Công khai- liệu có minh bạch?

Mấy ngày qua, có những thông tin về “công khai, minh bạch” đáng chú ý: Bộ Tài chính chuẩn bị dự thảo Nghị định về công khai báo cáo tài chính Nhà nước các cấp, bắt đầu từ năm tài khóa 2017.

Bộ Giao thông Vận tải ra mắt Cổng thông tin điện tử công khai các dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư PPP, với các thông tin liên quan tới dự án như tổng mức đầu tư, quy mô dự án, thông tin về nhà đầu tư.

Cung cấp thông tin đến với toàn dân, để xã hội giám sát quá trình sử dụng ngân sách, tài sản công, những dự án phát triển liên quan đến cộng đồng… là điều mà các Bộ, ngành, địa phương buộc phải hướng tới, để dần hiện thực hóa kỳ vọng, và mục tiêu về một Chính phủ kiến tạo, liêm chính và có trách nhiệm giải trình.

Tuy nhiên, với thực tế thời gian qua, rất nhiều việc công khai chỉ là hình thức, đối phó, “Công khai- liệu có minh bạch”- đó là vấn đề dư luận đặt ra.

Không phải đến bây giờ chúng ta mới có những quy định về công khai, minh bạch. Bởi hầu hết các lĩnh vực đều có quy định pháp luật liên quan điều chỉnh, và đòi hỏi công khai, minh bạch. Như Luật phòng chống tham nhũng, Luật đấu thầu, Luật Đất đai, Luật kinh doanh bất động sản, Luật Đầu tư, Luật doanh nghiệp.

Ấy vậy nhưng, hiệu quả của yêu cầu công khai, minh bạch cũng đã thấy rõ: hầu như những việc “công khai” chẳng làm rõ, “minh bạch” được chuyện gì.  Ví như việc kê khai tài sản, thu nhập theo quy định của Luật phòng chống tham nhũng, sau 10 năm thực hiện, chỉ phát hiện 17 trường hợp kê khai không trung thực! Chứng kiến trong thực tế, nhiều cán bộ giàu lên nhanh chóng, đã có mấy người bị phát hiện tài sản có nguồn gốc bất chính?.

Trong lĩnh vực đất đai, xây dựng, sự tù mù suốt thời gian qua đã góp phần tạo nên những sóng gió trên thị trường bất động sản, cho dù việc công khai quy hoạch, dự án đã được quy định chi tiết, công khai ở đâu, thời điểm công khai, cơ quan nào công bố.

Rồi trong lĩnh vực khai thác tài nguyên khoáng sản, minh bạch trong khai khoáng đang là yêu cầu bức thiết, nhưng dường như quá trình tham gia sáng kiến minh bạch trong khai khoáng đang bị một lực cản vô hình kéo chậm lại.

Với các doanh nghiệp Nhà nước, kể từ năm 2013, phải thực hiện công khai thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng theo Nghị định 61/2013 của Chính phủ về giám sát tài chính và công khai tài chính của doanh nghiệp, các doanh nghiệp đã đăng tải báo cáo công khai theo yêu cầu, nhưng những báo cáo này được kiểm tra giám sát, minh bạch đến đâu thì cũng còn là điều cần bàn. Như vậy, công khai, nhưng chưa chắc đã minh bạch, nếu không có những lý giải thuyết phục.        

Có thể thấy chưa bao giờ cụm từ “công khai, minh bạch” lại được nhắc nhiều như vậy trong giai đoạn này, khi mà đất nước ta ngày càng hội nhập sâu với thế giới, với những chuẩn mực mới, đòi hỏi mới của các đối tác phát triển, và nhu cầu tự thân của nền kinh tế hối thúc, đó là tìm kiếm động lực tăng trưởng mới, tránh trì trệ, rồi luẩn quẩn trong cái “bẫy thu nhập trung bình”, không lớn mạnh được do tình trạng “lợi ích nhóm’, “quan hệ thân hữu” đang trở thành thứ lực cản ma quái kéo lùi sự phát triển.

Trở lại thông tin về việc sẽ công khai Báo cáo tài chính Nhà nước các cấp, rồi thông tin công khai dự án đầu tư PPP…, xã hội cùng chờ đợi việc công khai thông tin này sẽ được thực hiện như thế nào, liệu người dân có thể giám sát được tình hình tài chính quốc gia, liệu các nhà đầu tư có được bình đẳng tham gia đầu tư vào các dự án hạ tầng giao thông, qua các cách thức gọi mời đấu thầu, hợp tác minh bạch? Hay chỉ có một số ít doanh nghiệp, với những mối quen biết, thân thiết này nọ, mới được tham gia, như đồn thổi bấy lâu nay?

Minh bạch thông tin, minh bạch quá trình xây dựng chính sách, tạo sự công bằng trong tiếp cận các nguồn lực vốn, tài nguyên, tránh các nhóm lợi ích thao túng, thậm chí có thể dẫn đến những tác động về chính sách, gây bất lợi cho quốc gia trong quá trình phát triển.

Để việc công khai, minh bạch trên nhiều lĩnh vực không trở thành hình thức, là việc làm đối phó của các Bộ, ngành, địa phương và các đối tượng cần đáp ứng yêu cầu công khai, minh bạch như lâu nay thì phải có cơ chế giám sát hiệu quả

Nếu để tình trạng công khai hình thức, nửa vời, kiểu công khai “một nửa sự thật”, đòi hỏi sự minh bạch, chân xác sẽ không bao giờ trở thành sự thật./.