Cúng Hoàng Vần Thùng nét văn hóa độc đáo của người Cờ Lao

Lễ cúng Hoàng Vần Thùng của người Cờ Lao ở xã Túng Sán, Hoàng Su Phì, Hà Giang trước đây thường do một dòng họ đứng ra chủ trì tổ chức tại miếu thờ thôn Tả Chải. Nghi  lễ cúng Hoàng Vần Thùng (thần Hoàng) hết sức quan trọng, mang ý nghĩa tín ngưỡng tâm linh sâu sắc đối với cộng đồng người.

Hàng năm, đồng bào dân tộc Cờ Lao ở xã Túng Sán thường chọn ngày Thìn vào tháng 7 âm lịch để cúng Hoàng Vần Thùng.  Đây là một nghi lễ truyền thống, bày tỏ lòng thành kính biết ơn của con cháu đối với Hoàng Vần Thùng - một nhân vật huyền thoại, có sức mạnh huyền bí, người đã có công khai khẩn, gây dựng cơ nghiệp cho dân tộc Cờ Lao.

Lễ cúng Hoàng Vần Thùng với lễ vật sống.

Theo ông Min Phà Khái thôn Tả Chải thì trước khi tổ chức lễ cúng, các gia đình phải họp bàn, thống nhất đóng góp tiền để mua một con lợn dâng lên thần Hoàng.  Còn khi đến dự Lễ cúng không phân biệt giàu có hay nghèo khó, mỗi gia đình đều chuẩn bị chút lễ lạt tùy theo khả năng kinh tế để mang đến miếu.

Lễ vật cúng chung gồm có một con lợn khoảng 50-60kg, rượu, hương, giấy và gà. Khi các khoản đóng góp đã bàn bạc xong, bà con tiến hành làm vệ sinh xung quanh miếu, đường đi lối lại, trong nhà miếu cho thật sạch. Đến ngày thầy cúng làm thủ tục thắp hương cúng và khấn vái xin thần linh cho tiến hành lễ.

Những người trực tiếp tham dự lễ cúng Hoàng Vần Thùng chia làm hai nhóm (có nam và nữ). Mọi người mặc trang phục ngày lễ của dân tộc Cờ Lao. Hai nhóm người đi vòng tròn, hết vòng lại đổi chiều; hết ba vòng thì ngồi vòng tròn để dự lễ, rồi sau đó thầy cúng đọc lời cúng, với mong muốn xin thần hãy nhận lễ vật để phù hộ độ trì cho dân các thôn bản mạnh khỏe, làm ăn phát đạt, nuôi lợn, gà, trâu, ngựa đầy chuồng, làm việc gì cũng thành công...

Theo ông Min Phà Khái, đầu tiên cúng Hoàng Vần Thùng là quốc vương, hai nữa là Cốc Bú thiên chi, thứ ba là người Giem Thông chủ chùa, thứ tư là Cúng  Bổ Tát, thứ năm là cúng Nương Nương, thứ 6 là cúng Thổ Công ở bảo quản nhà miếu.

Sau khi cúng xong lợn và gà được làm thịt luộc chín rồi lại đem lên cúng tiếp. Nội dung các bài cúng này đều tương tự như cúng hiến sinh, chỉ có khác vài câu là “đã làm thịt xong, đã nấu thịt chín xin mời ông chứng kiến và mời ông cùng thưởng thức ăn uống”. Sau bài cúng lần cuối cùng, thầy cúng cầm trên tay một chiếc lưỡi cày được hơ nóng giơ về bốn phương, tám hướng rồi đưa cho mọi người chạm tay vào, thể hiện sự sùng kính và ước vọng no đủ.

Cúng chín tại tại gia đình.

Sau phần cúng miếu thờ Hoàng Vần Thùng là đến phần cúng gia tiên, cúng thổ công tại một gia đình-đại điện cho tất cả các dòng họ, các gia đình trong xã. Năm nay gia đình được bà con chọn làm lễ cúng gia tiên, cúng thổ công là hộ ông Mìn Phà Thìn ở thôn Khu Trù Sáng.

Ông Phìn cho biết, lễ vật cúng  gồm 2 con gà, một trống, một mái, nhưng thủ tục bắt buộc là phải cúng sống trước như tại miếu thờ Hoàng Vần Thùng. Khi cúng gia tiên, thổ công tại gia đình cũng phải nhắc đến thần Hoàng trước, sau đó mới nhắc đến tên các cụ trong gia đình, dòng họ.

Có một điều đáng chú ý là ở nghi lễ cúng Hoàng Vần Thùng và cúng Gia tiên, Thổ công của người Cờ Lao bao giờ các con vật hiến dâng cho Thần và tổ tiên phải cúng sống trước, sau đó mới được thịt, rồi nấu chín lại cúng tiếp.

Ông Trần Chí Nhân, Phó Trưởng phòng văn hóa thông tin huyện Hoàng Su Phì cho rằng đó là sự bày tỏ chân thành của đồng bào đối với thần Hoàng và tổ tiên: “Trong quá trình cúng sẽ cúng hiến sinh con lợn và hai con gà sống trước. Sau đó mổ xong lại cúng lại lần nữa và lần thứ ba thì những người phụ lễ sẽ nấu chín cúng lại lần cuối cùng sau đó thì kết thúc lễ cúng. Đặc biệt trong bài cúng của thầy cúng nghiên cứu kỹ có thể thấy nhắc lại công ơn của nhân vật lịch sử Hoàng vần thùng đối với người Cờ Lao cũng như bày tỏ lòng mong muốn của người dân, mong muốn sự che chở giúp đỡ cũng như có sự trợ giúp tâm linh đối với đồng bào trong quá trình lao động sản xuất”.

Đồng bào Cờ Lao tập văn nghệ với những bài hát cổ truyền của dân tộc mình.

Cũng theo ông Trần Chí Nhân, mỗi dịp cúng Hoàng Vần Thùng ở trên miếu thờ thì phải bắt buộc cúng gia tiên, thổ công tại một gia đình đại diện cho các gia đình, dòng họ. Điều này cũng thể hiện sự tôn kính của mỗi gia đình với ông Hoàng Vần Thùng: “Thực ra thì trong tiềm thức của người dân ở đây, nhân vật lịch sử Hoàng Vần Thùng được coi như một vị tiền nhân, vị tổ tiên, người có công góp chung với cả cộng đồng và với các gia đình người Cờ Lao. Như vậy, nhân vật Hoàng Vần Thùng được coi như một nhân vật rất gắn bó thân thiết như là một người đã sinh ra họ”.

Sau phần lễ cúng tại miếu thờ Hoàng Vần Thùng và cúng gia tiên, thổ công tại gia đình đại diện, các hộ gia đình được chia lộc và cùng nhau tổ chức ăn uống. Các nghệ nhân, các chàng trai cô gái lại trổ những ngòn nghề tài hoa nhất trên các loại nhạc cụ truyền thống, thi hát dân ca và tham gia các môn thể thao truyền thống, tạo nên một không khí hết sức sôi động, thể hiện tính gắn bó, đoàn kết trong cộng đồng./.