Người phụ nữ đưa chữ Thái cổ lên internet

Bộ font chữ Thái lần đầu tiên được nữ thạc sĩ Lò Mai Cương mã hóa trên Unicode đã khiến chữ Thái được nhiều người biết đến và dễ dàng tìm kiếm bằng các công cụ hiện đại của internet. Không chỉ có vậy, với font chữ Thái này, những giá trị văn hóa Thái cổ vốn đang dần mai một, nay có cơ hội được số hóa để bảo tồn và phát huy.

Từ mong ước của người cha

Sinh ra trong một gia đình có truyền thống hiếu học, nữ thạc sĩ Lò Mai Cương, hiện công tác tại Trung tâm Giáo dục thường xuyên tỉnh Sơn La, là người phụ nữ dân tộc Thái đã nghiên cứu thành công nhiều đề tài khoa học. Song, chị vẫn giữ nguyên nét sinh hoạt và thường xuyên diện trang phục truyền thống của dân tộc Thái với búi tóc ngược trên đầu và bộ áo cóm, váy đen. Chị bảo: Lớp trẻ người Thái ngày nay hầu như ở nhà ít nói tiếng mẹ đẻ, nên việc học chữ lại càng không được quan tâm, đây cũng chính là những nguyên nhân làm chữ và tiếng Thái dần mai một.

Chị Lò Mai Cương trong trang phục truyền thống của người Thái

Phải làm gì để con chữ Thái cổ tồn tại và người Thái ai cũng biết chữ Thái để kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp mà cha ông mình để lại? Đó là niềm mong ước, khát vọng và day dứt của cụ Lò Văn Mười, thân sinh ra chị trước khi nhắm mắt xuôi tay.

Sinh thời, cụ Mười chính là người khởi xướng và bước đầu thành công trong việc cải tiến chữ Thái. Hình ảnh người cha thân yêu hằng ngày kiên trì cầm tay con gái để nắn nót dạy con những nét chữ Thái đầu tiên vẫn còn in đậm trong ký ức tuổi thơ của chị. Còn mẹ chị, bà Cầm Thị Minh là người phụ nữ rất giỏi những điệu “khắp” cổ và sáng tác những bài hát mới của dân tộc Thái. Chính vì lẽ đó, tình yêu chị dành tặng cho việc bảo tồn nét đẹp trong văn hóa Thái vẫn luôn như mạch nước nguồn trong mát của quê hương không bao giờ vơi cạn.

Đầu năm 2005, chị bắt đầu nghiên cứu đề tài đưa bộ font chữ Thái Sơn La lên máy vi tính. Trong quá trình làm việc, chị được nhiều chuyên gia của Cục Công nghệ thông tin (Bộ GD&ĐT) hỗ trợ. Tuy đã rất nỗ lực, song chị vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc thống nhất bộ chữ Thái, vì trong chữ Thái có tới 8 phương ngữ khác nhau của nhiều địa phương. Cuối cùng, qua tham khảo chị đã quyết định dùng kiểu nét chữ truyền thống và được mang tên là “Bộ font chữ Thái Sơn La”.

Đến năm 2006 đề tài được nghiệm thu, bộ font đã được nhóm kỹ thuật Unicode chấp nhận, đưa vào mã quốc tế (Unicode) và cấp cho 72 ký tự. “Vui hơn là tôi đã có thể báo công với người cha kính yêu của mình bởi đã thổi được hồn vào những con chữ Thái cổ để bây giờ nó có thể sống mãi với thời gian, với cuộc sống, con người, quê hương Sơn La, với dân tộc Việt Nam’’, chị tâm sự.

Mở hướng bảo tồn văn hóa Thái cổ

Những trường ca, câu “khắp” nổi tiếng của người Thái đang “thoi thóp” trong không gian văn hóa và đang bị mất dần bản sắc. Những thầy cúng, được coi là những người giữ di sản trong dân gian nhưng qua thời gian họ cũng mất dần. “Hiện nay, Bảo tàng tỉnh Sơn La có đến 3.000 cuốn sách bằng chữ Thái cổ, nhưng kho tài sản vô giá ấy sẽ khó bền vững với thời gian. Tôi chỉ muốn lãnh đạo các cấp quan tâm cho phép số hóa kho sách ấy để giữ gìn cho muôn đời con cháu”, chị Cương tâm sự.

Ông Lò Văn Lả ở tổ 7, phường Tô Hiệu (TP. Sơn La), là hội viên Mạng lưới tri thức bản địa dân tộc thiểu số Việt Nam, cho biết: “Ngày trước, để viết được một quyển sách chữ Thái phải mất hơn 1 tháng. Từ khi có bộ font chữ Thái của chị Lò Mai Cương, tôi đã có thể rút ngắn thời gian, từ 1 tháng xuống còn 1 tuần và dễ dàng sửa chữa, lưu giữ những dữ liệu trong máy. Đến nay, tôi đã viết được 60 tác phẩm”.

Nay bộ font chữ Thái của chị Lò Mai Cương đã được đưa vào ứng dụng rộng rãi ở nhiều nơi như: Cơ quan thường trú Đài TNVN khu vực Tây Bắc; Đài PTTH tỉnh Sơn La; VTV5 Đài TNVN; Trung tâm Phát hành phim của tỉnh. Các nhà nghiên cứu, nhà Thái học của 7 tỉnh có người Thái sinh sống và Việt kiều sống ở Mỹ, Canada, Pháp cũng đã và đang sử dụng bộ font chữ này để sáng tác, biên soạn, biên tập, khôi phục, lưu giữ... nền văn hoá của dân tộc Thái; Viện Khoa học Công nghệ thông tin AIST Tsukuba Nhật Bản đã sử dụng sản phẩm trên để nghiên cứu, phát triển trên phần mềm Fedora (phần mềm mã nguồn mở); Trung tâm Tin học Huế đã thiết kế phần mềm trang web hỗ trợ chữ Thái Việt Nam, rất tiện ích cho những ai muốn tìm hiểu về văn hoá Thái, tra từ điển Thái - Việt hoặc tải bộ gõ, Font chữ Thái miễn phí.

Nối tiếp những thành công, chị tiếp tục nghiên cứu biên soạn xây dựng chương trình và tài liệu giảng dạy tiếng, chữ dân tộc Thái cho sinh viên chuẩn bị ra trường công tác ở vùng dân tộc thiểu số của tỉnh và nhiều công trình nghiên cứu khác./.