Ngọt ngào lời hát “khắp lỉn chiêng” của người Tày Mường Lai

Đoạn hát nữ:

Dịch: Anh nói nhớ, sao anh chẳng thấy đến

Để mình em ngồi chờ mãi ngóng anh.

Con cóc buồn, cóc còn chỗ nương tựa

Em buồn, em biết dựa vào ai?

Đó là lời hát mời gọi tha thiết của cô gái Tày ở xã Mường Lai rủ chàng trai cùng đến chơi hội, ngắm trăng xuân, qua phần thể hiện của chị Nguyễn Thị Chỉ.

Nhưng chàng trai không đến, cô gái đã cất lên tiếng hát vừa oán hờn, trách móc, vừa tiếc nuối cho cuộc hẹn vì trăng xuân sẽ qua, ngày xuân sẽ hết, mọi người phải trở lại công việc ruộng nương thường ngày.

Không biết tự bao giờ, những làn điệu giao duyên đã bén sâu vào đời sống sinh hoạt của người Tày, trở thành nét đẹp văn hóa đặc sắc riêng có của người Tày Lục Yên nói chung, Mường Lai nói riêng.

Đây là lối hát đối đáp giữa nam với nữ, được người Tày sử dụng trong nhiều dịp như cưới hỏi, hội làng, nhất là mùa xuân.

Nội dung bài hát được hình thành từ trong lao động sản xuất, gắn liền với cuộc sống thường ngày, tình yêu đôi lứa, nên mỗi khi tiếng hát cất lên người nghe và người hát đều cảm thấy tự hào và phấn khởi.

Chị Nguyễn Thị Chỉ, ở thôn Làng Nhàn, xã Mường Lai nói: “Mỗi lần được nghe dân ca giao duyên của dân tộc mình thấy vui và phấn khởi lắm, chỉ muốn hát thôi. Vì vậy khi rảnh tôi đều học hỏi ở người già để sau này truyền dạy cho con cháu biết hát”.

Khi những cành đào dưới tán rừng Mường Lai bung nụ, cũng là lúc những câu “ khắp lỉn chiêng” trầm bổng, rộn ràng khắp bản làng.

Trong dịp này, người ta có thể hát “lỉn chiêng” bất cứ lúc nào, từ ca ngợi về quê hương, tổ quốc, cuộc sống ấm no… đến những câu chào hỏi thường ngày, nhưng dòng hát giao duyên vẫn là chủ đạo vì dễ đi vào lòng người.

Lời ca trong hát giao duyên tuy mộc mạc, giản dị nhưng lại ẩn chứa nhiều ý tứ với cách nói hình ảnh, nhất là khi trai gái trong bản đang tìm bạn đời.

Từ những câu hát mộc mạc trên làn điệu truyền thống, mỗi mùa xuân, những câu hát ngọt ngào ấy lại dẫn lối trái tim của các chàng trai, cô gái bản. Để rồi từ đó, nhiều chuyện tình đâm chồi nẩy lộc, kết trái ngọt trăm năm.

Nói về hát “khắp lỉn chiêng”, Nghệ nhân ưu tú Hoàng Quang Nhạn, ở xã Mường Lai, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái, người đã có hơn 50 năm sưu tầm và sáng tác các bài hát “khắp” dân tộc Tày cho biết: “Hát khắp nó chỉ lên một đoạn hới lả xong là vào đề luôn. Nói chung làn điệu hát khắp là hát giao duyên. Nam thanh, nữ tú tìm hiểu nhau thì hát suốt từ lời mời chào cho tới thăm vãn cảnh nơi này, nơi khác. Quay trở về thì lại hát chữ tình đố kỵ với nhau. Sau khi nảy nở tình cảm thì hát gửi gắm, hẹn hò nhau về tình yêu đôi lứa. Sau này gặp  gỡ rồi cũng nhiều đôi nên vợ, thành chồng, đấy là hát “khắp”.

Nhiều năm trở lại đây, hát “khắp lỉn chiêng” của dân tộc Tày Lục Yên nói chung, ở Mường Lai nói riêng đã có phần mai một, lớp trẻ ngày nay không còn hứng thú lời ca tiếng hát của dân tộc mình như thế hệ ông cha. Do đó, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái đưa bài hát “khắp” của người Tày vào các hoạt động vui chơi giải trí, hội thi ở địa phương. Từ đó thu hút thế hệ trẻ cùng phát huy, lưu giữ các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Ông Lý Đạt Lam, Trưởng phòng Văn hóa – Thông tin huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái cho biết: “Phòng Văn hóa tiếp tục tham mưu cho huyện triển khai các giải pháp như là đẩy mạnh công tác tuyên truyền đến các tầng lớp nhân dân cũng như là vai trò cấp ủy chính quyền địa phương để nâng cao nhận thức, tầm quan trọng về giá trị văn hóa dân tộc. Vận dụng kinh phí hỗ trợ của Sở văn hóa triển khai mở các lớp truyền dạy hát khắp cho các thế hệ con cháu. Thông qua đó là huyện cũng như các xã tổ chức các hội thi trình diễn các làn điệu dân ca, dân vũ và tổ chức đi thi ở tỉnh, từ đó nét văn hóa được tôn vinh”.

Trong tiết trời se lạnh của ngày đầu năm mới, người Tày Mường Lai lại tập trung tại những ngôi nhà sàn truyền thống để ngân nga những lời hát giao duyên trong ngày xuân, cùng chúc nhau một năm mới mùa màng tươi tốt, bản làng bình an./.