Lùm xùm thu phí không dừng: Chuyển đổi số vẫn “mờ mịt”

Đã gần 2 tuần kể từ khi các tuyến cao tốc tại nước ta áp dụng 100% làn thu phí không dừng. Nhưng ở hầu khắp các trạm BOT đều phải bố trí một làn xử lý sự cố, kiêm thu tiền thủ công. Không những vậy, các xe đã dán thẻ cũng gặp không ít phiền toái.

Một số tài xế chia sẻ tình huống gặp phải với VOV Giao thông:

“Mình cũng bị một lần đi đến nút giao cao tốc Hà Nội - Hải Phòng đoạn Hưng Yên thì barrie không gạt lên mà đập luôn vào kính của mình, may không sao. Bây giờ thì cũng ổn rồi nhưng chưa nhạy như ở nước ngoài. Bên nước ngoài cũng không cần barrier, đi thẳng qua là tự động trừ tiền rồi, chứ nhiều khi xác nhận không kịp hay vướng bụi thì lại không nhận được thẻ”

“Thi thoảng ông dán Epass đi vào thì bị lỗi. Không cùng 1 mẹ đẻ ra, chẳng biết lỗi do hệ thống hay lỗi do người, hay do cái gì khác”

“Nạp tiền hiện tại chưa có liên kết trực tiếp với tài khoản, nếu có liên tiếp trực tiếp thì dễ, cần bảo mật cho khách hàng là được. Còn bình thường mỗi lần chuẩn bị đi đâu thì cũng phải chuẩn bị trước để nạp. Nhiều khi nạp cũng phức tạp”.

Mới đây nhất, hai nhà cung cấp dịch vụ ETC là VETC và VDTC không tìm được tiếng nói chung về lùm xùm 1 xe có 2 thẻ, 2 tài khoản. Bộ GTVT đã chỉ đạo các đơn vị chức năng làm việc với 2 doanh nghiệp này để hợp tác, phân loại lỗi thẻ, không gây khó dễ, nhiêu khê cho người dùng khi họ muốn chuyển đổi dịch vụ từ nhà cung cấp này sang nhà cung cấp khác.

Đứng ở góc độ người quan sát, chuyên gia về truyền thông số, ông Lê Quốc Vinh cho rằng, nhiều người đang hiểu sai về chuyển đổi số chỉ đơn thuần là ứng dụng công nghệ thông tin. Ở câu chuyện thu phí không dừng, hoàn toàn chưa thấy sự hợp tác, liên kết, đồng bộ hệ thống dữ liệu khách hàng mà dường như mạnh ai nấy làm, cốt để đạt số lượng, chạy tiến độ mà thôi.

Việc xảy ra sự cạnh tranh thiếu lành mạnh trong thu phí không dừng có thể xem như một hệ quả của sự quản lý, giám sát, quy hoạch chuyển đổi số chưa đầy đủ.

“Người ta chỉ coi như đây là một phương tiện thu phí thôi, tạo điều kiện cho sự tranh chấp và dẫn đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh. Nhưng nếu coi phương thức thu phí này là một phần trong hành trình chuyển đổi số thì chúng ta sẽ ứng xử theo một cách khác.

Chúng ta phải có sự điều tiết của cơ quan quản lý để tối ưu hóa việc có được những dữ liệu từ hệ thống thu phí. Việc lắp trạm thu phí cho hệ thống này hay hệ thống khác không còn là vấn đề phục vụ cho nhà cung cấp dịch vụ nữa, mà nó phải chuyển thành hoạt động cung cấp dịch vụ để gia tăng chất lượng giao thông đường bộ cho người tham gia giao thông. Tư duy sẽ thay đổi cách chúng ta quản lý vận hành các hệ thống thu phí”, ông Lê Quốc Vinh nói.

Chuyên gia Lê Quốc Vinh nhấn mạnh, chuyển đổi số trong thu phí không dừng nói riêng và lĩnh vực giao thông nói chung đang thiếu một nhạc trưởng, một kiến trúc sư trưởng về chiến lược, về vận hành:

“Người kiến trúc sư trưởng đó phải là một cơ quan quản lý của Nhà nước, cơ quan có thể nắm được sự điều tiết chung của toàn bộ giao thông đường bộ và kết nối các các đơn vị cung cấp dịch vụ xung quanh hoạt động này.

Nó sẽ trở thành một hệ thống minh bạch, vận hành rõ ràng, có mục tiêu, cách thức. Mỗi đối tác tham gia vào hệ sinh thái này sẽ kết nối chung vào một mạch máu của hành trình chuyển đổi số, tránh được những trục trặc, hệ lụy mà chúng ta đang nhìn thấy bây giờ”

Đồng tình với quan điểm này, chuyên gia giao thông Phan Lê Bình cho rằng, ETC chính là một phần của hoạt động chuyển đổi số. Thực chất, tốc độ triển khai ETC tại Việt Nam trong vài năm trở lại đây không hẳn là chậm, khi Nhật Bản mất tới 15 năm mới bao phủ dán thẻ ETC được tỉ lệ 90% phương tiện.

Tuy nhiên, theo ông Bình, nếu chỉ áp dụng công nghệ mà thiếu tư duy sáng tạo, không tận dụng những ưu thế, hiệu quả đạt được để đem lại nhiều giá trị hơn thì sẽ là sự lãng phí rất lớn đối với hoạt động chuyển đổi số của ngành GTVT.

“Việc áp dụng rộng rãi thu phí không dừng ETC trên tất cả các tuyến đường bộ cao tốc được triển khai khá nhanh chóng thời gian qua, có thể xem là bước đầu của chuyển đổi số trong ngành giao thông. Nếu chỉ dừng ở mức giúp cho việc thu phí thì câu chuyện chuyển đổi số không có nhiều diễn tiến lớn.

Nhưng nếu những dữ liệu thu được từ ETC như nhu cầu giao thông trên từng đoạn, theo từng khung giờ khác nhau, theo từng ngày, từng mùa, được phản ánh vào kế hoạch duy tu, bảo dưỡng các tuyến đường, hoặc kế hoạch điều chỉnh giá vé thu phí, điều tiết nhu cầu giao thông của người dân thì ta sẽ bước được xa hơn trong quá trình chuyển đổi số", ông Phan Lê Bình nói.

Trong khi đó, ông Vũ Anh Tuấn, chuyên gia trường đại học GTVT chia sẻ, hệ thống thu phí không dừng được xét vào nhóm quản lý giao thông, giúp chuyển đổi số, tự động hóa một phần trong công tác quản lý dữ liệu, quản lý hạch toán thu phí đối với các phương tiện trên những tuyến đường thu phí. Đến hiện tại, Việt Nam mới ở mức cơ bản hoàn thành lộ trình bước đầu: 

“Với chuyển đổi số thì công tác quản lý là bộ não tạo nên tất cả hiệu quả sau này. Việc thiết lập các trung tâm dữ liệu tích hợp của ngành giao thông và chia sẻ với các bên sử dụng dữ liệu đó sao cho hiệu quả là một trong những công tác mà chúng ta cần đặt chiến lược, tạo nên lợi ích cho tất cả các bên.

Việc tích hợp công nghệ quản lý phương tiện cũng tránh được tình trạng sử dụng biển giả, vi phạm pháp luật, tăng khả năng giám sát xử phạt phương tiện, nâng cao ý thức người sử dụng, mức độ tuân thủ luật.

Chuyển đổi số trong cả lĩnh vực tư nhân chứ không chỉ trong quản lý hệ thống của Nhà nước, đặc biệt là vấn đề vận chuyển hành khách đường dài, nội bộ và vận chuyển hàng hóa cũng như những hoạt động logistic khác.

Việc chuyển đổi số sẽ giúp chúng ta xây dựng nguồn tài nguyên phát huy hết những giá trị đó và đạt lợi ích cao nhất”.

Chuyển đổi số không thể "mạnh ai nấy làm"

Có thể hiểu đơn giản, chuyển đổi số là việc ứng dụng công nghệ nhằm tạo thuận lợi, nâng hiệu quả công việc cho các tổ chức, đơn vị.

Điều kiện cần là phải thay đổi cách tư duy, phương pháp làm việc, để toàn bộ quá trình vận hành một tổ chức phải là sự kết hợp hệ thống của tất cả các “trạm số”, mỗi trạm số này đều đã được tinh chỉnh, tối ưu hóa dựa trên sự hỗ trợ đắc lực của công nghệ.         

Trong báo chí, mục tiêu của chuyển đổi số là thay đổi mô hình tiếp cận bạn đọc, công chúng để từ đó gia tăng giá trị cho khách hàng, đồng thời tăng nguồn thu cho tòa soạn. Trong y tế, mục tiêu của chuyển đổi số là xóa bất bình đẳng trong tiếp cận các dịch vụ, thuốc và vật tư y tế.         

Lĩnh vực giao thông vận tải cũng không ngoại lệ. Mục tiêu chuyển đổi số ngành giao thông là đem lại trải nghiệm đi lại, vận chuyển tiện lợi, an toàn hơn cho con người và hàng hóa, tạo động lực cho việc phát triển kinh tế - xã hội.         

Có một điểm chung và mấu chốt trong tiến trình chuyển đổi số ở tất cả các lĩnh vực, đó là sự minh bạch. Khi chuyển đổi số, tất cả các dữ liệu cần phải được “làm sạch” để làm cơ sở chung, dữ liệu lớn (big data) cho các tổ chức, đơn vị trong ngành, ngoài ngành khai thác tạo ra các dịch vụ liên thông, giúp thuận lợi trong quản lý và sử dụng.         

Hiểu nôm na, mọi sự thật sẽ được phơi bày trong quá trình chuyển đổi số. Và các con số thì không biết nói dối!

Tòa soạn báo sẽ phải cắt nhân lực, nội dung thiếu hiệu quả, ít người tương tác, nếu muốn tăng đầu tư cho các nội dung đem lại giá trị cao hơn như các tuyến điều tra độc quyền, báo chí dạng dài (Long form) hay dạng đa phương tiện (E-magazine).

Trở lực của chuyển đổi số trong báo chí chính là những phóng viên, nhà báo trì trệ, lo sợ mất quyền lợi, mất chỗ đứng trong thời đại mới.

Ngành y tế khi xây dựng cổng công khai giá trang thiết bị, vật tư, thuốc men, sẽ giúp hạn chế được tình trạng cố tình niêm yết giá cao hơn nhiều lần giá thành thương mại; khi tiến hành đấu thầu, mua sắm tập trung, sẽ hạn chế được tình trạng đi đêm giữa các bên nhằm nâng khống giá, tiết kiệm ngân sách, dành ngân sách để hiện đại hóa cơ sở y tế, cải thiện thu nhập nhân viên y tế, nâng cao chất lượng khám chữa bệnh.

Trở lực của chuyển đổi số trong y tế chính là những người đang hưởng lợi từ kẽ hở, góc khuất về chênh lệch giá vật tư, trang thiết bị y tế.

Với ngành giao thông vận tải, khi chuyển đổi số các trạm thu phí BOT, các điểm đỗ xe iParking sẽ công khai, minh bạch hóa được số lượt xe, doanh thu, từ đó tính đúng, tính đủ thời gian doanh nghiệp được khai thác đường, điểm đỗ, tránh thất thu thuế cho ngân sách.

Khi quản lý được việc giám sát hành trình bằng GPS, camera, hộp đen, cơ quan quản lý có thể dẹp loạn được tình trạng “xe dù bến cóc”, các vi phạm về dừng đỗ đón trả khách, chạy sai tuyến, sai hành trình, không đúng với đăng ký kinh doanh.

Trở lực chuyển đổi số trong ngành giao thông chính là những người đang hưởng lợi từ các quy trình thủ công, thiếu minh bạch, từ cơ chế xin-cho.         

Minh chứng ở ngay câu chuyện thời sự hiện tại là thu phí không dừng. Chính phủ đã phải liên tục ra tối hậu thư mới “ép” được các bên liên quan nghiêm túc bắt tay vào triển khai. Và trong quá trình này, dường như các bên cũng thực hiện với tư tưởng “mạnh ai nấy làm”.

Cạnh tranh thiếu lành mạnh giữa hai đơn vị cung cấp dịch vụ ETC cho thấy sự thiếu vắng bàn tay điều tiết của cơ quan quản lý nhà nước. Câu chuyện “dữ liệu lớn”, cơ sở dữ liệu quốc gia về giao thông đã được nhắc đến nhiều nhưng chúng hoàn toàn mờ nhạt trong sự liên thông và hợp tác (nếu có) giữa các đơn vị.

Chuyển đổi số thực chất cần những con người với tư duy mới, lề lối làm việc mới, minh bạch hơn, công khai hơn, và nó phải bắt đầu từ chính các nhà quản lý, những người nhạc trưởng chỉ huy các công đoạn, các “trạm số”.

Những nhà quản lý với lối tư duy cũ, nặng về cơ chế xin-cho, ôm khư khư dữ liệu riêng ngành mình quản lý – Chính họ là trở lực cho quá trình chuyển đổi số của quốc gia./.