Không mai vàng bất thành Tết phương Nam

Là thành phố phương Nam, nên trước hết Tết ở Sài Gòn không thể không mang những sắc thái đặc trưng trong phong tục tập quán không thể thiếu của phương Nam. Và trong nhiều cái “không thể thiếu” đó là hoa Mai vàng, sứ giả của mùa xuân phương Nam, một “nàng tiên” của may mắn và thịnh vượng trong năm mới.

Mà cũng thật lạ, nguyên quán của cây mai là ở rừng núi miền Trung, với dáng “nguyên thủy” xù xì, gân guốc, hoang dại. Nhưng khi xuôi xuống vùng châu thổ Nam bộ, được đắm mình trong phù sa sông Me Kong, nó trở thành loài cây hoa đẹp lộng lẫy, quý phái như một loài linh hoa mùa xuân, biểu tượng của sung túc, giàu sang, phú quý…

Mai vàng (Ảnh: Trường Giang)

Đối với người dân phương Nam, ba ngày Tết, trong mỗi gia đình dù giàu hay nghèo, ít nhất cũng có một cành mai, như niềm hy vọng, ước nguyện cho năm mới được nhiều phúc, lộc. Và hoa mai không biết tự khi nào đã trở thành một loại cây cảnh cao sang bậc nhất trong các loài hoa.

Ngay từ khi vào mùa Giáng sinh, mai đã được những nhà vườn, dưới bàn tay những nghệ nhân nổi tiếng ở các vùng chuyên mai kiểng ở Tây Nam bộ chăm sóc như Đồng Tháp, Bến Tre, Sa Đéc, Kiên Giang, Cần Thơ… Và một số làng mai truyền thống lâu đời ven ô TP. Hồ Chí Minh như: Làng mai Hiệp Bình Chánh, Bình Triệu, Bình Chánh 1, Bình Chánh 2, làng hoa Gò Vấp, làng hoa Hiệp Bình Chánh (Thủ Đức).

Việc mua mai Tết thường do người chủ gia đình thể hiện quan niệm thẩm mỹ của mình chọn mai. Tùy vào không gian nội thất hay gia cảnh mà người chủ nhà chọn mai cây hay cành lớn, nhỏ, với những dáng thế như: dáng trực, gió lùa, thác đổ, ngũ phúc, song long, phụ tử, mẫu tử hay tam đa, tam tài… để đặt vào chậu, bình tròn, dẹt, ô van, vuông, lục giác.

Theo sách vở và dân gian thì mai cũng có khá nhiều loại, sơ sơ 14-15 loại, nhưng cơ bản là các loại mai: Khánh khẩu mai, Hà hoa mai, Đàn hương mai, Ban khấu mai, Cẩu đăng mai… Tuy nhiên, theo thông lệ bình thường, người chơi mai, mua mai chỉ chú đến 2 loại: Mai tứ quý, nở bốn mùa có 5 cánh, bông to, và một loại mai lai ghép có từ 10 cánh đến 120 cánh và có hương thơm.

“Chơi” mai cũng là một thú chơi tao nhã và cầu kỳ không phải ai cũng có thể biết. Mai là loài hoa có linh khí, ngay cả hương thơm của nó cũng rất kín đáo và kén chọn, chỉ có thể “bắt” được mùi hương của nó lúc đêm xuống thật sâu, khí trời mát lạnh ẩm sương, tâm người cũng thật tĩnh lặng mới có thể nhận được hương hoa mai thoang thoảng.

(Ảnh: Trường Giang)

Mai để “chơi” cũng lắm công phu, kiểu cách, không những chọn giống mai, mà còn phải chọn “thế” của cấy mai (gồm cả gốc lẫn cành), để nếu “chơi” cả cây hay tỉa một cành đều đẹp như ý.

Theo quan niệm chung về cây cảnh: nhất hình, nhì thế, tam chi, tứ điệp. Để có được một cây mai theo “thế” như ý, người trồng mai phải mất nhiều năm chăm sóc, uốn tỉa cho đủ tầng, đủ nhánh như “định thế” cơ bản: Thế âm dương thì cây âm bên dưới phải có 3 tầng, 1 ngọn; cây dương bên trên phải có 5 tầng, 1 ngọn…

Thường những gốc mai hay được chọn có những đặc điểm cơ bản: Gốc “lão”, to, da sần xùi, thậm chí có thể có cả rêu, với những dáng “thế”: Phụ tử, huynh đệ, bằng hữu, mẫu tử, tiều phu quảy tử, nghinh phong, xung phong, nhất trụ khi thiên… Cành mai nhỏ nhưng chắc khỏe, có những dáng như: chân quỳ, hạc bay, phượng hoàng…

Ngoài những nét trên, mai còn chú trọng đến sự phân chia các nhánh trên một gốc mai như nhánh to, nhánh nhỏ, sự sắp xếp các nhánh… tạo nên “nội khí” của cành mai: Các cành phân chia thứ lớp, bông rải đều, nhánh to khỏe, nhánh uyển chuyển, nụ bụ bẫm, lá non chồi búp…

Người “chơi” mai thuộc hàng nghệ nhân còn phân biệt thêm nhiều thứ  khác nữa như: Nhụy âm dương, cành tứ quý. Nhụy âm đương là chỉ đạo vợ chồng, cành tứ quý chỉ bốn mùa Xuân Hạ Thu Đông…

Họ nhà mai đa dạng, phong phú, nhưng mai nào cũng được xem như biểu trưng của sự cao quý, tinh khôi, thanh bạch, của tấm lòng tri ân, tri kỷ. Hơn nữa, mai còn được cho là mang đến sự may mắn đến gia chủ với những nụ mai trổ bông vào đúng thời khắc giao thừa.

Vào dịp Tết Nguyên đán, trong mỗi nhà người dân Nam bộ nói chung, người Sài Gòn-TP. Hồ Chí Minh nói riêng, mai là cây hay cành đều được đặt ở vị trí trang trọng nhất. Và trong các công viên, ngay cả trên đường phố, mai như một thành tố quan trọng bậc nhất để điểm trang cho không gian mấy ngày Tết.

Thiếu sắc mai vàng thì cái Tết Nguyên đán ở miền Nam sẽ không thể trọn vẹn để gọi là Tết./.