Vượt qua đại dịch COVID-19, người Quan họ lạc quan đón xuân về

Nhà hát Quan họ là "cái nôi" của những liền anh, liền chị quan họ của Bắc Ninh thường xuyên tập trung về tập luyện, biểu diễn dân ca quan họ. Trong những ngày cuối năm 2021, mặc dù thời tiết mát mẻ nhưng mồ hôi vẫn lăn dài trên khuôn mặt của các liền anh, liền chị bởi sự hăng say, tập luyện. Các liền anh, liền chị cố gắng hoàn thành phần tập luyện để chuẩn bị cho buổi ghi hình phát sóng trong chương trình đặc sắc đêm 29 Tết Nguyên đán Nhâm Dần 2022 với mong muốn truyền tải những làn điệu dân ca quan họ truyền thống tới người dân cả nước và kiều bào nước ngoài...xua tan nỗi lo âu, u ám của đại dịch COVID-19.

Nhắc tới dân ca Quan họ Bắc Ninh là nhắc tới loại hình ca hát giao duyên của người Việt có từ lâu đời, tồn tại và phát triển tập trung ở trung tâm của xứ Kinh Bắc – tức thành phố Bắc Ninh ngày nay, với 31/49 làng quan họ gốc, với số lượng bài ca và làn điệu phong phú (hơn 500 bài ca và 213 làn điệu), được thể hiện bằng nghệ thuật ca hát đặc sắc và độc đáo, đạt tới đỉnh cao của thi ca và âm nhạc dân tộc. Chính giá trị tiêu biểu về nghệ thuật ca hát và sinh hoạt văn hóa của Dân ca Quan họ Bắc Ninh là căn cứ khoa học và thực tiễn để UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Trong những năm qua, môi trường tự nhiên và xã hội của sinh hoạt văn hóa Quan họ là các thôn làng được bảo tồn và phát triển. Các di tích lịch sử văn hóa và lễ hội truyền thống gắn với sinh hoạt văn hóa Quan họ đầu tư hàng trăm tỷ đồng để tu bổ, phục hồi di tích và lễ hội, phục dựng lại nhà chứa Quan họ, xây dựng nhà văn hóa thôn, quy hoạch khu tổ chức lễ hội, đầu tư trang thiết bị cho các nhà văn hóa, câu lạc bộ Quan họ.

Liền anh quan họ Nguyễn Hữu Hưng ở xã Tam Giang (huyện Yên Phong, Bắc Ninh) cho biết, nghệ nhân quan họ thích dùng “chơi quan họ” hơn là “hát quan họ”. Ai cũng có thể học thuộc một làn điệu quan họ và hát được trên sân khấu. Còn “chơi quan họ” mới chính là hình thức quan họ truyền thống, đặc trưng. Chơi quan họ đề ra những lề lối nhất định đòi hỏi liền anh, liền chị tham gia phải am hiểu tường tận quy tắc, luật lệ, nhất là phải có vốn quan họ kha khá. Một liền anh, liền chị có thể đứng trước nhiều người và đối hát thì phải thuộc ít nhất 150 bài cùng bảy điệu cơ bản nhất:  là rằng, đường bàn, tình tang, cây gạo, lên núi, cái hời, cái ả,… và có nhiều hình thức hát đối như hát theo đôi, hát theo hội, theo nhóm.

“Chơi quan họ phần nào giống một hình thức thi đua, người nào đối được nhiều làn điệu giọng hát hay hơn thì thắng, có đôi thi với nhau đến hai ngày trời vẫn chưa phân được thua. Nhưng tuyệt nhiên người thua không được cay cú, ganh đua. Đôi anh hai này nếu không đối được đôi chị hai kia cũng phải có lời: “Thưa hai chị, hai câu vừa rồi, anh em chúng tôi xin chịu, đến tháng tới anh em tôi sẽ trả”. Người thắng cũng không lấy làm tự cao, thắng không dám nhận mình thắng, ấy mới là lời văn lễ điều của người chơi quan họ”- liền anh Nguyễn Hữu Hưng chia sẻ.

Chị Nguyễn Thị Vân Dung – Trưởng đoàn nghệ thuật 1 nhà hát Quan họ Bắc Ninh cho biết, năm nay do ảnh hưởng của dịch COVID-19 khiến các liền anh, liền chị gặp rất nhiều khó khăn, thách thức do các hoạt động hội nghị, lễ hội tạm dừng hoạt động, khiến một số anh, chị em phải bỏ nghề đi làm nhiều công việc khác để có thêm thu nhập trang trải cuộc sống sinh hoạt. Vượt qua khó khăn của dịch bệnh, nhà hát vẫn thường xuyên tổ chức ghi hình phát sóng trên các phương tiện thông tin đại chúng, nhằm cảm ơn những y bác sĩ, quân đội, công an… đang ngày đêm cố gắng nơi tuyến đầu.

“Hiện nay, để gìn giữ và phát triển những lời ca, tiếng hát, điệu múa Dân ca Quan họ, đã được tỉnh phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo cho vào chương trình học văn hóa của những thế hệ măng non, ương mầm đất nước, nhằm góp phần gìn giữ bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận”- chị Dung thông tin.

Thành quả tiêu biểu trong lĩnh vực này là không chỉ môi trường các làng Quan họ truyền thống được bảo tồn, mà còn xây dựng, phát triển được trên 300 làng Quan họ thực hành trong tỉnh Bắc Ninh. Phong trào quần chúng tham gia vào sự nghiệp bảo tồn, phát huy Dân ca Quan họ, đã thành lập Hội những người yêu Dân ca Quan họ Bắc Ninh nhằm tập hợp các tổ chức, cá nhân trong tỉnh, trong nước và nước ngoài yêu thích Dân ca Quan họ đóng góp vào những hoạt động bảo tồn, phát huy di sản Quan họ. Đến nay, có hàng trăm câu lạc bộ, đội văn nghệ Quan họ được thành lập ở các thôn làng trong tỉnh và một số tỉnh thành trong nước và nước ngoài.

Các câu lạc bộ, các đội văn nghệ Quan họ thu hút hàng trăm nghệ nhân, các liền anh, liền chị tham gia vào công việc sưu tầm, truyền dạy cho lớp trẻ, đồng thời trực tiếp tham gia vào việc giới thiệu Dân ca Quan họ với du khách trong và ngoài nước.

Những thành tựu to lớn trong việc bảo tồn và phát huy Dân ca trong xã hội đương đại không chỉ là minh chứng cụ thể và sinh động sự cam kết của nhân dân Bắc Ninh với UNESCO, mà còn làm cho Dân ca Quan họ Bắc Ninh trở thành nguồn lực xã hội to lớn, thành sản phẩm Văn hóa du lịch đặc sắc, góp phần quan trọng vào việc thực hiện thành công các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Ông Lê Mạnh Thắng – Giám đốc nhà hát Quan họ Bắc Ninh cho biết, năm nay do ảnh hưởng của dịch COVID-19 đến văn nghệ sĩ là rất lớn, xong nhà hát vẫn cố gắng tổ chức chương trình ghi hình đặc sắc nói về nghệ thuật dân ca Quan họ trên sóng truyền hình nhằm phục vụ bà con nhân dân vào đêm 30 đón Tết. “Hướng tới một mùa xuân với niềm tin vươn lên, vượt qua khó khăn thách thức để chúng ta tiến lên phía trước hoàn thành tất cả những mục tiêu kinh tế, văn hóa xã hội”.

“Đặc biệt, nhà hát cũng kết hợp với các CLB Quan họ ở nước ngoài như Séc, Đức, BaLan… sang biểu diễn văn hóa nghệ thuật, kết hợp với quảng bá những lời ca, làn điệu, điệu múa dân ca Quan họ mộc mạc tới bạn bè quốc”- ông Thắng thông tin thêm.

Một mùa xuân mới đã về, trên vùng quê Kinh Bắc – Bắc Ninh lại ngập tràn sắc màu của lễ hội dân gian, cùng những làn điệu dân ca quan họ mượt mà, đằm thắm. Trong thời điểm dịch COVID-19 vẫn còn gây khó khăn, tiếng hát của người quan họ vang lên với nhiều khát khao và ước vọng, khơi dậy sức xuân và sắc xuân của tuổi trẻ, của quê hương, đất nước. Đồng thời truyền tải sự ấm áp, ngọt ngào trong lời ca quan họ của quê hương Kinh Bắc tới kiều bào nước ngoài không thể về nước ăn tết cổ truyền do dịch COVID-19./.