Mỹ trả lời ra sao trước đề nghị quan hệ "nước lớn kiểu mới" với Trung Quốc?

Tại cuộc gặp cấp cao bên lề APEC 2014 Bắc Kinh, và chuyến thăm chính thức  Trung Quốc ngay sau đó, Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Barack Obama đều nhắc đến việc xây dựng quan hệ nước lớn kiểu mới. Song những gì diễn ra đang cho thấy, cách hiểu và diễn giải về quan hệ này ở Trung Quốc, Mỹ hay trên thế giới hoàn toàn khác nhau.

2 nguyên thủ gặp nhau sau APEC 2014 (ảnh:news.cn)

Thế nào là “quan hệ nước lớn kiểu mới”?

Trung Quốc dường như muốn diễn giải khái niệm quan hệ nước lớn kiểu mới với Mỹ gói gọn trong 2 tiêu chí: Thứ nhất, muốn được Mỹ thừa nhận vị thế nước lớn “ngang hàng” với Mỹ trong các mối quan hệ quốc tế và thứ hai, muốn được “đồng thuận” không can thiệp vào những hành động và quan hệ của Trung Quốc với các nước trong khu vực cũng như trên thế giới.

Khái niệm “Quan hệ nước lớn kiểu mới” được ông Tập Cận Bình, khi đó là Phó Chủ tịch nước Trung Quốc đưa ra trong chuyến thăm Mỹ năm 2012. Đây được coi như là phương hướng phát triển cho quan hệ Trung-Mỹ trong thời kỳ mới.

“Quan hệ nước lớn kiểu mới Trung-Mỹ cần được xây dựng trên cơ sở bình đẳng, tin tưởng lẫn nhau, hợp tác cùng thắng. Cần đi theo con đường mới khác với con đường cũ là các nước lớn đối đầu, xung đột với nhau. Mở ra con đường mới để các nước lớn chung sống hòa bình lâu dài,  hợp tác cùng thắng, phù hợp với yêu cầu của  thời đại”- Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc  Trịnh Trạch Quang giải thích.

Ông Trịnh Trạch Quang cũng khẳng định, Trung Quốc sẵn sàng nỗ lực cùng với Mỹ, không ngừng tăng cường trao đổi, tăng cường tin tưởng chiến lược, thúc đẩy giao lưu và hợp tác ở cả 3 cấp độ là song phương, khu vực và quốc tế, tích cực xây dựng quan hệ nước lớn kiểu mới, mang lại lợi ích nhiều hơn cho nhân dân hai nước và nhân dân thế giới.

Điều đáng nói là Trung quốc chỉ đề nghị mô thức quan hệ này với Mỹ mà không phải với bất kỳ quốc gia nào khác.

Tiếp ông Obama tại Bắc Kinh, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho rằng, tình hình thế giới hiện có nhiều diễn biến phức tạp, Trung Quốc và Mỹ cần tăng cường hợp tác trên nhiều lĩnh vực dựa trên nguyên tắc không xung đột, không đối kháng, tôn trọng lẫn nhau, hợp tác cùng có lợi. 

Ông Tập Cận Bình thừa nhận giữa hai nước còn tồn tại nhiều bất đồng nhưng đề nghị  Mỹ cùng quản lý tốt bất đồng, “tôn trọng lợi ích cốt lõi của nhau”,  để xây dựng thành công mô hình quan hệ nước lớn kiểu mới. 

Trả lời “mập mờ” của ông Barack Obama?

Việc thúc đẩy chính sách “xoay trục châu Á – Thái Bình Dương” chính là câu trả lời cho đề nghị quan hệ nước lớn “kiểu mới” của Trung Quốc. Mỹ thừa hiểu dụng ý của Trung Quốc khi đưa ra đề nghị này và dường như cũng lấy cái cớ chưa có nội dung, nội hàm cụ thể để “hiểu” đề nghị của Trung Quốc theo cách tư duy của người Mỹ.

Cho tới thời điểm ngày 8/7/2014, Tổng thống Obama vẫn nhấn mạnh nên tránh từ “nước lớn” mà chỉ nên dùng cụm từ “quan hệ kiểu mới”.

Tại cuộc hội đàm chính thức giữa nguyên thủ hai nước diễn ra sáng 12/11/2014, tại Bắc Kinh, Tổng thống Obama tuyên bố sẵn sàng trao đổi quan điểm với Chủ tịch Tập Cận Bình và đưa quan hệ nước lớn kiểu mới giữa Trung Quốc và Mỹ lên tầm cao mới.

Tổng thống Mỹ Obama khẳng định ủng hộ một nước Trung Quốc hoà bình, phồn vinh, ổn định, phát huy vai trò lớn hơn trong các sự vụ quốc tế. Mỹ sẵn sàng liên lạc và đối thoại thẳng thắn với Trung Quốc, xử lý và kiểm soát hiệu quả các bất đồng. 

“Đồng ý” thúc đẩy nhưng thúc đẩy theo kiểu Mỹ. Duy trì liên hệ chặt chẽ thông qua các cuộc điện đàm và trao đổi thư tín, tăng cường liên lạc và phối hợp trong các vấn đề quốc tế nhằm góp phần gìn giữ hòa bình, ổn định và thịnh vượng chung. Tổng thống Obama nhấn mạnh rằng Mỹ và Trung Quốc là hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, việc tăng cường quan hệ song phương sẽ đem lại lợi ích cho nhân dân hai nước cũng như thế giới.

Giới học giả nói gì?

Đề nghị của Trung Quốc được nhìn nhận như một trong hàng loạt động thái nhằm hiện thực hóa “giấc mông Trung Hoa”, đưa Trung quốc trở thành siêu cường, có địa vị quốc tế khác trước đây. Trung Quốc muốn siêu cường Mỹ chính thức thừa nhận vị trí siêu cường của mình và tôn trọng nó.

Giáo sư Thời Ân Hồng, Trường Đại học Nhân dân Trung Quốc cho rằng, quan hệ Trung-Mỹ kiểu mới đích thực không chỉ có việc hai nước tăng cường hợp tác, mà hai bên cần nhận rõ và tôn trọng “lợi ích cốt lõi của nhau”. Đây là cơ sở để hai nước xây dựng quan hệ nước lớn kiểu mới. Tuy nhiên, hiện nay hai bên chưa có được điều kiện này, và vẫn còn cách mục tiêu lý tưởng khá xa.

Trong khi đó, Giáo sư Ngô Tâm Bá-Trường Đại học Phúc Đán thì cho rằng, để “Quan hệ nước lớn kiểu mới” không chỉ là một khái niệm thì hai bên phải đạt được nhất trí trong các chính sách cụ thể, phải thay đổi được cách thức phối hợp giữa hai nước hiện nay. Và đây là một điều không hề dễ dàng.

Không ít học giả nhận định về thực tế 2 nước đang diễn giải khái niệm quan hệ nước lớn kiểu mới này theo 2 hướng hoàn toàn khác nhau và mỗi nước triển khai theo cách của mình. Nói như vậy có nghĩa là thực chất bắt tay, thực chất tán đồng song cũng thực chất là “đồng sàng, dị mộng” vì có nhiều nội dung mà hai nước đều cho là lợi ích cốt lõi của mình thì lại đối chọi với nhau như nước với lửa./.