Thu phí không dừng ETC triển khai ì ạch, bao giờ hoàn thiện?

Báo cáo của Bộ GTVT cho biết, hệ thống thu phí tự động không dừng (ETC) được triển khai từ năm 2015, đến nay cả nước mới có 575 làn thu phí không dừng trong 118 trạm thu phí, chiếm 70% tổng số làn cần lắp đặt ETC. Tỷ lệ dán thẻ nhận diện khoảng 57% tổng số phương tiện.

Là đơn vị thực hiện dự án thu phí không dừng giai đoạn 1 (BOO1) với 35 trạm trên các quốc lộ, Công ty Thu phí tự động VETC gặp nhiều khó khăn trong những năm đầu triển khai. Quy định ban đầu là đơn vị BOT giao lại thiết bị, nhân lực tại trạm thu phí cho đơn vị BOO thực hiện nên doanh nghiệp BOT không mặn mà với loại hình thu phí mới mẻ này, e ngại mất quyền thu phí và sẽ giảm việc làm của người lao động tại các trạm.

Lý do khác là dự án đang bị sụt giảm doanh thu, ảnh hưởng đến phương án tài chính. Một số trạm BOT có doanh thu thu phí đạt thấp, thậm chí có trạm bị người dân phản đối nên phải dừng. Do đó, các doanh nghiệp không muốn đầu tư thêm hệ thống thu phí không dừng và phải trích lại phí cho đơn vị thu, mức phí từ 2 đến 7% doanh thu tùy thuộc lưu lượng xe và chi phí đầu tư.

"Chúng tôi phải thuyết phục ngân hàng và doanh nghiệp BOT về hiệu quả của thu phí ETC như giảm chi phí nhân lực, đo đếm chính xác lưu lượng, chống gian lận, giảm ùn tắc tại trạm", ông Hồ Trọng Vinh, Phó tổng giám đốc VETC, nói.

Sau khi Chính phủ có cơ chế mở cho doanh nghiệp BOT tự đầu tư thiết bị thu phí không dừng và truyền dữ liệu tới trung tâm của VETC, đặc biệt chỉ đạo nếu các trạm BOT không lắp đặt ETC sẽ phải dừng thu phí, tiến độ triển khai nhanh hơn. Một số doanh nghiệp BOT đã tự đầu tư, lắp đặt hệ thống ETC tại trạm và đấu nối với trung tâm vận hành của VETC.

Công tác lắp đặt ETC chậm chễ còn do tiềm lực tài chính của Công ty Thu phí tự động VETC yếu kém. Chi phí đầu tư lớn, doanh thu không đủ chi phí khiến phương án tài chính của dự án bị vỡ trong giai đoạn 2018-2020, ngân hàng dừng cấp tín dụng. VETC từng đề nghị trả lại dự án cho Bộ Giao thông Vận tải, công tác lắp đặt hệ thống ETC tại trạm và dán thẻ cho phương tiện bị ảnh hưởng.

Sau 7 năm triển khai, VETC mới dán thẻ không dừng cho hơn một triệu trong số 3,5 triệu xe trong cả nước, không phát huy được hiệu quả thu phí không dừng tại các dự án BOT.

"Một thời gian dài, VETC không thể triển khai dán thẻ cho phương tiện, công tác vận hành thu phí tại các trạm bị co cụm. Từ năm 2021, công ty mẹ của VETC đã đầu tư nguồn lực nên đơn vị mới có thể tăng nhân lực, mở rộng công tác dán thẻ", ông Hồ Trọng Vinh nói.

Tỉ lệ làn ETC quá ít, hay bị lỗi

Trong rất nhiều lý do để các lái xe không "mặn mà" với thu phí không dừng, lý do lỗi thẻ không dừng xảy ra khá phổ biến. Nhiều xe bị trừ tiền hai lần khi qua trạm, barie không mở mà vẫn trừ tiền, thẻ không tích hợp nếu đi qua trạm của đơn vị cung cấp dịch vụ ETC khác. Các đơn vị cung cấp dịch vụ phải thường xuyên xử lý thẻ bị lỗi, rà soát lỗi phát sinh của phần mềm và kết nối giữa các bên cung cấp dịch vụ.

Ông Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam phân tích, phương tiện thanh toán không tiện lợi gây khó khăn cho doanh nghiệp vận tải. Những doanh nghiệp có nhiều đầu xe phải nạp số tiền không nhỏ vào tài khoản giao thông và khoản tiền này bị tồn đọng trong tài khoản nếu chủ xe không sử dụng.

Doanh nghiệp vận tải đã đề nghị có giải pháp tích hợp trả phí tự động qua tài khoản ngân hàng thay vì trả qua tài khoản giao thông của đơn vị cung cấp dịch vụ. Tuy nhiên, đơn vị dịch vụ thu phí không phải tổ chức tín dụng nên không được trả lãi cho số tiền của chủ xe trong tài khoản giao thông. Các ngân hàng vì lý do bảo mật nên không cho phép trừ tiền phí trực tiếp từ tài khoản ngân hàng.

Còn theo chuyên gia giao thông Nguyễn Xuân Thủy, rào cản lớn nhất của ETC hiện nay chính là sự tồn tại của các dịch vụ thu phí ngoài ETC. Ông Thủy cho rằng, muốn đẩy nhanh tiến độ dán thẻ ETC cho các phương tiện, phải đảo ngược cách làm hiện nay.

“Cần đóng toàn bộ làn thu phí thủ công để các phương tiện không còn lựa chọn nào khác ngoài phải sử dụng làn ETC. Có như vậy chủ phương tiện mới chủ động dán thẻ ETC và nạp tiền vào tài khoản để sử dụng dịch vụ”, ông Thủy kiến nghị.

Trong khi đó, ông Bùi Danh Liên, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Vận tải Hà Nội, cho rằng nhiều người chưa hiểu rõ tiện ích của dịch vụ này nên còn thờ ơ. Bên cạnh đó, việc triển khai cũng còn bất cập.

“Thứ nhất, số làn ETC vẫn ít hơn làn thu tiền mặt nên nhiều người vẫn chọn trả tiền mặt. Thứ 2, thói quen sử dụng tiền mặt dẫn đến việc nhiều người chưa quen với việc phải bỏ sẵn một khoản tiền nhất định trong tài khoản mà không sử dụng thường xuyên”, ông Liên nói.

Vừa làm vừa khắc phục

Về lý do dự án phí không dừng sau 7 năm triển khai đến vẫn chưa hoàn thành, ông Nguyễn Viết Huy, Phó vụ trưởng Vụ Đối tác công tư (Bộ GTVT) cho rằng, dự án thu phí không dừng (ETC) lần đầu triển khai với công nghệ mới nên phải có thời gian thử nghiệm, vừa làm vừa khắc phục lỗi.

Theo ông Huy, dự án thu phí không dừng lần đầu tiên triển khai tại Việt Nam với công nghệ khá phức tạp, trạm BOT vừa lắp đặt ETC vừa duy trì làn một dừng (MTC) để phục vụ nhu cầu đa dạng của người dân.

"Chúng tôi không phải làm chậm mà cần có thời gian thử nghiệm, vừa làm vừa khắc phục lỗi. Có trạm đã lắp xong ETC nhưng vẫn bị ùn ứ do phương tiện chưa gắn thẻ, hay đường có lưu lượng lớn thì phải lắp thêm làn ETC", ông Huy nói.

Để đạt kế hoạch xe dán thẻ chiếm 80%, kênh thanh toán đã cải tiến nhằm tạo thuận lợi cho người dân,ông Huy cho biết, nhà đầu tư BOO1 đã liên thông với một số ngân hàng để tự động nạp tiền vào tài khoản giao thông. Nhà đầu tư BOO2 đang có ví điện tử Viettel Pay, sẽ liên kết với tài khoản thu phí không dừng và ngân hàng. Người đi ít chỉ cần nộp số tiền nhỏ vào tài khoản để sử dụng.

“Để tăng số phương tiện dán thẻ không dừng, các đơn vị cung cấp dịch vụ đã kết nối tự động tài khoản giao thông với một số ngân hàng lớn và tiến tới liên thông toàn bộ ngân hàng. Tài khoản giao thông hết tiền sẽ được nạp tự động từ ngân hàng với số tiền mà chủ tài khoản đặt”, ông Huy nói.

Cũng theo ông Huy, cơ quan chức năng đã tính đến chế tài cho phép xe chưa đủ tiền hoặc xe bị lỗi thẻ, lỗi kỹ thuật thì sẽ nộp tiền sau; yêu cầu các đơn vị thu phí cải tiến hơn phương thức thu phí không dừng. Nhà cung cấp dịch vụ phải đến từng chủ xe để dán thẻ.

“Theo tôi, các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp vận tải có đầu xe nhiều và công chức cần gương mẫu sử dụng thẻ không dừng. Khi sử dụng dịch vụ này, các phương tiện được nhiều mặt lợi là tăng tốc độ lưu thông qua trạm, giảm ùn tắc, giảm ô nhiễm môi trường, tiết kiệm thời gian đi lại”, ông Huy cho hay.

Ông Huy khẳng định, hiện tình trạng phương tiện đi không dán thẻ hay thẻ không có tiền vẫn đi nhầm vào làn không dừng, gây ách tắc giao thông. Thời gian tới lực lượng chức năng sẽ xử lý nghiêm xe đi sai làn, tạo thông thoáng cho làn không dừng./.