Thương tiếc người hiền Lâm Thị Mỹ Dạ

Lâm Thị Mỹ Dạ là một tên tuổi nổi tiếng từ lâu trước khi tôi bước chân vào làng văn, nhưng tôi lại gắn bó với chị bởi nhiều duyên cớ: Chị hiền từ, phúc hậu, dễ mến, không phân biệt thứ bậc trong “chiếu làng”, ai chị cũng thân. Chị là Ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa III, phụ trách nữ công. Tôi là Trưởng Ban nhà văn nữ. Chị hay có việc ra Hà Nội, tôi thích vào Huế, có lần ở luôn nhà chị. Chúng tôi tuổi trên dưới 50, chị sinh ngày 18/9/1949, chơi với nhau khá thân thiết chừng 20 năm. Tôi thích thơ chị, nhất là bài "Trắng trong" được nhạc sĩ Phạm Tuyên phổ nhạc thành bài hát "Lời ru người mẹ trẻ".

Chị kể, bài thơ nổi tiếng này chị viết ở Đồng Hới khi chiến tranh chống Mỹ vừa kết thúc. Hồi đó chị và nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường vừa có con gái đầu lòng:

"Đôi làn môi con

Nghiêng về vú mẹ 

Như cây lúa nhỏ

Nghiêng về phù sa

Như hương hoa thơm

Nghiêng về ngọn gió...

Như búp hoa huệ

Ngậm tia nắng trời...

Sữa mẹ trắng trong

Con ơi hãy uống

Rồi mai khôn lớn

Con ơi hãy nghĩ

Những điều trắng trong".

Ca từ được nhạc sĩ dùng gần như nguyên vẹn bài thơ. Hầu như thế hệ chúng tôi nuôi con ai cũng ru con, cũng thích hát bài hát ấy. Nó chạm đến lòng người bởi sự giản dị, chân thật, thấm đẫm tình mẹ con, tình người. Thời đó cuộc sống vô cùng thiếu thốn và cực nhọc nhưng bài hát ru lại dẫn con người đến với sự lạc quan chân thành, hướng tới ngày mai tươi sáng.

Chị có nhiều bài thơ về chiến tranh, về tình yêu rất nổi tiếng như: "Khoảng trời hố bom", "Anh đừng khen em"... Bài thơ "Khoảng trời hố bom" rất xúc động:

"Chuyện kể rằng: em, cô gái mở đường

Ðể cứu con đường đêm ấy khỏi bị thương

Cho đoàn xe kịp giờ ra trận

Em đã lấy tình yêu Tổ quốc của mình thắp lên ngọn lửa

Ðánh lạc hướng thù. Hứng lấy luồng bom...

Ðơn vị tôi hành quân qua con đường mòn

Gặp hố bom nhắc chuyện người con gái

Một nấm mộ, nắng ngời bao sắc đá

Tình yêu thương bồi đắp cao lên...

Tôi nhìn xuống hố bom đã giết em

Mưa đọng lại một khoảng trời nho nhỏ

Ðất nước mình nhân hậu

Có nước trời xoa dịu vết thương đau

Em nằm dưới đất sâu

Như khoảng trời đã nằm yên trong đất

Ðêm đêm, tâm hồn em toả sáng

Những vì sao ngời chói, lung linh

Có phải thịt da em mềm mại, trắng trong

Ðã hoá thành những làn mây trắng?

Và ban ngày khoảng trời ngập nắng

Ði qua khoảng trời em

- Vầng dương thao thức

Hỡi mặt trời, hay chính trái tim em trong ngực

Soi cho tôi

Ngày hôm nay bước tiếp quãng đường dài?

Tên con đường là tên em gửi lại

Cái chết em xanh khoảng-trời-con-gái

Tôi soi lòng mình trong cuộc sống của em

Gương mặt em, bạn bè tôi không biết

Nên mỗi người có gương mặt em riêng!".

Và tôi cũng thích bài:

"Anh đừng khen em

Lần đầu khi mới làm quen

Anh khen cái nhìn em đẹp

Trời mưa òa cơn nắng đến

Anh khen đôi má em hồng

Gặp người tàn tật em khóc

Anh khen em nhạy cảm thông

Thấy em sợ sét né giông

Anh khen sao mà hiền thế!

Thấy em nâng niu con trẻ

Anh khen em thật dịu dàng

Khi hôn lên câu thơ hay

Ấp trang sách vào mái ngực

Em nghe tim mình thổn thức

Thương người làm thơ đã mất

Trái tim giờ ở nơi đâu?

Khi đọc một cuộc đời buồn

Lòng em xót xa, ấm ức

Anh khen em giàu cảm xúc

Và bao điều nữa...? - Anh khen

Em sợ lời khen của anh

Như sợ chiều về, hắt lối

Nhiều khi ngồi buồn một mình

Trách anh sao mà nông nổi

Hãy chỉ cho em cái kém

Ðể em nên người tốt lành

Hãy chỉ cho em cái xấu

Ðể em chăm chút đời anh

Anh ơi, anh có biết không

Vì anh em buồn biết mấy

Tình yêu khắt khe thế đấy

Anh ơi anh đừng khen em".

Thơ Lâm Thị Mỹ Dạ cũng gống như con người chị, luôn làm người khác yêu mến bởi sự hiền hậu, bất thần, ngơ ngác và đầy nữ tính. Chị sinh tại Lệ Thủy, Quảng Bình, từng làm việc tại Ty văn hóa Quảng Bình. Rồi ra học Trường viết văn Nguyễn Du ở Hà Nội. Sau trở lại Huế làm phóng viên, biên tập viên Tạp chí Sông Hương. Chị sống nhiều năm ở Huế trong căn phòng của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn tặng vợ chồng chị. Sau, chị xây được nhà mới ở Phan Bội Châu thì ngôi nhà kia được lưu giữ là nhà lưu niệm Trịnh Công Sơn.

Trông Mỹ Dạ hiền hậu, hay cười và xinh đẹp không ai nghĩ Mỹ Dạ từng trải qua thời niên thiếu nhọc nhằn. Có những hiểu nhầm  về "lý lịch" của cha. Cha vào Sài Gòn, mẹ ở lại Huế. Chị sống thiếu vắng tình cha. Còn nhỏ đã phải phụ mẹ bán quán ở chợ Tuy Lộc… Sau ngày 30/4/1975, những người cùng hoạt động nội thành đã xác nhận, bố chị mới được tặng Bằng khen Chính phủ vì đã có công với cách mạng thời chống Mỹ cuộc sống của chị mới đỡ khốn khó. Đất nước thống nhất, chị mới gặp được cha. Cha chị rất bất ngờ và sung sướng khi biết con mình giờ đã trở thành một nhà thơ nổi tiếng…

Năm lớp 10 chị được chọn đi thi học sinh giỏi văn toàn quốc. Không chỉ thơ hay, có giọng ngâm thơ tốt, lại xinh đẹp nên chị nổi danh từ sớm. Chị trở thành hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1978, khi chưa đầy 30 tuổi. Nhờ tài năng nên năm 1988 chị được cử đi học khóa cao học ba tháng tại Học viện Gorki (Liên Xô).

Những năm tháng nhọc nhằn tuổi trẻ đó ta có thể thấy trong thơ của chị:

"... Mẹ sinh em ngày này

Mưa dột bầm mái tóc 

Gió tê buốt hai tay

Mẹ không có cửa nhà

Em - đứa trẻ vắng cha

Như mầm cây trên đá

Biết khi nào nở hoa...

…Nỗi mình biết ngỏ ai hay

Bao đêm nước mắt vơi đầy, mẹ ơi!".

Mỹ Dạ có trực cảm mạnh, có khả năng dụng ngôn từ tài tình. Thơ của chị thốt ra từ tâm, cảm xúc chân thật, ngôn từ chắt lọc nên gây xúc động và chạm đến trái tim người đọc.

Được gia đình và bạn bè yêu mến vì lối sống, cách ứng xử, được xã hội nể trọng vì văn tài, cứ ngỡ Mỹ Dạ sẽ có cuộc sống viên mãn dài lâu, nhưng tai họa lại ập xuống với chị. Ngày 14/6/1998, trong lúc Mỹ Dạ đang ở Hà Nội, chuẩn bị lên đường dự tọa đàm thơ ở Mỹ thì chồng chị, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường, bị tai biến mạch máu não, hôn mê ở Đà Nẵng. Mỹ Dạ phải hủy chuyến đi. Từ đó chị ở bên chồng, chăm sóc thuốc men, xoa bóp, tắm rửa, vệ sinh cho chồng.

"Bàn tay nâng em thành bảo mẫu

Nước mắt lặn vào trong cho anh thấy nụ cười

Bệnh tật lo toan giấu vào đêm trắng

Giữa tháng ngày trĩu nặng

Em đứng thẳng người

Cho anh tựa vào em!" (Cho anh tựa vào em).

Vợ chồng Lâm Thị Mỹ Dạ có 2 người con gái. Dạ Thi là nhà báo, hiện đang sống ở Australia. Dạ Thư là chị, hiện đang làm ở NXB Trẻ. Những năm gần đây vợ chồng Lâm Thị Mỹ Dạ vào TP HCM sống cùng nhà với Dạ Thư. Nhà thơ Hoàng Phủ Ngọc Tường bị tai biến như đã kể, nhưng được chăm sóc chu đáo nên dù đi lại, nói năng vẫn khó khăn ông vẫn có thể làm việc. Ông vẫn viết những gì mà ông tâm đắc.

Còn Mỹ Dạ, có lẽ do vất vả những năm tháng chồng ốm và suy nghĩ nhiều nên lâm bệnh. Căn bệnh Aizheimer quái ác khiến chị mất trí nhớ. Chúng tôi một vài lần vào thăm, gặp chị, vẫn cười tươi, nụ cười phúc hậu, nhưng chị không nhận ra ai, thấy thương chị vô cùng. Con gái không để chị thiếu thứ gì, thuê người chăm sóc chu đáo. Song không ngờ, 5 giờ sáng hôm nay, 6/7/2023, chị ra đi. Cuộc rời chốn nhân gian nhẹ như lông hồng của chị giống như người Tiên trở về cảnh giới cũ, có nhiều mây trắng và trong. Chị sẽ gặp lại những nhà thơ đi trước, gặp lại nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, họa sĩ Bửu Chỉ và những nhà văn cùng thời mến yêu chị.

Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật của nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ với chùm tác phẩm: Đề tặng một giấc mơ (tập thơ - 1988), Trái tim sinh nở (tập thơ - 1974), Bài thơ không năm tháng (tập thơ - 1983) vẫn còn kia, nhưng còn nữa, những giải thưởng từ bè bạn và từ người yêu văn thơ trong nước và quốc tế với những gì mà tài năng của chị đã tạo ra.

Tiễn chị với niềm thương yêu khôn cùng.