thư hoá. Nếu số lượng nhú càng nhiều thì nguy cơ bị ung thư hoá càng cao. Đôi khi dịch trong nang chứa màu nâu hay màu sô cô la là do chảy máu trong nang.

-  U nang nhầy là loại khối u có vỏ dầy hơn, màu trắng hoặc trắng ngà, có cấu trúc giống như da. Trong nang chứa chất dịch nhầy trong, có vách ngăn khối u thành nhiều thuỳ nhỏ. U nang nhầy rất thường gặp, kích thước thay đổi từ vài trăm gam nhưng cũng có khi nặng tới hàng chục ki lô gam, có thể dính vào các tạng xung quanh. Mức độ ung thư hoá rất thấp vì lớp vỏ giống tổ chức da là loại đã biệt hoá cao, nhưng nếu khối u bị vỡ hoặc các tế bào khối u xâm nhập vào ổ bụng thì sẽ tiết các chất nhầy gây bệnh dày dính phúc mạc. Có tác giả cho rằng hiện tượng nhầy hoá phúc mạc  là hậu quả của một sự lan tràn của một u nang nhầy ở mức độ ung thư thấp (borderline).

- U nang bì hay còn gọi là u quái là loại u lành tính, chiếm khoảng 10% tổng các khối u buồng trứng, có thể gặp ở  tuổi trẻ em, vị thành niên, sinh đẻ và người già. Vỏ khối u dầy, trơn láng, có lẫn những sợi cơ. Lớp vỏ bên trong  có cấu trúc giống như da. Kích thước khối u thường không to, có đường kính dưới 10 cm, nhưng nặng nên dễ gây xoắn, thường là một bên, nhưng có 10 - 20 % là khối u gặp cả hai bên. Trong nang chứa các tổ chức của da đã biệt hoá cao như lông, tóc, móng, răng, chất bã đậu. Cũng có thể thấy các tổ chức của xương, sụn hoặc một chất trắng như não hay thần kinh. Nguồn gốc của khối u là từ lá thai ngoài. Nếu khối u chứa những tổ chức non xuất phát từ lá thai trong hoặc lá thai giữa (từ tế bào mầm), chưa biệt hoá (như tổ chức của bào thai: thần kinh, tuyến giáp) thì nguy cơ bị ung thư cao.

 Bệnh phát triển âm thầm, lặng lẽ gần như không có triệu chứng, chỉ được phát hiện một cách tình cờ như khám sức khoẻ định kì hay siêu âm bụng mà phát hiện ra. Cũng có khi biểu hiện  một bệnh cảnh cấp cứu ngoại khoa ở bụng do xoắn cuống nang, hoặc do biến chứng của khối u như chèn ép gây đau hay bí trung, đại tiện. Thông thường người bệnh chỉ phát hiện được khi khối u đã to, có kích thước lớn nên tự sờ thấy được hoặc khám sức khoẻ hay siêu âm kiểm tra mà phát hiện được.

Biến chứng

+ Xoắn cuống nang: là một cấp cứu thường gặp trong phụ khoa. Bệnh hay xảy ra ở những trường hợp khối u có cuống dài, có đường kính khoảng 8 - 10 cm, vì khối u nhỏ, lại có cuống dài nên dễ di động, khối u nặng dễ bị xoắn. Tất cả các loại đều có thể bị xoắn nhưng u nang bì gặp nhiều hơn. Nếu được chẩn đoán sớm, xử trí kịp thời tiên lượng tốt. Nếu chẩn đoán muộn, khối u vỡ hoặc hoại tử, bệnh nhân bị nhiễm độ nặng có nguy cơ dẫn đến tử vong.

- Vỡ nang là biến chứng ít gặp và nếu xảy ra thì tỉ lệ cao ở u nang nước do có vỏ mỏng, là  hậu quả của xoắn cuống nang mà không được cấp cứu kịp thời, hoặc khi thăm khám thô bạo, hoặc chấn thương ở vùng bụng, cũng có thể gặp sau giao hợp.

- Có thể gây vô sinh, sẩy thai, đẻ non hay cản trở cuộc đẻ gây đẻ khó.

- Có khả năng chuyển thành ung thư.

 Điều trị

Phải mổ cắt bỏ u càng sớm càng tốt để tránh các biến chứng./.