Dấu ấn Đông Bắc Á 2012: Chuyển giao quyền lực và tranh chấp

Có thể nói, 2012 là một trong những năm đáng nhớ nhất trong lịch sử Đông Bắc Á khi hầu hết các nước/vùng lãnh thổ trong khu vực này (trừ CHDCND Triều Tiên) đều lần lượt chứng kiến những cuộc chuyển giao chính trị. Những thay đổi này diễn ra trong bối cảnh tình hình an ninh khu vực có nhiều diễn biến phức tạp, trong đó đáng chú ý là các cuộc tranh chấp lãnh thổ trên biển Hoa Đông và vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên.

Vào đầu tháng 11/2012, Đảng Cộng sản Trung Quốc đã tiến hành đại hội lần thứ 18. Đại hội này đã xác lập được dấu ấn của thế hệ lãnh đạo thứ 4 khi đặt “quan điểm phát triển khoa học” bên cạnh học thuyết Marx-Lenin, tư tưởng Mao Trạch Đông, lý luận Đặng Tiểu Bình và thuyết “Ba đại diện”. Đây chính là những nền tảng của hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc mang màu sắc Trung Quốc. Ngày 15/11, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc khóa 18 đã tiến hành phiên họp đầu tiên sau đại hội và quyết định bầu Phó Chủ tịch nước Tập Cận Bình làm Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc, Chủ tịch Quân ủy Trung ương Trung Quốc.

Đại hội Đảng cộng sản Trung Quốc lần thứ 18 (Ảnh AFP)

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe (Ảnh Reuters)

Những cuộc chuyển giao chính trị ở Đông Bắc Á đã kết thúc bằng cuộc bầu cử Tổng thống Hàn Quốc vào ngày 19/12/2012. Trong cuộc bầu cử mang tính lịch sử đó, các cử tri của “xứ sở kim chi” đã bầu bà Park Geun-hye, Chủ tịch Đảng Saenuri cầm quyền, làm tổng thống thứ 11 của nước này. Đây là người phụ nữ đầu tiên được bầu làm nguyên thủ ở Đông Bắc Á, nơi mà tư tưởng “trọng nam, khinh nữ” vẫn còn hằn sâu trong suy nghĩ của nhiều người. Theo dự kiến, bà Park sẽ nhậm chức vào ngày 25/2/2013.

Trong số các nước/vùng lãnh thổ ở Đông Bắc Á, chỉ duy nhất CHDCND Triều Tiên không có sự thay đổi về người lãnh đạo. Năm 2012, nhà lãnh đạo trẻ Kim Jong Un thuộc thế hệ lãnh đạo thứ ba ở Triều Tiên đã có hàng loạt các động thái để củng cố vị thế lãnh đạo ở trong nước, đồng thời tiến hành điều chỉnh nhân sự và chính sách kinh tế. Ông Kim đã lần lượt được suy tôn làm Bí thư thứ nhất của Đảng Lao động Triều Tiên, Ủy viên Thường vụ Bộ Chính trị, Chủ tịch Quân ủy Trung ương và Chủ tịch thứ nhất Ủy ban Quốc phòng, Nguyên soái.

Năm qua, Hàn Quốc đã có nhiều động thái nhằm khẳng định chủ quyền của mình đối với quần đảo Dokdo/Takeshima đang tranh chấp với Nhật Bản, trong khi Trung Quốc lại gia tăng các hoạt động ở gần quần đảo Senkaku/Điếu Ngư mà Nhật Bản đang kiểm soát và Trung Quốc đã tuyên bố chủ quyền. Những tranh cãi về chủ quyền lãnh thổ đã đẩy quan hệ Trung-Nhật và Hàn-Nhật rơi vào tình trạng căng thẳng nghiêm trọng. Đáng chú ý,  vào giữa tháng 9/2012, các cuộc biểu tình chống Nhật đã nổ ra ở trên khắp Trung Quốc.

Do đều có tranh chấp lãnh thổ với Nhật Bản, Trung Quốc đã tìm cách lôi kéo Hàn Quốc về phía mình. Tuy nhiên, có vẻ như Trung Quốc vẫn chưa thành công trong quá trình thực hiện chiến lược này bởi vì, bản thân Bắc Kinh cũng có vấn đề tranh chấp chủ quyền đảo Tô Nham/Ieodo với Seoul. Đáng chú ý, quan hệ Trung-Hàn đã nóng lên sau cuộc đụng độ trên biển giữa ngư dân của Trung Quốc và lực lượng bảo vệ biển của Hàn Quốc hồi tháng 10.

Đối với quan hệ liên Triều, mối quan hệ này vẫn diễn biến hết sức phức tạp nhưng không có đột biến lớn. Năm qua, Triều Tiên đã 2 lần phóng thử vệ tinh Kwangmyyongsong3 (ngày 13/4 và 12/12). Động thái này đã vấp phải sự phản đối quyết liệt từ cộng đồng quốc tế.

Bất chấp những tranh chấp và khác biệt đang tồn tại âm ỉ trong quan hệ giữa các nước Đông Bắc Á, khu vực này đã bước qua năm 2012 trong hòa bình. Từ Bắc Kinh tới Seoul và Tokyo, tất cả các nhà lãnh đạo đều hiểu rằng các tranh chấp và khác biệt đó không thể giải quyết một sớm một chiều và các hành động quân sự sẽ không giúp giải quyết tranh chấp mà chỉ đẩy khu vực và thậm chí cả thế giới tới bên bờ vực chiến tranh.

Nhận định về tình hình Đông Bắc Á trong năm 2013, nhà phân tích Charles Armstrong của tổ chức Asia Society cho rằng, những cuộc chuyển giao chính trị năm trước có thể tạo ra cơ hội mới cho hợp tác khu vực. Tuy nhiên, các thách thức cũ vẫn sẽ đe dọa tới hòa bình và ổn định của khu vực, đặc biệt là các thách thức liên quan tới các tranh chấp lãnh thổ giữa ba nền kinh tế lớn nhất Đông Bắc Á là Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc, vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên và sự nghi kỵ lẫn nhau giữa Trung Quốc và Mỹ do các tham vọng khu vực của Trung Quốc và xu hướng chuyển hướng chiến lược sang châu Á của Mỹ.

Cũng theo ông Armstrong, thách thức lớn nhất trong năm nay có thể vẫn là các vấn đề liên quan tới CHDCND Triều Tiên. Trong một vài năm trước, quan hệ liên Triều đã tụt xuống mức thấp nhất trong những thập kỷ qua và mặc dù Tổng thống mới được bầu của Hàn Quốc đã cam kết có cách tiếp cận thận trọng với Bình Nhưỡng nhưng không ai biết rõ Triều Tiên sẽ phản ứng như thế nào. Trung Quốc sẽ tiếp tục ủng hộ Bình Nhưỡng và chỉ trích nhẹ nhàng đối với các hành động mà những nước khác trong khu vực coi là có tích chất gây hấn cao của Triều Tiên. Nếu không có sự hợp tác của Trung Quốc, sẽ rất khó giải quyết được vấn đề hạt nhân của Triều Tiên./.