Giải mã loạt khái niệm thách thức người xem của bom tấn "Tenet"

Bom tấn “đảo nghịch thời gian” của Christopher Nolan được giới chuyên môn kỳ vọng là “cứu tinh” của phòng vé thế giới khỏi sự ảm đạm của Covid-19. Giống những tác phẩm trước của đạo diễn người Anh, Tenet lập tức thu hút khi ra rạp với hàng loạt câu hỏi hóc búa với người xem. 

Tenet xoay quanh một điệp viên CIA không tên, tự xưng The Protagonist (tạm dịch: Nhân vật chính), trong hành trình ngăn chặn âm mưu hủy diệt thế giới của ông trùm buôn bán vũ khí người Nga Andrei Sator. Trong phim, đạo diễn giới thiệu khái niệm “nghịch đảo thời gian”, khi các nhân vật có thể tua ngược dòng thời gian nhờ một công nghệ từ tương lai.

Tenet và khối vuông Rotas

Trong phim, Tenet là tên tổ chức trang bị cho The Protagonist công nghệ đảo nghịch thời gian. Từ này xuất hiện trên một tảng đá cổ xưa có tên gọi Rotas Square (hay Sator Square), gồm năm từ thuộc nhóm palindrome (các từ có cấu trúc đối xứng, không thay đổi khi lật ngược hay xuôi). TENET mang nghĩa “giữ” trong ngôn ngữ Latin, được dùng để chỉ “một niềm tin, nguyên tắc của một tôn giáo” trong tiếng Anh.

Cụm từ hoàn chỉnh trên Rotas Square là “SATOR AREPO TENET OPERA ROTAS”, có thể dịch thành: Người làm vườn Arepo giữ hoạt động của bánh xe. Khối vuông Rotas được các nhà khoa học tìm thấy tại nhiều di chỉ khảo cổ tại châu Âu. Nhiều giả thuyết cho rằng các từ trên phiến đá ẩn chứa một sức mạnh siêu nhiên hoặc câu trả lời cho nguồn gốc của Thiên Chúa giáo. Trong đó, riêng từ Arepo không rõ nghĩa, thường được giữ nguyên trong các bản dịch. Bốn từ còn lại được xác nhận thuộc nhánh ngôn ngữ Latin.

Bên cạnh TENET, các từ còn lại trong khối vuông ROTAS cũng xuất hiện trong phim. Có thể nói, khối vuông Rotas là sự đối xứng hoàn hảo, đầu cuối, trên dưới, ngang dọc, với trục đối xứng của nó là từ 5 ký tự TENET. 

SATOR (ký tự ở hàng thứ nhất tính từ trên xuống dưới và cột thứ nhất, từ trái sang phải) là họ của kẻ phản diện Andrei Sator. Nghịch đảo của 4 ký tự này là ROTAS (xuất hiện ở hàng thứ nhất tính từ dưới lên trên và cột thứ nhất, từ phải sang trái), tên công ty an ninh canh giữ bức tranh ở Oslo, Na Uy.

Kế đến dòng và cột thứ hai, AREPO là tên người thợ làm giả bức tranh, thứ mà Sator dùng để khống chế vợ mình. Các ký tự nghịch đảo ghép lại thành OPERA là nhà hát trong cảnh mở đầu phim. 

Theo tạp chí Esquire, một số khán giả đặt giả thuyết Tenet có nghĩa 10 phút (Ten minute), thời lượng của trận chiến quyết định cuối phim. Tenet cũng là họ của George Tenet, giám đốc CIA trong giai đoạn xảy ra vụ khủng bố 11/9/2001. Chi tiết này khiến nhiều khán giả đặt giả thuyết phim lấy cảm hứng từ sự kiện trên.

Định luật entropy

Christopher Nolan giải thích entropy, định luật thứ hai của Nhiệt động lực học, là tiền đề căn bản để ông xây dựng khái niệm “đảo nghịch thời gian”. Về cơ bản, entropy là sự thoát nhiệt năng theo cách hỗn loạn. Ví dụ, cục nước sẽ dần tan chảy khi tiếp xúc với môi trường có nhiệt độ ấm hơn. Trong một hệ thống kín thì sự thoát nhiệt này luôn tăng mà không bao giờ giảm đi. Ví dụ, chỗ nước đá đã tan không thể tự trở lại thành dạng rắn, trừ khi có sự tiếp xúc hoặc thay đổi từ bên ngoài.

Định luật entropy sau đó được áp dụng trong nhiều lĩnh vực khác của Vật Lý, Hóa Học và Triết Học. Nhiều nhà khoa học áp dụng nó để xây dựng giả thuyết “mũi tên thời gian”, nhìn thời gian giống một đường thẳng và luôn đi về phía trước. Vì entropy không thể giảm, giả thuyết này cho rằng chúng ta không thể đi ngược mũi tên đó, trở về quá khứ.

Tuy nhiên, nhiều thí nghiệm gần đây chỉ ra entropy có thể giảm ở một số vật chất đặc biệt. Nhiều ý kiến cho rằng định luật entropy không đúng tuyệt đối và luôn tồn tại sai số nhất định dù rất nhỏ. Trong phim, Christopher Nolan cho tổ chức Tenet và kẻ phản diện Sator sở hữu công nghệ để đảo ngược quy luật entropy và đi ngược mũi tên thời gian.

Các nhân vật trong phim cũng giải thích việc nghịch đảo khác với du hành thời gian. Khi du hành, người ta thường có thể chọn điểm đến cụ thể hoặc ngẫu nhiên. Ở lý thuyết đảo nghịch, nhân vật muốn trở về quá khứ cần trải đi ngược mũi tên thời gian quãng thời gian tương tự. Ví dụ, nhân vật chính cứu Kat (Elizabeth Debicki đóng) bằng cách đưa cô đi ngược một tuần để vết thương tự phục hồi.  

Phương thức liên lạc của quá khứ - tương lai 

Nhân vật Priya từng nói: Luôn có cách để liên lạc với tương lại email, tin nhắn, thẻ tín dụng… Thông tin được lưu trữ qua các phương tiện đó, và người ở tương lai sẽ tiếp nhận nó. Đó cũng là cách nhân vật chính cứu được Kat trước khi cô bị Priya thủ tiêu. 

Hay với nhân vật Sator, khi ta chôn một món đồ dưới đất. Nhiều năm sau nó vẫn ở đó và được người trong tương lai đào lên, tiếp nhận thông điệp. Bằng công nghệ nghịch đảo, người trong tương lai gửi thông điệp cho Sator vào “đúng thời điểm” khi gã đang lao động ở mỏ plutonium, vô tình trở thành một phần của chiến dịch hủy diệt nhân loại. 

Chiến thuật "Gọng kìm thời gian" - “Temporal Pincer Movement” 

Temporal Pincer Movement là chiến thuật của tổ chức Tenet trong trận đánh quyết định của phim. Nó lấy cảm hứng từ chiến thuật gọng kìm, thường sử dụng trong quân đội và thể thao. Tuy nhiên, thay vì sử dụng hai đội quân đánh úp theo hai hướng, đội quân Tenet chia làm hai nửa để chiến đấu theo hai chiều của mũi tên thời gian. 

Đội xanh sẽ đi ngược thời gian, để biết trước những gì sẽ xảy ra. Đội đỏ, chiến đấu theo dòng thời gian bình thường, tiếp nhận các thông tin này để tránh những thương vong không cần thiết.

Bản thân bộ phim đã là một “gọng kìm thời gian” do nhân vật chính (ở tương lai) sắp đặt. Nhân vật Neil chốt đầu tương lai, ngược dòng từ tương lai nghịch đảo về hiện tại. Còn nhân vật chính xuôi dòng thời gian./.