Với 2 kỳ họp thường kỳ và 1 kỳ họp bất thường cùng hàng loạt phiên họp, hội nghị được tiến hành trong năm 2023, Quốc hội khóa XV có nhiều quyết sách “lần đầu tiên” để tiếp tục tạo lập khung khổ pháp lý kịp thời, đồng bộ cho các hoạt động của đất nước, phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại.
Điểm đổi mới dễ nhận thấy chính là lần đầu tiên chương trình kỳ họp định kỳ của Quốc hội được tổ chức họp 2 đợt trực tiếp. Việc dành khoảng một tuần giữa 2 đợt họp đã tạo điều kiện cho các cơ quan hoàn thiện kỹ lưỡng, chất lượng các nội dung trước khi trình Quốc hội thông qua, các vị đại biểu Quốc hội kiêm nhiệm có thời gian giải quyết công việc ở địa phương, cơ quan, đơn vị. Việc bổ sung nội dung vào chương trình kỳ họp kịp thời, phù hợp, không làm tăng thêm thời gian kỳ họp và nhận được sự đồng thuận cao của Quốc hội.
Trong công tác xây dựng pháp luật, Quốc hội thông qua và cho ý kiến với 46 dự án luật và nghị quyết, trong đó thông qua 15 dự án luật, 12 nghị quyết và cho ý kiến 19 dự án luật khác. Đây là số lượng kỷ lục các văn bản pháp luật xem xét trong 2 kỳ họp từ trước đến nay, nhất là ưu tiên các đạo luật ở các lĩnh vực trọng điểm có ý nghĩa then chốt, có tính khả thi cao, tạo sự bứt phá về phát triển kinh tế-xã hội, thể hiện sự đồng hành của Quốc hội giải quyết, tháo gỡ các khó khăn ngay trước mắt, tạo điều kiện cho đất nước phát triển bền vững.
Dù mới là năm giữa nhiệm kỳ nhưng đến nay Quốc hội đã hoàn thành 114/137 nhiệm vụ, đạt 83,2% theo Kế hoạch 81 của UBTVQH về thực hiện Kết luận số 19 của Bộ Chính trị và Đề án định hướng chương trình xây dựng pháp luật cho cả nhiệm kỳ. Kết quả đó xuất phát từ Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, các cơ quan, tổ chức hữu quan đã bám sát thực tiễn, quyết liệt chỉ đạo, chủ động, linh hoạt, có nhiều cách làm mới, sáng tạo, hiệu quả, đề cao trách nhiệm với tinh thần chủ động, vào cuộc “từ sớm, từ xa” trong công tác lập pháp.
Trên tinh thần đặt chất lượng lên hàng đầu, lần đầu tiên tại một kỳ họp, Quốc hội quyết định chưa thông qua tới 2 dự án luật để có thêm thời gian nghiên cứu, tiếp thu, chỉnh lý, rà soát kỹ lưỡng và hoàn thiện vì đây là những luật khó, còn nhiều vấn đề có ý kiến khác nhau, đó là Luật Đất đai (sửa đổi) và Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi). Dẫu biết hai dự án luật trên cần sớm được ban hành để kịp thời tháo gỡ những vướng mắc trên thực tiễn, song như Tổng Thư ký Quốc hội Bùi Văn Cường nhấn mạnh: “Luật ban hành phải đáp ứng yêu cầu cuộc sống, ổn định, không xung đột, mâu thuẫn, chồng chéo. Không phải cứ có trong chương trình thông qua thì phải nhất trí ấn nút, vì làm như thế thì hệ thống pháp luật thiếu ổn định, do đó sự cẩn trọng của Quốc hội là cần thiết”.
Lần đầu tiên Quốc hội tổ chức quán triệt và triển khai các luật, nghị quyết được thông qua tại Kỳ họp thứ 5, đồng thời đánh giá việc thực hiện các luật, nghị quyết được Quốc hội ban hành từ đầu nhiệm kỳ đến hết kỳ họp thứ 4. Đây là hoạt động chưa có tiền lệ nhưng có ý nghĩa rất quan trọng nhằm tăng cường sự gắn kết chặt chẽ giữa công tác xây dựng pháp luật với thực hiện pháp luật, bảo đảm pháp luật được thực hiện nghiêm minh, nhất quán, kịp thời, hiệu lực, hiệu quả.
Hoạt động giám sát tối cao tiếp tục thể hiện quyết tâm đổi mới của Quốc hội, có sự liên quan trực tiếp và tác động tích cực đến công tác lập pháp và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước.
Ấn tượng chính là phiên chất vấn và trả lời chất tại Kỳ họp thứ 6 khi được đánh giá là “đổi mới”, “đặc biệt”, thậm chí “chưa có tiền lệ” khi xét về phạm vi chất vấn, cách thức tiến hành, với tính chất nhìn lại hơn nửa nhiệm kỳ.
Quốc hội lần đầu tiên không chất vấn theo nhóm vấn đề mà chất vấn về việc thực hiện 10 Nghị quyết của Quốc hội khóa XIV và từ đầu nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV đến hết Kỳ họp thứ 4 về giám sát chuyên đề, chất vấn, gồm 4 lĩnh vực: Kinh tế tổng hợp - vĩ mô; Kinh tế ngành; Văn hóa, xã hội; Tư pháp, Nội chính, Kiểm toán Nhà nước.
Nói cách khác, Quốc hội tiến hành chất vấn việc thực hiện các lời hứa, cam kết của tất cả các “tư lệnh ngành”. Lần đầu tiên trong nhiệm kỳ khóa XV, Thủ tướng Chính phủ, tất cả các Phó Thủ tướng Chính phủ và 21 vị bộ trưởng, trưởng ngành trực tiếp trả lời chất vấn.
Một hoạt động khác thu hút sự quan tâm đặc biệt là việc Quốc hội tiến hành lấy phiếu tín nhiệm với 44 chức danh do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn. Đây là lần lấy phiếu tín nhiệm thứ 4 của Quốc hội, song là lần đầu tiên thực hiện theo Nghị quyết số 96/2023/QH15 được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 5, ngày 23/6/2023, với nhiều tiêu chí đánh giá được bổ sung, cụ thể hóa.
Với giám sát chuyên đề, lần đầu tiên ngay trong nghị quyết về giám sát, Quốc hội yêu cầu Chính phủ khẩn trương chuẩn bị dự thảo nghị quyết của Quốc hội để xem xét một số cơ chế, chính sách đặc thù theo trình tự thủ tục rút gọn để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia vì “đại biểu Quốc hội và nhân dân rất mong chờ” và “nếu còn để bế tắc thì thành quả trước đó không còn nhiều ý nghĩa”.
Có thể nói, chuyên đề trên một lần nữa cho thấy nội dung giám sát không phải chỉ theo kiểu “hậu kiểm” mà còn là những vấn đề đang trong quá trình điều hành, tổ chức thực hiện, cùng với Chính phủ nhận diện những bất cập khi triển khai để có giải pháp tạo chuyển biến tốt hơn. Như nhiều đại biểu Quốc hội từng khẳng định, kết quả giám sát của Quốc hội không phải đợi lộ trình nữa mà có kết quả ngay, thấy ngay, tác động luôn đến công tác điều hành.
Với tinh thần “mang hơi thở cuộc sống vào nghị trường”, giữ lời hứa Quốc hội luôn lắng nghe tiếng nói từ thực tiễn, nguyện vọng nhân dân, năm 2023, lần đầu tiên, Quốc hội thảo luận tại Hội trường về báo cáo kết quả giám sát việc giải quyết kiến nghị của cử tri gửi đến Kỳ họp thứ 4 và Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV. Điều này minh chứng cụ thể cho tinh thần đổi mới, trách nhiệm, sự tôn trọng ý kiến của cử tri, quan tâm đến kết quả giải quyết kiến nghị của cử tri của cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân.
Nhằm tăng cường công khai, minh bạch hoạt động của Quốc hội, số lượng phiên làm việc hội trường được phát thanh, truyền hình trực tiếp để đồng bào và cử tri cả nước theo dõi cũng “lập kỷ lục” so với những năm trước đây.
Dấu ấn trong quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước không thể không nhắc đến Kỳ họp bất thường lần thứ 4 vào ngày 2/3/2023. Lần đầu tiên, Quốc hội họp kỳ bất thường để xem xét, quyết định công tác nhân sự cấp cao bầu Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Quốc hội đã thảo luận, biểu quyết thông qua Nghị quyết bầu ông Võ Văn Thưởng giữ chức Chủ tịch nước nhiệm kỳ 2021-2026 với kết quả 487/488 đại biểu Quốc hội tán thành.
Hay ngay khi Kỳ họp thứ 6 đang diễn ra, Quốc hội quyết định điều chỉnh và bổ sung vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023 hai dự thảo nghị quyết để xem xét theo quy trình tại một kỳ họp và Quốc hội làm việc thêm nửa ngày. Trong đó, nhằm “khoan thư sức dân”, trên cơ sở Chính phủ trình, Quốc hội quyết định việc tiếp tục thực hiện giảm thuế giá trị gia tăng để kịp thời hỗ trợ người dân, doanh nghiệp.
Việc giảm thuế này áp dụng trong 6 tháng đầu năm 2024, song điều đặc biệt là Ủy ban Thường vụ Quốc hội có thể xem xét, quyết định việc tiếp tục giảm thuế GTGT sau thời điểm 30/6/2024 nếu tình hình kinh tế và doanh nghiệp, người dân vẫn còn khó khăn.
Một nội dung quan trọng khác được Quốc hội thông qua chính là Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù về đầu tư xây dựng công trình giao thông đường bộ, với tinh thần tháo gỡ vướng mắc hiện nay. Về bản chất là Quốc hội cho phép được làm khác với luật trong thời hạn nhất định đối với các dự án, công trình đường bộ đã được chỉ định tại phụ lục kèm theo dự thảo nghị quyết, để đẩy nhanh tiến độ.
Với 97,37% tổng số đại biểu tham gia biểu quyết tán thành, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP.HCM, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/8/2023. Đáng chú ý, đây là lần đầu tiên, một địa phương được trao “cơ chế đặc thù mới”, bởi lẽ trước đó, TP.HCM đã được hưởng một số cơ chế, sính sách đặc thù theo Nghị quyết 54. Với những đột phá, Nghị quyết 98 được kỳ vọng tạo cú hích cấp thiết cho “đầu tàu” TP.HCM.
Đặc biệt, trong các kỳ họp, đại biểu Quốc hội đã đề xuất và quyết nghị nhiều giải pháp thiết thực để chấn chỉnh, khắc phục ngay tình trạng kỷ luật, kỷ cương chưa nghiêm, né tránh, đùn đẩy, sợ trách nhiệm của một bộ phận cán bộ, công chức trong thực thi công vụ, góp phần hoàn thành các mục tiêu năm 2023, tạo tiền đề thực hiện thắng lợi nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội cho cả giai đoạn 2021-2025.
Nhìn lại năm 2023, có thể khẳng định, Quốc hội khóa XV tiếp tục đổi mới, linh hoạt, đồng hành, kiến tạo, sẵn sàng quyết đáp yêu cầu thực tiễn và sự phát triển của đất nước.
