Dạy và học lịch sử sẽ phải thay đổi

Môn Lịch sử luôn được quan tâm đặc biệt

GS.TS Đỗ Thanh Bình, nguyên Trưởng khoa Lịch sử, Đại học Sư phạm Hà Nội, Tổng chủ biên bộ sách giáo khoa Lịch sử Cánh Diều cho rằng, Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 đã thực hiện đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là Nghị quyết 29 về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục. Vì thế, chương trình được thiết kế mở, có những môn học để cho các em tự chọn, có những môn bắt buộc. Những môn tự chọn hướng tới việc sau này các em đi theo khối ngành mà các em có ý định phát triển nghề nghiệp trong tương lai.

Tuy nhiên, khi xây dựng chương trình phổ thông mới 2018, việc các bộ môn như Vật lý, Hóa học, Sinh học, Địa lý… xếp vào tổ hợp lựa chọn không gây ra phản ứng trong dư luận xã hội. Riêng Lịch sử theo GS.TS Đỗ Thanh Bình, bộ môn này “sát sườn, gắn với người dân nên nhận được sự quan tâm đặc biệt”.

Dù có thể một cá nhân không theo đuổi lịch sử suốt đời mà rẽ sang nghiên cứu Vật lý, Sinh học hoặc trở thành nhà kinh tế nhưng người ta đều xem lịch sử là nền tảng của mỗi con người. Vì coi là nền tảng nên có quan điểm Sử phải là môn bắt buộc.

Theo GS.TS Đỗ Thanh Bình, nhìn vào cách nhiều trường phổ thông đang bố trí các tổ hợp môn để học sinh lựa chọn, ví dụ trường THCS-THPT Nguyễn Tất Thành đưa môn Lịch sử vào 4/5 tổ hợp dự kiến giảng dạy trong năm học 2022-2023 cho thấy sự quan tâm, coi trọng bộ môn này với quá trình giáo dục học sinh ở 3 năm cuối cùng của cấp phổ thông.

Chương trình mới không thể dạy học theo cách cũ

GS.TS Đỗ Thanh Bình thừa nhận thực tế bên cạnh số ít những em thực sự yêu thích môn Lịch sử, số không nhỏ các học sinh học môn Lịch sử chỉ để đáp ứng nhu cầu thi cử khi không đủ khả năng theo đuổi các môn học khác. “Học thuộc lòng”, cách dạy học khiến môn Sử trở nên đơn điệu, nhàm chán lại trở thành ưu thế so với môn học khác. 

Để học sinh thực sự yêu thích môn Lịch sử thì cách dạy học tới đây phải khác. Thực tế hiện nay nguồn thông tin rất lớn, học sinh có nhiều nguồn tìm kiếm thông tin, tư liệu thay vì chỉ trông chờ vào cuốn sách giáo khoa như trước. Theo GS.TS Đỗ Thanh Bình, chính điều này khiến giáo viên phải thay đổi. Việc cung cấp tri thức buộc phải song hành với giúp các em sàng lọc, lựa chọn thông tin chính xác trong kho tri thức tràn ngập và nhiều chiều từ internet.

Một trong những nguyên nhân khiến học sinh không thích học Sử là do cách dạy của thầy cô chưa lôi cuốn các em. Thầy cô chưa biết khai thác sự kiện theo cách hấp dẫn học sinh. "Lịch sử phục vụ chính trị một phần nhưng đừng khô khan hóa, chính trị hóa khi dạy các em", GS.TS Đỗ Thanh Bình nhấn mạnh. 

Cũng theo GS Bình, SGK chương trình 2006 được viết với cách tiếp cận nội dung. Vì vậy nếu thầy cô lười đổi mới, thậm chí thầy cô không có chuyên môn về Lịch sử vẫn có thể dạy được theo cách "đọc- chép". Đó cũng là lý do khiến học sinh chán môn Lịch sử.

GS.TS Đỗ Thanh Bình cho biết trong Chương trình mới, giáo viên dạy bám vào chương trình, còn SGK chỉ là một tài liệu và có nhiều bộ SGK để tham khảo.

Là tổng chủ biên bộ sách giáo khoa Lịch Sử Cánh Diều (từ lớp 4 đến lớp 12), GS.TS Đỗ Thanh Bình cho biết SGK mới thiết kế thay đổi rõ ràng so với sách hiện hành. Đó là sự kiện rất ngắn gọn, đơn giản, đưa thêm hình ảnh vào các tư liệu mới. "Cho nên, giáo viên tiếp cận sách này buộc phải đổi mới vì không có quá nhiều chữ để đọc chép như trước. Vấn đề đặt ra là phải khai thác dữ liệu lôi cuốn các em tham gia”.

Trong một giờ học Lịch sử theo chương trình mới, nếu chỉ dựa trên SGK thì sẽ không dạy được. Sẽ không chỉ có thầy cô nói mà phải đưa học sinh vào hoạt động cùng thầy cô. Học trò hoạt động và thầy cô là người tổ chức, thậm chí các em đóng vai một nhân vật lịch sử và thầy cô chỉ tổ chức nên giờ học mới hấp dẫn.

Thời gian để chương trình giáo dục phổ thông mới 2018, trong đó có môn lịch sử áp dụng cho chương trình THPT bắt đầu từ khối lớp 10 không còn nhiều. Có lẽ những cuộc tranh luận nên bắt đầu từ sự thống nhất mục tiêu trong việc dạy học môn lịch sử. Cách tiếp cận từ mục tiêu hướng tới sẽ tạo cơ hội thống nhất trong việc sắp xếp, bố trí chương trình và đặc biệt cách dạy học Lịch sử.