Bị trừng phạt, Nga bán dầu sang châu Âu bằng cách nào?

Phân tích của Nikkei Asia chỉ ra rằng, trong vòng 6 tháng kể từ khi xung đột Nga-Ukraine bùng phát, trên vùng biển ngoài khơi Hy Lạp, có 41 tàu tiếp nhận dầu được chuyển tải từ các tàu xuất phát từ Nga rồi đưa số dầu đó tới các hải cảng ở châu Âu. Trong năm 2021, chỉ có duy nhất 1 tàu thực hiện hoạt động này.

Liên minh châu Âu (EU) và Anh sẽ cấm hoàn toàn nhập khẩu dầu mỏ Nga từ cuối năm nay, nhưng hiện giờ các công ty mua dầu của Nga đã phải đối mặt với sự chỉ trích. Việc chuyển dầu giữa các tàu trên biển nhằm che giấu nguồn gốc hàng hóa có thể sẽ vẫn tiếp diễn sau khi các lệnh cấm vận dầu mỏ có hiệu lực.

Nga lách trừng phạt bằng cách nào?

Ngày 24/8, Nikkei chụp được bức ảnh về hoạt động chuyển tải dầu giữa 2 tàu ở Vịnh Laconian gần phía Nam Hy Lạp. Một tàu là Sea Falcon, đăng ký tại Hy Lạp, rời cảng Ust-Luga – một trạm vận chuyển dầu ở ngoài khơi Tây Bắc nước Nga hôm 4/8. Tàu còn lại là Jag Lok, mang cờ Ấn Độ, rời cảng Aliaga của Thổ Nhĩ Kỳ vào cùng ngày. Có nhiều tàu nhỏ xung quanh 2 tàu lớn để hỗ trợ việc chuyển tải.

“Hoạt động như vậy có nguy cơ xảy ra sự cố khiến dầu tràn ra biển. Khí thải và rác thải do các tàu chở dầu thải ra cũng là một vấn đề, gây rắc rối cho cả ngành thủy sản và du lịch”, Thalis Ladakakis, người dân địa phương cho biết, đồng thời nói thêm rằng, số tàu chở dầu đã tăng mạnh kể từ sau khi xung đột Nga-Ukraine bùng phát hồi cuối tháng 2.

Số dầu trên sẽ được chuyển đi đâu? Để tìm hiểu hoạt động vận tải dầu mỏ Nga bằng đường biển, Nikkei sử dụng dữ liệu từ công ty Refinitiv có trụ sở ở Anh để tìm điểm đến của các tàu chở dầu đã rời các cảng của Nga từ ngày 24/2 và những tàu nào có tiếp xúc với chúng.

Cuộc khảo sát bao gồm các vùng biển ngoài khơi Địa Trung Hải của Hy Lạp, nơi thường xuyên diễn ra hoạt động chuyển tải dầu giữa các tàu. Tín hiệu AIS từ các tàu được theo dõi để xác định tuyến đường của chúng. Sự thay đổi về độ chìm tàu – khoảng cách từ đáy tàu đến mặt nước, tăng lên khi tàu chất đầy hàng – cũng được xem xét để xác định số lần chuyển tải hàng.

Trong vòng 6 tháng tính đến 22/8, Nikkei xác nhận 175 tàu đã thực hiện chuyển tải dầu ngoài khơi Hy Lạp với các tàu đến từ Nga. Chỉ có 9 tàu thực hiện hoạt động này trong cùng kỳ năm 2021.

Dữ liệu của Refinitiv cho thấy Nga đã xuất khẩu 23,86 triệu thùng dầu theo hình thức chuyển tải dầu như thế này ở vùng biển Hy Lạp. Cùng kỳ năm 2021, còn số này là 4,34 triệu thùng.

Câu hỏi là sau khi nhận dầu, các tàu vận đã đi tới đâu? Kết quả theo dõi hành trình của 89 tàu trong số này, có 41 tàu đến Hy Lạp, Bỉ và một số cảng khác ở châu Âu, như đã đề cập ở trên. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của các vùng biển gần Hy Lạp trong việc là một điểm trung chuyển dầu giữa Nga và châu Âu.

EU sẽ cấm nhập khẩu hoàn toàn đối với dầu mỏ Nga vận chuyển bằng đường biển từ năm 2023, trong khi lệnh cấm tương tự ở Anh sẽ có hiệu lực từ tháng 12/2022.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, xuất khẩu dầu mỏ Nga sang EU trong tháng 7 là 2,8 triệu thùng/ngày, giảm 26% so với tháng 1. Dù việc mua dầu mỏ Nga hiện nay vẫn hợp pháp, nhưng các công ty đang xem xét lại quan hệ với Nga do các chính phủ và các thị trường đều đang theo dõi động thái của họ.

Khó truy xuất nguồn gốc

Nikkei cũng phân tích các chuyến tàu chở dầu tới Anh trong tháng 6. Theo dữ liệu của Refinitiv cũng như các hình ảnh vệ tinh từ công ty Planet Labs của Mỹ, Nikkei nhận thấy tàu chở dầu mang cờ Malta đã nhận dầu ngoài khơi Hy Lạp từ 2 tàu đền từ Nga và sau đó cập cảng miền Đông nước Anh ngày 4/7.

Hồ sơ của Công ty nghiên cứu năng lượng châu Âu Kpler cho thấy tàu này chở 300.000 thùng dầu do Rosneft của Nga sản xuất. Công ty Trafigura có trụ sở tại Thụy Sĩ là bên môi giới và đã ban dầu cho Prax Group, một nhà bán buôn quy mô vừa của Anh.

Nikkei đã tới trụ sở của Prax Group ở Anh để hỏi thông tin về giao dịch và nhận được câu trả lời rằng họ không thể bình luận về các thông tin nhạy cảm liên quan tới các hoạt động vận chuyển dầu riêng lẻ.

“Chúng tôi đang làm phối hợp chặt chẽ với Chính phủ Anh và có thể khẳng định rằng chúng tôi hoàn toàn tuân thủ các lệnh trừng phạt liên quan”, Prax Group cho biết.

Trafigura trả lời qua email rằng: “Chúng tôi tương tác cởi mở và thường xuyên với khách hàng và các chính phủ có liên quan để hiểu yêu cầu của họ đồng thời đảm bảo chúng tôi cung cấp tài liệu đáp ứng các yêu cầu đó”.

Rosneft không phản hồi đề nghị bình luận.

Việc chuyển dầu giữa các tàu khá phổ biến. Hoạt động này đôi khi được sử dụng để gom các chuyến hàng vào tàu chở dầu lớn hơn, nâng cao hiệu quả trên các tuyến đường dài. Dầu đôi khi được “đổi chủ” sau khi tàu vận tải rời cảng. Trong trường hợp này, việc xác định dầu đến từ đâu trở nên khó khăn hơn.

Các nước yêu cầu nhà nhập khẩu khai báo nơi xuất xứ của hàng hóa với cơ quan hải quan. Tuy nhiên, theo Yutaka Tsurusaki, một luật sư người Nhật am hiểu luật hàng hải, cho biết, một số công ty khai báo địa điểm diễn ra hoạt động chuyển tải dầu là nơi xuất xứ để che giấu nguồn gốc”.

Dầu Nga vẫn tiếp tục chảy bất chấp trừng phạt

Nhà phân tích Michelle Wiese Bockmann của Lloyd's List Intelligence cho biết: “Dòng chảy của dầu phải được chính quyền cảng theo dõi, ngay cả khi nó được chuyển từ tàu này sang tàu khác nhiều lần. Điều này đòi hỏi họ phải có kinh nghiệm và kiến thức chưa từng có”.

Julien Mathonniere, chuyên gia về thị trường dầu mỏ của Energy Intelligence Group, cho biết: “Nếu trộn lẫn các loại dầu mỏ có xuất xứ khác nhau thông qua hình thức chuyển tải dầu giữa các tàu, không ai có thể truy xuất nguồn gốc”.

Trong hướng dẫn năm 2020, Bộ Ngoại giao Mỹ kêu gọi các công ty vận tải biển cảnh giác với các hành vi lừa đảo, nói rằng hoạt động “chuyển tải dầu giữa các tàu thường được sử dụng để trốn tránh các lệnh trừng phạt bằng cách che giấu nguồn gốc và điểm đến của dầu mỏ, than đá và các vật liệu khác”.

Bộ Chính sách Hàng hải và Đường bộ của Hy Lạp nói với Nikkei: “Hoạt động chuyển tải dầu giữa các tàu diễn ra trong vùng biển quốc tế, được chính quyền cảng địa phương giám sát thông qua hệ thống AIS trong thời gian thực. Trong trường hợp có bất kỳ vi phạm nào, ví dụ như tàu thuyền đi vào lãnh hải của Hy Lạp, thủ tục xử phạt pháp lý sẽ được thực hiện”.

Anh và EU sẽ ngừng nhập khẩu dầu của Nga lần lượt vào tháng 12 tới và tháng 2 năm sau. Nhóm G7 có kế hoạch áp trần giá dầu Nga. Moscow có thể sẽ đối phó bằng cách bán dầu giảm giá và tăng xuất khẩu sang châu Á cùng các nước khác.

Phương Tây đã áp đặt các biện pháp trừng phạt nhằm cắt nguồn tài chính của Nga. Nhưng nếu dầu mỏ Nga tiếp tục chảy, tác dụng của các lệnh trừng phạt sẽ bị hạn chế./.