Tròn 6 năm thỏa thuận hạt nhân Iran: Hành trình chưa hết chông gai

Hơn một nửa thập niên đã trôi qua, dù chứng kiến nhiều thăng trầm từ việc Mỹ đơn phương rút khỏi năm 2017, Iran giảm dần các cam kết đến những thay đổi chính quyền tại Mỹ và Iran hay nỗ lực cứu vãn của châu Âu, song đây vẫn được đánh giá là một thỏa thuận mang tính lịch sử khi giúp khép lại một trong những hồ sơ gây chia rẽ nhất thế giới.

“Sau hai năm đàm phán, Mỹ cùng với các nước đối tác đã làm được điều mà hàng thập kỷ thù hận không thể đạt được, đó là một thỏa thuận toàn diện và dài hạn với Iran nhằm ngăn cản nước này sở hữu vũ khí hạt nhân". Tuyên bố ngày 14/07 của cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama đã đánh dấu một chương quan trọng trong lịch sử, chấm dứt một trong những hồ sơ gây chia rẽ nhất thế giới. Theo đó, Iran chấp thuận hạn chế chương trình hạt nhân mà phương Tây lo ngại có thể sẽ dẫn tới việc phát triển bom hạt nhân. Đổi lại, các quốc gia phương Tây đồng ý gỡ bỏ mọi biện pháp trừng phạt nhằm vào nước này.

Tuy nhiên, lần kỷ niệm thứ 6 này lại được đánh dấu bằng tuyên bố của Iran về ý định làm giàu kim loại urani lên mức 20%, có thể được sử dụng trong lõi của vũ khí hạt nhân. Trong khi Iran khẳng định là nhằm phục vụ cho một lò phản ứng nghiên cứu, thì Mỹ và các nước châu Âu tham gia ký gọi đây là một “bước thụt lùi đáng lo ngại”.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price nhấn mạnh: “Đó là một bước lùi đáng tiếc khác của Iran trong bối cảnh chúng tôi đã thể hiện thành ý và sự sẵn sàng quay trở lại thỏa thuận. Chúng tôi xin nhắc lại, những bước đi như vậy sẽ không thể giúp Iran có thêm “đòn bẩy” trong các cuộc đàm phán”.

Từ năm 2019, Iran bắt đầu giảm dần việc tuân thủ các giới hạn của thỏa thuận hạt nhân nhằm đáp trả quyết định đơn phương của chính quyền Tổng thống Donald Trump rút Mỹ ra khỏi thỏa thuận hạt nhân. Hai năm qua, cùng với việc Mỹ tăng cường trừng phạt, Iran cũng không ngừng mở rộng kho dự trữ urani làm giàu, nâng cao tỷ lệ làm giàu, đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển, dù vẫn cho thấy sự sẵn sàng trở lại tuân thủ một khi thỏa thuận được khôi phục hoàn toàn. Trong 3 tháng qua, Iran và các bên còn lại đã tiến hành 6 vòng đàm phán gián tiếp nhằm khôi phục sự tuân thủ đối với thỏa thuận. Vòng đàm phán mới nhất đã kết thúc vào ngày 20/6, trong khi triển vọng về lần gặp gỡ thứ 7 vẫn chưa rõ ràng.

Về trước mắt, các nhà phân tích cho rằng cả Mỹ, Pháp, Đức và Anh vẫn cam kết tuân thủ nguyên tắc khôi phục Kế hoạch Hành động toàn diện chung, trong khi Đại sứ Iran tại Liên Hợp Quốc Majid Takht Ravanchi, trong tuyên bố mới đây cho thấy Iran sẽ không làm trệch hướng các nỗ lực nhằm khôi phục và thúc đẩy tiến trình đàm phán.

"Chúng tôi chân thành và nghiêm túc trong các cuộc đàm phán hiện tại. Mục tiêu cuối cùng của chúng tôi là đảm bảo thực hiện thỏa thuận như vốn có. Điều cần thiết là phải đảm bảo tất cả các lệnh trừng phạt sẽ được gỡ bỏ một cách có thể kiểm chứng được và Mỹ sẽ không một lần nữa rút khỏi hoặc tìm cách tạo ra một cuộc khủng hoảng khác nhằm tước đi lợi ích của Iran từ thỏa thuận này", ông Majid Takht Ravanchi nói.

Dẫu vậy, khoảng cách giữa hai bên vẫn là đáng kể, nhất là khi cả Mỹ và Iran đều có sự thay đổi về chính quyền. Đối với các cường quốc phương Tây, mỗi lần Tehran vi phạm thỏa thuận hạt nhân cũng đồng nghĩa với sự nối dài những hồ sơ cần giải quyết. Hơn nữa, đây không phải là những điểm mấu chốt duy nhất. Mỹ tới nay vẫn tìm kiếm một thỏa thuận hạt nhân Iran “lâu dài và mạnh mẽ hơn”, trong khi Iran muốn nhận được đảm bảo rằng Mỹ, quốc gia đã một lần đơn phương rút khỏi thỏa thuận một lần bất chấp sự tuân thủ của Iran, sẽ không có lần thứ hai./.