Vai trò các vị “À Cha” trong đời sống văn hóa của bà con Khmer

Đồng bào Khmer có nền văn hóa giàu bản sắc, được lưu giữ qua nhiều thế hệ. Theo đó, nhiều nghi lễ độc đáo cũng được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Mỗi nghi lễ được thực hiện theo một nghi thức khác nhau. Vì thế, nghi lễ nào cũng cần có một người hướng dẫn hành lễ - được gọi là “À Cha”.

Trong nền văn hóa phong phú, đa dạng của đồng bào Khmer, lễ hội nổi lên như một điểm nhấn. Bên cạnh những lễ hội lớn trong năm mang tính cộng đồng như Chôl Chnam Thmây, Oóc Om Bóc, Sen Đolta… đồng bào Khmer còn có rất nhiều lễ khác mang tính cá nhân, gia đình như: Lễ cưới, lễ mừng thọ, lễ tang, lễ cúng xây nhà… Những sự kiện này không thể thiếu vai trò của các vị À Cha trong việc hướng dẫn hành lễ.

“À Cha” là những người từng tu học, có kiến thức sâu rộng, am hiểu sâu sắc về kinh điển Phật pháp và truyền thống, phong tục, tập quán của dân tộc Khmer. Ngoài ra, người À Cha còn đòi hỏi phải có khả năng trình bày thuyết phục và có uy tín đối với bà con trong phum sóc, được mọi người tôn trọng.

Ông Sơn SôPhia ở ấp Phù Ly 1, xã Đông Bình, thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long cho biết, đối với bà con Khmer, mỗi khi gia đình tổ chức lễ gì, dù lớn hay nhỏ đều không thể thiếu vai trò của À Cha. Vì thế, gia đình phải cử đại diện đến mời vị À Cha với thái độ thành kính và thông báo rõ ngày giờ, địa điểm tổ chức để À Cha hướng dẫn cách thức chuẩn bị cho phù hợp với từng nghi lễ.

Ông Sơn SôPhia nói: "Các vị À Cha là những người gương mẫu, có uy tín và bà con trong phum sóc rất kính nể vì thế À Cha rất quan trọng trong thực hiện các nghi lễ, nếu không có các vị ấy thì không thể thực hiện nghi lễ được. Điều quan trọng là hướng dẫn, nhắc nhở mọi người sống tốt đời đẹp đạo".

Mỗi nghi lễ được thực hiện theo một nghi thức khác nhau. Khi thực hiện, mỗi nghi thức sẽ có những bài kinh cầu nguyện riêng. Vì thế, vai trò của À Cha là hướng dẫn hành lễ đúng trình tự đối với từng nghi lễ.

Với hiểu biết sâu rộng của mình, các vị À Cha sẽ hướng dẫn cách sắp xếp, bày trí các vật phẩm thờ cúng như thế nào. Bên cạnh đó, À Cha là người bắt giọng đọc các bài kinh cho phù hợp với từng nghi thức đang thực hiện để mọi người cùng đọc theo. Hầu hết các vị À Cha tiến hành bài bản, thuần thục các nghi thức là do trong quá trình tu học trước đây được chứng kiến, được các À Cha tiền bối chỉ dạy và cho thực hành rất nhiều lần. Song song đó, họ còn tìm tòi, nghiên cứu nhằm nâng cao sự hiểu biết của mình.

À Cha Thạch Chhiêt, ở ấp Bà Côi, xã Đôn Châu, huyện Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh cho biết: "Dù làm việc gì cũng vậy chúng ta cần phải tìm tòi, học hỏi, nghiên cứu văn hóa truyền thống của dân tộc, nối tiếp thế hệ đi trước".

Ngoài ra, các vị À Cha cũng thường tham gia vào việc dạy chữ Khmer cho con em trong phum sóc, góp phần vào việc bảo tồn ngôn ngữ, tiếng nói chữ viết và văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Bên cạnh đó, các vị À Cha còn thực hiện chức năng giáo dục cho thế hệ trẻ biết yêu quý và ý thức trong việc giữ gìn các giá trị truyền thống của dân tộc.

Hòa Thượng Thạch Suông, sư cả chùa Kom Pong Ni Krốt Kom Pong Chrây, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh đánh giá: "Trong chùa có Ban quản trị là những vị À Cha, vai trò của các vị À Cha rất quan trọng giúp việc cho nhà chùa cũng như công việc trong cộng đồng, phum sroc... Các vị này góp phần tuyên truyền và giáo huấn cho bà con Phật tử, đặc biệt là thế hệ trẻ phải tránh những điều xấu như tệ nạn xã hội, làm điều tốt giúp ích cho xã hội. Điều quan trọng nữa là, thời buổi diễn biến dịch Covid-19 đang lây lan, các vị À Cha nhắc nhở khuyến cáo bà con phải thực hiện biện pháp 5K để bảo vệ sức khỏe".

Không chỉ có vậy, với uy tín của mình, các vị À Cha còn có nhiều đóng góp trong công tác tuyên truyền, vận động quần chúng khi phối hợp với chính quyền địa phương phổ biến các kiến thức về pháp luật, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đến với bà con người Khmer trong phum sóc. Tham gia vào việc hòa giải những mâu thuẫn, bất đồng của bà con mình, góp phần vào việc đảm bảo trật tự an toàn xã hội ở địa phương. Ông ViTi Va Lây, Bí thư Chi bộ, kiêm Trưởng ấp Phù Ly 1, xã Đông Bình, thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long ghi nhận về những đóng góp của các vị À Cha trong công tác tuyên truyền, vận động quần chúng ở địa phương.

Các vị À Cha có vai trò vận động rất tốt về Chủ trương đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Ví dụ ở địa phương ấp Phù Ly 1 của chúng tôi thời gian qua xảy ra mâu thuẫn giữa cá nhân với cá nhân, vì thế để giải quyết tốt trường hợp này, chính quyền địa phương đã phối hợp với các vị À Cha đứng ra hòa giải mâu thuẫn này kịp thời, không để từ chuyện nhỏ thành chuyện lớn.  Bên cạnh đó, ở địa phương Phù Ly này đang thực hiện cuộc vận động toàn dân xây dựng nông thôn mới nâng cao, qua đó các vị À Cha đã đóng góp hết mình và tiếp tục tuyên truyền vấn đề này, ông ViTi Va Lây cho biết.

Những đóng góp của các vị À Cha trong việc giữ gìn các giá trị truyền thống của dân tộc, hay đóng góp trong công tác tuyên truyền, vận động quần chúng, góp phần vào việc đảm bảo trật tự an toàn xã hội ở địa phương rất đáng được ghi nhận. Qua đó, khẳng định vai trò của các vị À Cha là rất quan trọng trong đời sống của đồng bào Khmer, cần được đào tạo kế thừa và phát huy. Bởi đó là một trong những nhân tố góp phần thiết thực vào chiến lược bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc./.