Thứ trưởng Bộ Công an băn khoăn quy định "biện pháp điều tra đặc biệt"

Việc có luật hóa biện pháp điều tra đặc biệt hay không, ai là người có thẩm quyền phê chuẩn, quy định thế nào để đảm bảo quyền con người, quyền công dân… là những câu hỏi đang được đặt ra trong Dự thảo Bộ luật tố tụng hình sự (sửa đổi) vừa được trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội. 

Cân nhắc quy định để tránh lạm dụng tràn lan

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Văn Hiện, biện pháp điều tra đặc biệt là vấn đề rất phức tạp liên quan đến an ninh, trật tự, đến bí mật điều tra khám phá vụ án, đến quyền con người, quyền công dân.

Việc quy định cũng cần phân biệt rõ biện pháp điều tra đặc biệt với tư cách biện pháp điều tra tố tụng công khai khác với các biện pháp nghiệp vụ trinh sát, an ninh, tình báo. Luật an ninh quốc gia, Luật phòng chống ma túy, Luật chống khủng bố, Luật Hải quan, Luật phòng, chống rửa tiền mới chỉ ghi nhận một số biện pháp, còn một số Luật giao cho Chính phủ quy định.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Văn Hiện

“Nay để cụ thể hóa yêu cầu của Hiến pháp năm 2013 “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật…”, bảo đảm thực thi các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên và cũng là để mở rộng nguồn chứng cứ vụ án, thì việc ghi nhận trong BLTTHS (sửa đổi) một số biện pháp điều tra đặc biệt ảnh hưởng đến quyền con người, quyền công dânlà cần thiết”, ông Nguyễn Văn Hiện cho biết.

Tuy nhiên, một số nội dung dự thảo quy định chưa chặt chẽ. Thường trực Ủy ban Tư pháp đề nghị cân nhắc thu hẹp phạm vi áp dụng là chỉ đối với một số tội phạm đặc biệt nghiêm trọng thuộc loại tội xâm phạm an ninh quốc gia, ma túy, tội khủng bố, rửa tiền và tội phạm về tham nhũng.

Cơ quan thẩm tra dự án luật cũng cho rằng thời điểm áp dụng biện pháp điều tra đặc biệt ngay từ khi kiểm tra, xác minh tố giác, tin báo về tội phạm như dự thảo là chưa chặt chẽ; đề nghị cân nhắc để tránh lạm dụng áp dụng tràn lan.

“Khi quy định những biện pháp trực tiếp hạn chế quyền con người, quyền công dân (như bí mật đời tư, thư tín, chỗ ở, tài sản) thì phải ghi rõ trong BLTTHS, không để văn bản dưới luật quy định. Biện pháp đặc biệt được áp dụng với ai? Thời hạn áp dụng bao lâu? Người có thẩm quyền ra quyết định áp dụng và người có thẩm quyền phê chuẩn quyết định áp dụng”, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nhấn mạnh.

Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Sơn cũng lưu ý “đây là thủ tục đặc biệt, nó xâm phạm trực tiếp tới quyền cơ bản của con người, quyền công dân được quy định trong Hiến pháp, trong luật, như bóc thư từ, nghe lén điện thoại. Vậy cơ quan nào có thẩm quyền quyết định áp dụng biện pháp này?”.

Biện pháp đặc biệt là biện pháp gì?

Thứ trưởng Bộ Công an, Thượng tướng Lê Quý Vương cho biết rất băn khoăn và quan điểm của Bộ Công an từ khi soạn thảo là không đồng tình có chương riêng về biện pháp điều tra đặc biệt.

“Biện pháp điều tra đặc biệt tôi cũng chưa biết nó là biện pháp gì. Có biện pháp điều tra tố tụng và biện pháp trinh sát điều tra của lực lượng công an (là bí mật). Xu hướng là luật hóa nhưng rất khó”- Thứ trưởng Lê Quý Vương bày tỏ.

Thứ trưởng Bộ Công an, Thượng tướng Lê Quý Vương 

Cũng theo Thứ trưởng Bộ Công an “việc áp dụng biện pháp điều tra đặc biệt thì chưa hiểu rõ đặc biệt cái gì, vì nó liên quan đến vấn đề chứng cứ và nguồn chứng cứ. Chứng cứ có 2 cái liên quan đặc biệt là dữ liệu điện tử và tài liệu đọc được, nghe được, nhìn được. Đọc được thì chúng ta thu được rồi, ở đây còn nghe được, ý là nghe trộm, nhưng chỉ phát huy hiệu quả trong giai đoạn trinh sát. Vấn đề tư tín, giấy tờ, tài sản… trong tố tụng được quyền khám xét, thu giữ theo quyết định phê chuẩn là biện pháp thu thập tài liệu”.

Thứ trưởng Lê Quý Vương cũng cho rằng nếu có biện pháp phải đưa vào để công khai, rõ ràng trong thực hiện vì liên quan đến chứng cứ đánh giá tố tụng.

Ngoài ra, cơ quan nào có thẩm quyền phê chuẩn áp dụng các biện pháp điều tra đặc biệt cũng là một vấn đề, vì “ngay trong công an thì chỉ trinh sát mới được thực hiện mà thẩm quyền phê chuẩn các biện pháp trinh sát thì chỉ có Bộ trưởng và Thứ trưởng phụ trách an ninh”.

Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Ksor Phước khi nêu quan điểm về vấn đề này cũng nhấn mạnh, các quyền công dân chỉ bị hạn chế bằng luật nên việc mở thư từ cũng phải luật định chứ không còn thực hiện theo pháp lệnh.

“Các biện pháp đặc biệt thể hiện như thế nào thì trong dự thảo không thấy. Khoản 2 điều 206 ghi “Chính phủ chủ trì, phối hợp với Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao quy định cụ thể các biện pháp điều tra đặc biệt và trình tự, thủ tục áp dụng” là không đúng với Hiến pháp 2013. Do đó phải bổ sung phần những biện pháp đặc biệt là biện pháp nào”, ông Ksor Phước nói.

Ngoài ra, khi thực hiện hạn chế quyền cơ bản của công dân theo luật thì phải có cơ quan quyền lực nhà nước giám sát việc thực hiện đó. “Ai chuẩn y thì mới được thực hiện vì các biện pháp này ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến quyền cơ bản của công dân. Nên chăng để Viện Kiểm sát phê chuẩn và chịu trách nhiệm trả lời trước Quốc hội nếu có trường hợp bị khiếu nại. Tòa án chỉ xác định các mức độ của các chứng cứ có đảm hay không”, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc nêu quan điểm.

Còn theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Phan Trung Lý, các quy định liên quan quyền con người, quyền công dân rất được chờ đợi cụ thể hóa trong luật này. Nhưng một số quy định hiện chưa đảm bảo cụ thể hóa triệt để tinh thần Hiến pháp.

“Chương quy định những biện pháp điều tra đặc biệt có 5 điều nhưng có 2 vấn đề cần quy định nhất liên quan Hiến pháp là biện pháp gì và trường hợp nào thì chưa được làm rõ”, ông Phan Trung Lý nói./.