Xiếc Việt nỗ lực sáng tạo và chuyển mình để hội nhập

Vỏn vẹn chỉ có 14 diễn viên cùng 6 nhạc công, với đạo cụ chính là những cây tre dài, ngắn biến hóa khôn lường thành những hoạt cảnh tái hiện cuộc sống yên ả, thanh bình của một làng quê đồng bằng Bắc Bộ… nhiều năm qua, xiếc “Làng tôi” đã chiếm trọn trái tim hàng vạn khán giả không chỉ trong nước mà còn ở nước ngoài như Tây Ban Nha, Pháp, Bỉ, Hà Lan, Hồng Kông (Trung Quốc), Hungary…

Theo đạo diễn Nhất Lý, khi biểu diễn ở nước ngoài, hầu hết khán giả quốc tế xem đều hiểu và cảm nhận những ý đồ của vở diễn, chứng tỏ "Làng tôi" đã đi tới tâm hồn của họ không cần qua ngôn ngữ. Điều đó cũng chứng tỏ xiếc Việt hoàn toàn có thể hội nhập với xiếc thế giới bởi bản sắc dân tộc thấm đẫm trong từng vở diễn. “Những giá trị truyền thống nằm ở thẩm mỹ, nằm ở vẻ đẹp Việt cũng như sự bình dị, sự giản dị, dễ thương. Những diễn viên, nghệ sĩ họ mặc bộ quần áo nông dân, đi chân đất, rất bình dị, các nhạc cụ hoàn toàn là nhạc cụ dân tộc. Những nhạc cụ đó đã có từ ngàn xưa rồi” - đạo diễn Nhất Lý chia sẻ.

Gần đây, xiếc Việt tiếp tục cho thấy sức hút và tạo tiếng vang lớn trên thế giới. Điển hình như chuỗi chương trình xiếc “À ố làng phố” của đạo diễn Tuấn Lê lần đầu tiên được biểu diễn tại nhà hát Opera House danh tiếng của Australia. Theo nghệ sĩ Tuấn Lê, buổi diễn này là một bước ngoặt lịch sử đối với xiếc Việt Nam, khi vở diễn chinh phục được những nhà phê bình khắt khe nhất để được lựa chọn biểu diễn tại nhà hát danh giá hàng đầu thế giới. Vở diễn không chỉ đẹp, ấn tượng về nghệ thuật mà còn giới thiệu một cách khéo léo truyền thống văn hóa Việt bằng hình ảnh cây tre, cách sử dụng nhuần nhuyễn các kỹ thuật của xiếc đương đại.

Hay mới đây nhất, vở “Sông Trăng” của Liên đoàn Xiếc Việt Nam đã lập kỷ lục với hợp đồng biểu diễn kéo dài 16 tháng tại 7 nhà hát của Đức. Là người dẫn nhiều đoàn đi biểu diễn nước ngoài, chị Nguyễn Ngọc Anh, Phó trưởng đoàn xiếc dân gian, Liên đoàn Xiếc Việt Nam cho rằng, thành công của vở Sông Trăng là tổng hợp của nhiều yếu tố từ đội ngũ dàn dựng, đạo diễn, diễn viên, cách kể chuyện cũng như có sự nghiên cứu kĩ lưỡng về thị hiếu của người xem.

“Trước tiên là đội ngũ dàn dựng, ngay từ đầu đã rất quan tâm đến nội dung, quan tâm đến vấn đề truyền tải và đối tượng khán giả ở bên Đức. Đội ngũ sáng tạo cũng tìm hiểu rất kĩ tìm hiểu về văn hóa, phong tục và cách tiếp cận văn hóa của người Đức. Trong quá trình tập, các nghệ sĩ đã rất hết mình. Đây cũng không phải là điều đơn giản mà mọi người đã trải qua quá trình rất lâu, từ lúc tập đến lúc đi Đức cũng tính bằng năm; cho nên kết quả thành công cũng đúng với mong đợi và kỳ vọng của mọi người” - chị Nguyễn Ngọc Anh nói.

Xiếc Việt không chỉ “xuất ngoại” với các show diễn ở nhiều nước trên thế giới mà tại các kỳ liên hoan xiếc quốc tế nhiều năm trở lại đây, các nghệ sĩ và đoàn xiếc ở nước ta luôn đạt được thành tích cao như tiết mục “Tạo hình trên dây da” của 2 nghệ sĩ trẻ Văn Thái và Thu Hường, tiết mục xiếc “Đu quan họ”, “Đu siêu nhân”, “Hề xiếc” của các nghệ sĩ Liên đoàn Xiếc Việt Nam được trao Huy chương Vàng tại các liên hoan xiếc trên thế giới.

Theo NSND Nguyễn Thị Tâm Chính, Chủ tịch Liên chi hội Xiếc Việt Nam, các chương trình, tiết mục xiếc của nước ta thành công trên sân khấu thế giới đều thể hiện được sự khác biệt, bản sắc của Việt Nam. Kỹ thuật của xiếc thì không có quá nhiều khác biệt, nhưng để làm nên bản sắc riêng thì xiếc Việt Nam đến với xứ người luôn giữ được hồn dân tộc từ kịch bản, âm nhạc, vũ đạo, trang phục và những đạo cụ đơn sơ như tre, nứa, áo tứ thân, nón quai thao…

“Khi biểu diễn những động tác xiếc mang tính chất quốc tế, bình thường khán giả xem thấy cái nào cũng giống cái nào. Họ nhào lộn 2 vòng mình cũng làm được 2 vòng, mà 3 vòng mình cũng lộn được 3 vòng. Thế nhưng để họ nhớ đến Việt Nam thì mình phải mang được màu cờ sắc áo, những gì đặc thù của xiếc Việt Nam” - NSND Nguyễn Thị Tâm Chính cho biết.

Để tiếp cận ngày càng nhiều hơn với khán giả trong và ngoài nước, 5 năm qua, Xiếc Việt đã có nhiều mày mò thử nghiệm. Nếu như năm 2016 tại Gala Xiếc quốc tế tổ chức tại Hà Nội đánh dấu lần đầu tiên chương trình của Liên đoàn Xiếc Việt Nam biểu diễn trên nền opera và nhạc thính phòng; thì liên tiếp những năm sau đó là hàng loạt chương trình xiếc có nội dung và nghệ thuật xuyên suốt như một vở diễn với sự kết hợp nhuần nhuyễn của âm thanh, ánh sáng, vũ đạo…

Gần đây nhất, cuối năm ngoái, Liên đoàn Xiếc Việt Nam ra mắt vở “Cây gậy thần”, một vở diễn vô cùng đặc biệt khi có sự kết hợp giữa xiếc với cải lương. Theo NSND Tống Toàn Thắng - Phó Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, đây sẽ là hướng đi mới của Liên đoàn, với sự kết hợp giữa xiếc và nhiều loại hình nghệ thuật khác để cho ra đời những vở diễn mới mẻ.

NSND Tống Toàn Thắng cho biết: "Chúng tôi quan tâm đặc biệt nhất tới các loại hình truyền thống như tuồng, chèo và đã có những dự định, những kế hoạch để phối hợp với nhau. Có thể chúng ta không phối hợp toàn vở diễn, nhưng lồng ghép vào những tiết mục. Ví dụ với tuồng, chúng tôi tạo ra những sản phẩm, hoạt cảnh mượn hình thức của tuồng, kết hợp ngôn ngữ của xiếc sau đó giới thiệu tới khán giả, đặc biệt là công chúng quốc tế".

Thực tế đã cho thấy, nếu biết tìm tòi sáng tạo, khéo léo kết hợp nhiều loại hình nghệ thuật, xiếc sẽ trở thành loại hình có ưu thế trong xu hướng hội nhập so với các ngành nghệ thuật khác. Vì thế, vượt qua những khó khăn đã tồn tại dai dẳng trong ngành xiếc cũng như tận dụng mọi ưu thế trong hội nhập, chắn chắn xiếc Việt sẽ có nhiều hơn những chương trình chất lượng cao, tỏa sáng ở những sân khấu xiếc lớn trên thế giới./.