Để nghệ thuật truyền thống “sống khoẻ” trong đời sống hiện đại

Đáp ứng xu thế phát triển của xã hội, những năm gần đây, các loại hình nghệ thuật truyền thống của Việt Nam như tuồng, chèo, múa rối nước, ca trù…không chỉ diễn ra tại các hội diễn ở làng xã hay trong các nhà hát…mà được tổ chức ở nhiều không gian văn hoá biểu diễn nghệ thuật cộng đồng, nơi dễ dàng tiếp cận với đông đảo công chúng. Tuy nhiên, để nghệ thuật biểu diễn truyền thống vừa giữ được các giá trị cốt lõi vừa “sống khoẻ” trong đời sống hiện đại và được nhiều người đón nhận, nhất là giới trẻ hiện nay…thì rất cần các giải pháp linh hoạt và triển khai đồng bộ.

“Nghệ thuật truyền thống nói chung và nghệ thuật chèo nói riêng hện nay rất khó khăn là vì nghệ thuật truyền thống học rất khó. Nhưng khi ra đi làm thì chế độ, hưởng thụ thì rất kém, thù lao rồi chế độ của diễn viên, nhạc công cũng hạn chế, không đủ cho nhu cầu của các em nó nên bây giờ không thúc đẩy được cái hăng say, luyện rèn", NSND Thanh Bình chia sẻ.

Suy ngẫm của NSND Thanh Bình, một trong những nghệ sỹ gạo cội của nghệ thuật chèo Việt Nam cũng là sự băn khoăn của rất nhiều nghệ sỹ biểu diễn truyền thống hiện nay. Nhiều năm qua, các cơ sở đào tạo không tuyển đủ chỉ tiêu sinh viên các ngành nghệ thuật biểu diễn sân khấu truyền thống; nhiều đơn vị nghệ thuật truyền thống không có gương mặt nghệ sỹ trẻ, có tâm huyết và cả tài năng để dàn dựng tác phẩm. Đội ngũ nghệ sỹ biểu diễn lành nghề hầu hết đã lớn tuổi, tình trạng khan hiếm tài năng trẻ ngày càng trở nên trầm trọng.

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Hiền, Phó Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam, để giữ “chất” và tạo “lửa” cho cho nghệ thuật truyền thống cần có các chính sách hỗ trợ, đào tạo nguồn nhân lực thiết thực: “Điều mong mỏi là Nhà nước quan tâm đến các nghệ nhân, quan tâm đến việc thực hành bảo tồn ở các câu lạc bộ. Chúng ta cần thực hiện những công việc thiết thực, như hỗ trợ các nghệ nhân già yếu không có công ăn việc làm, về việc truyền dạy thực hành nhưng cái quan trọng nhất là hỗ trợ nghệ nhân trẻ, không chỉ là phần thưởng mà còn là hỗ trợ thực hành và trình diễn''.

Trước sự phát triển mạnh mẽ của nhiều loại hình giải trí hấp dẫn, nghệ thuật sân khấu không những khó khăn về nhân lực mà còn khó tiếp cận với số đông công chúng. Những năm gần đây, Hà Nội cũng như nhiều tỉnh thành trên cả nước đã tích cực tổ chức các hội diễn nghệ thuật truyền thống, các chương trình giao lưu nghệ thuật tại các khu vực trung tâm, thu hút sự quan tâm của công chúng. Tuy nhiên, những hoạt động này chỉ diễn ra trong khoảng thời gian ngắn, không có địa điểm biểu diễn cố định, khó tạo dấu ấn trong lòng công chúng yêu nghệ thuật.

Theo Nghệ sỹ, giám tuyển Nguyễn Thế Sơn, để nghệ thuật truyền thống trở thành sản phẩm văn hoá đúng nghĩa, tạo sức hút lâu dài với công chúng thì cần kết hợp biểu diễn tại các không gian văn hoá di sản: “Phải kết hợp với những không gian di sản. Nếu chỉ thuần túy ở trong rạp biểu diễn bình thường thì rất yếu về mặt ngữ cảnh. Nếu đặt trong không gian di sản, Tôi nghĩ nó sẽ phát huy được ý nghĩa của nó hơn rất nhiều. Ví dụ như vở tuồng Sơn hậu, nếu chỉ đặt trong một nhà hát tuồng thì nó cũng rất bình thường. Nhưng nếu đặt trong một ngữ cảnh thì đó chính là sự sáng tạo, tạo ra giá trị mới. Điển hình như vở Sơn Hậu khi được biểu diễn, được thiết kế lại trong một không gian, từ ánh sáng, từ khói lửa cho đến nội dung tương tác được với ngữ cảnh của khu tập thể có yếu tố lịch sử như Văn chương thì rõ ràng tạo nên một sức hút cho chính cộng đồng ở đó, huống hồ gì là cư dân bên ngoài''.

Đồng tình với giải pháp này, bà Lư Thị Thanh Lê, giảng viên bộ môn công nghiệp văn hoá và sáng tạo, khoa các khoa học liên ngành, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, muốn quảng bá nghệ thuật truyền thống cần phải có các địa điểm biểu diễn cố định, điển hình như Trung tâm văn hoá nghệ thuật 22 Hàng Buồm hay 50 đào duy từ…Và các chương trình biểu diễn cần tổ chức định kỳ hàng ngày, hàng tuần và có kênh thông tin quảng bá rộng rãi:

''Theo tôi nên có những hoạt động mang tính hằng ngày, hằng tuần, hằng tháng, hằng năm.Các nghệ thuật biểu diễn truyền thống đặc trưng của Hà Nội có thể nghiên cứu để ngày nào chúng ta muốn thưởng thức biểu diễn truyền thống, chúng ta đều nghĩ đến địa điểm này, một nơi mang tính tập trung người dân địa phương cũng như là du khách. Hiện nay du khách rất "đói" thông tin về việc ở đâu có gì để họ có thể lên kế hoạch cho chuyến đi hoặc là tích hợp nó vào trong các kế hoạch hằng ngày.  Thì làm sao để có những kênh thông tin về sự kiện, còn phải thêm các tiện ích như việc hôm nay ở Hà Nội có sự kiện biểu diễn nghệ thuật nào, ở đâu và chính xác thời điểm nào, ai biểu diễn, mua vé như thế nào?".

Một trong những giải pháp trọng tâm được nhiều chuyên gia nhấn mạnh trong việc phát huy dòng chảy nghệ thuật truyền thống trong cuộc sống hiện đại là các phương pháp giáo dục, truyền thông như tổ chức trình diễn các tiết mục nghệ thuật phù hợp với lứa tuổi học sinh dựa trên truyện cổ tích Việt nam, một số nhà hát tại thành phố Hồ Chí Minh đã tích cực mang nghệ thuật đến với học sinh, sinh viên, qua đó giúp các bạn trẻ hiểu và yêu hơn về nghệ thuật truyền thống.

Không chỉ đem các tiết mục biểu diễn đến các trường phổ thông, các đoàn nghệ thuật ở thành phố Hồ Chí Minh còn tổ chức các buổi giao lưu tại các trường Đại học, cao đẳng. Đây là một trong những phương pháp giáo dục và truyền thông hiệu quả giúp nghệ thuật truyền thống đến gần hơn với thế hệ trẻ. Phương pháp giáo dục này đang được thực hiện hiệu quả tại một số thành phố như TP.HCM, Hà Nội, Nam Định.

Ông Nguyễn Thanh Bình-Phó trưởng phòng Phòng Tổ chức biểu diễn của Nhà hát nghệ thuật hát bội TP.HCM và nghệ sỹ Lại Thanh Minh, thuộc đoàn biểu diễn nghệ thuật chèo Nam Định cho biết: “Có một tín hiệu rất vui: lượng khán giả xem ngày càng đông hơn, lượng khán giả trẻ chiếm đa số. Sự đầu tư của chính nhà hát, từ lãnh đạo nhà hát tới từng nghệ sĩ, tất cả các bộ phận đều phải tự đổi mới, giữ những giá trị cổ điển nhưng phải đem những cái mới, tinh thần của người trẻ vào để mình dễ dàng tiếp cận với khán giả trẻ hơn”. 

“Trường có những chuyên đề để tìm hiểu về nghệ thuật dân tộc rồi nghệ thuật chèo. Các em ấy tự học, tự diễn, tự hát chèo, chúng tôi sang để giảng dạy và hướng dẫn, để các em biểu diễn phục vụ luôn tại trong trường ở những buổi chuyên đề đó. Khi chúng tôi giảng dạy thì các em rất hào hứng và thích thú'', ông Bình nói thêm.

Trong khi hỗ trợ, đào tạo nguồn nhân lực là giải pháp trọng tâm để giữ gìn và phát huy các giá trị cốt lõi của nghệ thuật truyền thống thì việc tổ chức trình diễn tại các không gian văn hoá cố định sẽ là định hướng giúp các loại hình nghệ thuật này đến gần hơn với công chúng, là điểm hẹn văn hoá thường niên của người dân. Cùng với đó, phương pháp giáo dục nghệ thuật truyền thống tại các trường học là giải pháp mũi nhọn giúp các loại hình nghệ thuật truyền thống không những được bảo tồn mà còn “sống khoẻ” trong cuộc sống hiện đại ngày nay./.