Ghi âm, ghi hình khi hỏi cung: Phải tính đến hiệu quả kinh tế

“Cho nên, tôi lấy tình huống dễ hiểu nhất là trong trường hợp bị can, bị cáo vì một lý do nào đó họ không có người bào chữa, họ không có quyền được đọc hồ sơ, ghi chép thì họ sẽ thực hiện quyền hiến định được bào chữa của mình như thế nào? Bộ luật sửa đổi đã bổ sung thêm nội dung quyền đọc hồ sơ vụ án của bị can, bị cáo là hoàn toàn đúng đắn và rất đáng hoan nghênh”- PGS.TS Nguyễn Thái Phúc nói.

Trước nhiều ý kiến trăn trở, quy định cho bị can, bị cáo có quyền được đọc hồ sơ sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm, quá trình xử lý vụ án sẽ gặp nhiều khó khăn và không phù hợp với thực tiễn, PGS.TS Nguyễn Thái Phúc cho rằng, trăn trở đó là không đúng. Điều 124, Bộ luật Tố tụng Hình sự quy định về việc không được tiết lộ bí mật điều tra. Đó là đặc điểm về tố tụng hình sự trong giai đoạn điều tra. Trong quá trình điều tra, cơ quan điều tra có quyền không tiết lộ thông tin cho bất kỳ ai, nhưng khi giai đoạn điều tra đó kết thúc, tất cả các tài liệu, hồ sơ phải được công khai. Lúc này người bào chữa đã được quyền tiếp cận, được đọc toàn bộ hồ sơ vụ án.

“Dự thảo bổ sung thêm quyền của bị can, bị cáo được đọc hồ sơ đó, có nghĩa là kết thúc điều tra, hồ sơ hoàn toàn được công khai, không có rào cản đến quá trình điều tra nữa. Những người có liên quan có quyền được đọc hồ sơ đó. Đó là quyền hiến định của bị can, bị cáo. Lúc này việc đều tra đã xong, hồ sơ chuyển Viện Kiểm sát, không còn gì cản trở nữa nên bị can, bị cáo họ phải có quyền được đọc hồ sơ để họ chuẩn bị thực hiện quyền bào chữa của mình. Nếu bản thân họ không được đọc, không tiếp xúc hồ sơ làm sao họ thực hiện được quyền bào chữa của mình. Đó là vi hiến, vì chúng ta nói họ có quyền bào chữa nhưng thực tế không có những bảo đảm thực tế cho họ thực hiện quyền đó thì thật là phi lý”- PGS.TS Nguyễn Thái Phúc nói.

TAND TP Tuy Hòa xét xử vụ án 5 nguyên sĩ quan công an dùng nhục hình làm chết một nghi phạm tại Công an  TP Tuy Hòa (Ảnh TL)

PGS.TS Nguyễn Thái Phúc bổ sung, Luật các nước quy định không được hạn chế thời gian đọc hồ sơ đó, vì nó liên quan trực tiếp đến quyền bào chữa của bị can, bị cáo. Trong trường hợp bị can, bị cáo hoặc người bào chữa cố tình kéo dài việc nghiên cứu hồ sơ để gây khó khăn cho thời hạn xét xử thì lúc đó mới có kiến nghị mới Tòa án ra ấn định thời hạn, Tòa án sẽ là trọng tài quy định thời gian kết thúc đọc hồ sơ.

Ghi âm, ghi hình khi hỏi cung, cần tính đến hiệu quả

Còn đối với việc ghi âm, ghi hình trong các cuộc hỏi cung, PGS.TS Nguyễn Thái Phúc cho rằng, nếu làm được các việc này thì quá tốt, sẽ hạn chế được rất nhiều sai sót, trong đó có việc khi ra tòa bị can, bị cáo thay đổi lời khai. “Họ thay đổi lời khai vì cho rằng bị ép cung, bạo lực, tra tấn và trong quá trình lấy lời lời khai. Để tìm hiểu việc này rất khó vì việc này đã xảy ra trong quá khứ và quá trình lấy lời khai chỉ thể hiện trong biên bản lấy lời khai. Còn biên bản lấy lời khai thì lại rất hợp pháp, bị can, bị cáo đã được đọc lại và có chữ ký của họ. Sự thật đằng sau việc này, chúng ta không kiểm soát và không kiểm tra được. Cho nên dự thảo đưa quy định ghi âm, ghi hình trong quá trình lấy lời khai sẽ tạo thuận lợi cho quá trình điều tra”.

Tuy nhiên, theo PGS.TS Nguyễn Thái Phúc, bổ sung này cũng cần phải cân nhắc. Mặc dù quy định này là cần thiết, dự thảo vẫn phải quan tâm đến hiệu quả. Hoạt động tố tụng hình sự còn nhiều việc cần thiết hơn việc ghi âm, ghi hình trong các cuộc hỏi cung.

“Có nhiều vụ án, lấy lời khai của bị can, bị cáo có khi đến hàng chục lần. Nếu tất cả các lần đó đều ghi âm, ghi hình thì đó là bài toán kinh tế cần cân nhắc trong điều kiện kinh tế của chúng ta chưa phải dư thừa, còn rất nhiều việc khác cần thiết hơn”- PGS.TS Nguyễn Thái Phúc nói.

Theo PGS.TS Nguyễn Thái Phúc, điều quan trọng nhất để giải quyết gốc rễ của vấn đề ở đây là tính xác thực trong quá trình lấy lời khai trong giai đoạn điều tra, thì việc chúng ta ghi âm, ghi hình cũng chỉ mang tính kỹ thuật, chưa phải là một giải pháp tối quan trọng và quyết định. Suy cho cùng, tất cả các giải pháp đều phải qua một bộ lọc cuối cùng là con người. Nếu con người không có nghiệp vụ thì dù phương tiện kỹ thuật tối tân như thế nào đi nữa, họ vẫn có thể thay đổi. Yếu tố quan trọng là phải mở rộng quyền của người bào chữa, tạo điều kiện thuận lợi cho người bào chữa tham gia vào hoạt động điều tra, trước hết là trong quá trình lấy lời khai của bị can, bị cáo. Sự hiện diện của người bào chữa trong quá trình điều tra để đảm bảo quyền của bị can, bị cáo, tránh tra tấn nhục hình… Đó mới là giải pháp lâu dài và cơ bản, phù hợp thực tế.

“Không phải cứ có tiền người bào chữa mới tham gia, mà chúng ta có thể chỉ định người bào chữa, có sự trợ giúp của cơ quan hỗ trợ pháp lý (Bộ Tư pháp), họ có thể cử người tham gia hỗ trợ bị can bị cáo trong trường hợp bị can, bị cáo có khó khăn về mặt tài chính… có rất  nhiều con đường khác nhau, chứ đừng để không có tiền thì không có luật sư. Vì thế cần có giải pháp để mở rộng hơn người bào chữa trong quá trình lấy lời khai. Từ thực tiễn ta thấy quá trình này có nhiều bất cập, có nhiều nguy cơ xâm phạm quyền con người của bị can, bị cáo”-PGS.TS Nguyễn Thái Phúc nói./.