“Bà giáo” quan họ cổ

Quan họ và ca trù đang được UNESCO xem xét để trở thành di sản văn hoá phi vật thể. Trong thời buổi kinh tế thị trường, hát quan họ đang bị cải biên cho phù hợp với lối hát mới và trở thành một loại hình kinh doanh “hái ra tiền”. Nhưng, từ bao năm nay, có một người đã bỏ công sức dìu dắt rất nhiều thế hệ học sinh về lối hát quan họ cổ mà không hề nhận một đồng học phí nào. Bà là nghệ nhân, NSƯT Tạ Thị Hình.

Lớp học đặc biệt

Là lớp học về hát dân ca quan họ nhưng lại không có dụng cụ để dạy hát, cô giáo chỉ hát chay, đến đoạn dạo nhạc nhắc nhở cho học sinh “đến đoạn nhạc”, cô lại “đánh nhạc” bằng miệng. Từ năm 1988 đến nay, bà Hình đã dạy hát quan họ cho biết bao thế hệ. Năm 1988, bà cùng một người bạn say mê quan họ là bà Tạ Thị Khánh lập ra lớp dạy hát miễn phí cho bà con trong và ngoài xã. Lớp học đầu tiên ra đời, bà bỏ ra 7 triệu đồng để mua quần áo quan họ phục vụ học sinh học hát. Với mục đích là dạy hát để thế hệ sau lưu giữ được vốn quan họ cổ - bởi sử dụng các câu thơ, lối hát của các cụ rất trữ tình, đằm thắm; nhưng về sau, học sinh của bà không những học được vốn quan họ truyền thống mà họ còn sống được bằng chính nghề hát.

Học sinh của bà ở mọi lứa tuổi, đông nhất là học sinh từ lớp 1 đến lớp 5, người trung niên. Trong tuần, người nào rảnh lúc nào thì đi học lúc đó, thường vào buổi tối. Đối tượng học thường là các em học sinh học vào thời gian hè, hay những người đã có con cái lớn, không còn lo chuyện gia đình nhiều.

Một lớp học, theo bà, chọn được một em hát hay đã là quý lắm. Với các em thiếu nhi, bà thường bồi dưỡng hát đơn, còn người lớn là hát theo từng cặp một. Nhiều giọng ca hay đã được bà phát hiện và đào tạo để trở thành những giọng ca vàng trong các cuộc thi toàn quốc. 20 năm dạy hát, có hàng trăm người biết hát quan họ, hát hay, nhiều người đã đoạt giải cao như: Thu Trang - đoạt 2 HCV, 3 HCB toàn quốc; Mạnh Luyện - 1 HCV, 1 HCB; Nguyễn Thị Thành - l HCV, 1 HCB; Thanh Thuỷ - 1 HCV toàn quốc…

Nghệ sỹ Nguyễn Thị Vượng - giải Nhì dân ca quan họ toàn tỉnh Bắc Ninh năm 2007 - cho biết: “Cô Hình là người rất tâm huyết. Nhiều lúc mưa gió, người học còn ngại không muốn đi mà cô vẫn đội mưa đi dạy. Nhiều người thấy không nỡ phụ lòng cô nên đã cố gắng.”. Nghệ sỹ Trung Kiên (Đoàn Dân ca quan họ Bắc Ninh), đoạt HCV trong Hội thi Tiếng hát dân ca quan họ toàn quốc, tâm sự: “Tôi cảm thấy mình may mắn là học trò của bà bởi được học nhiều cử chỉ, dáng điệu, lời ca quan họ cổ của người xưa truyền lại mà không phải ai cũng có điều kiện để học”.

Tiếp lửa truyền thống trở thành động lực

Lời ca quan họ gắn vào máu thịt NSƯT Tạ Thị Hình ngay từ ngày còn nhỏ qua tiếng hát của bà, của mẹ. Những điệu hát mà bà và mẹ hát lúc làm đồng xưa kia thấm đẫm vào bà từ lúc nào không biết. Năm 16 tuổi, bà bắt đầu đi hát. Bà được một số nghệ nhân giỏi trong làng như cụ Nguyễn Đình Dưa, Nguyễn Đình Lụt (Châu Khê - Phong Khê - Yên Phong - Bắc Ninh)... dìu dắt.

Với vốn trên 300 bài quan họ cổ, NSƯT Tạ Thị Hình đã truyền đạt cho các thế hệ học sinh khoảng 150 bài quan họ cổ. Hiện nay, ngoài việc truyền dạy quan họ miễn phí trong vùng, bà còn dạy cho các cháu ở trường THCS Võ Cường vào các tiết văn nghệ, hướng dẫn các cháu nhà văn hoá thiếu nhi tỉnh Bắc Ninh, tham gia dạy quan họ tại trường Cao đẳng Văn hoá nghệ thuật tỉnh Bắc Ninh, dạy hát cho các địa phương…

ở NSƯT Tạ Thị Hình, việc tiếp lửa truyền thống đã thành động lực với bà, nhất là mỗi khi thấy các em học sinh ngồi hát. Bà tâm sự: “Người dạy chỉ là giọt nước, còn các em chính là suối nguồn, mỗi khi được nghe các em hát đúng nhịp, đã là hạnh phúc rồi”.

Cống hiến hết mình cho việc lưu giữ truyền thống văn hoá xứ Kinh Bắc, năm 1995, NSƯT Tạ Thị Hình được Bộ Văn hoá - Thông tin tặng danh hiệu nghệ nhân; tháng 3/2001, bà được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú. Bà là một trong số rất hiếm những người trưởng thành từ phong trào văn nghệ không chuyên nhận được danh hiệu cao quý này.

ở tuổi 69 tuổi, ngoài việc dạy hát, tham gia các hoạt động trong câu lạc bộ quan họ TP. Bắc Ninh, “bà giáo” Tạ Thị Hình đã viết được 255 bài thơ cổ, gần 300 bài ca quan họ. Ước mong của người nghệ sĩ ấy thật đơn giản, là có đủ sức khỏe để viết và truyền đạt hết cho thế hệ sau những vốn liếng mà bà đã được thế hệ trước truyền đạt, để mãi mãi nét đẹp truyền thống xứ Kinh Bắc không bị thất truyền và mai một./.