Việt Nam sẽ áp dụng quy định thuế tối thiểu toàn cầu (TTTC) từ năm 2024. Việc chủ động giành quyền đánh thuế TTTC không chỉ giúp Việt Nam có thể bổ sung thêm nguồn thu ngân sách, mà quan trọng hơn là môi trường đầu tư kinh doanh sẽ được cải thiện, minh bạch hơn.
Tại dự thảo Tờ trình đề nghị xây dựng Nghị quyết của Quốc hội về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu, Bộ Tài chính đề xuất Chính phủ trình Quốc hội thông qua nghị quyết của Quốc hội về việc áp dụng thuế TNDN bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu tại kỳ họp thứ 6 Quốc hội khóa XV (tháng 10/2023).
Theo Bộ Tài chính, thuế tối thiểu toàn cầu (TTTC) không phải là điều ước quốc tế, không phải là cam kết quốc tế, không bắt buộc các quốc gia phải áp dụng. Tuy nhiên, nếu Việt Nam không áp dụng thì vẫn phải chấp nhận việc các quốc gia khác áp dụng chính sách thuế này có quyền thu thuế bổ sung đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam, nếu thuộc đối tượng áp dụng nhưng đang chịu mức thuế thấp hơn mức tối thiểu toàn cầu là 15%.
Ông Đặng Ngọc Minh, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế cho biết, Quy tắc thuế TTTC do Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) khởi xướng. Theo đó, các doanh nghiệp có doanh thu từ 750 triệu EUR trở lên sẽ chịu mức thuế suất tối thiểu 15%. Nhiều nước OECD tuyên bố sẽ thực hiện quy tắc thuế mới này từ đầu năm 2024.
Chương trình thuế TTTC cho phép các nước đầu tư nơi đặt trụ sở chính của công ty mẹ có quyền đánh thuế đối với thu nhập toàn cầu đến mức thuế suất 15%. Theo đó, chính sách ưu đãi của các nước nhận đầu tư và nước đang phát triển như Việt Nam thì có sự điều chỉnh kịp thời trong chính sách.
“Đối với Việt Nam là nước tiếp nhận đầu tư, toàn quốc hiện có 36.500 dự án đầu tư với tổng số vốn của các nhà đầu tư nước ngoài đạt 435 tỷ USD, qua đánh giá của Tổng cục Thuế, sẽ có khoảng 1.017 doanh nghiệp (DN) chịu tác động của thuế tối thiểu toàn cầu trong mạng lưới của các tập đoàn đa quốc gia đầu tư tại Việt Nam”, ông Đặng Ngọc Minh cho biết.
Theo số liệu quyết toán thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2022, khoảng 122 tập đoàn nước ngoài đầu tư vào Việt Nam chịu ảnh hưởng của thuế tối thiểu toàn cầu nếu chính sách này được áp dụng từ năm 2024. Theo đó, nếu các quốc gia khác đều áp dụng thuế TTTC từ năm 2024, các quốc gia có công ty mẹ sẽ được thu thêm phần thuế chênh lệch năm 2024 ước tính trên 14.600 tỷ đồng.
Trong đó, Hàn Quốc có 18 tập đoàn đa quốc gia đầu tư tại Việt Nam, ước tính số thuế chênh lệch phải nộp ở Hàn Quốc năm 2024 là hơn 10.700 tỷ đồng. Với 36 tập đoàn đa quốc gia đầu tư tại Việt Nam, số thuế chênh lệch phải nộp ở Nhật Bản năm 2024 là hơn 250 tỷ đồng.
Còn một số nước và vùng lãnh thổ khác có vốn đầu tư lớn vào Việt Nam gồm Singapore, Đài Loan, Trung Quốc, Thái Lan, Mỹ, Canada, Hong Kong, Hà Lan, Malaysia, British Virgin Islands, Vương quốc Anh có số thuế chênh lệch phải nộp ở nước đầu tư là hơn 3.560 tỷ đồng.
Do đó, nếu Việt Nam không áp dụng thuế TTTC từ năm 2024 mà các nước khác áp dụng, phần thuế chênh lệch năm 2024 ước trên 14.600 tỷ đồng sẽ được nộp về quốc gia có công ty mẹ.
Mặt khác, khi Việt Nam áp dụng thuế TTTC đối với những DN Việt Nam đầu tư ra nước ngoài thuộc đối tượng áp dụng của thuế TTTC và có công ty con ở nước khác có số thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) thực tế thấp hơn mức tối thiểu thì sẽ thu thêm được thuế TNDN từ những doanh nghiệp này, từ đó, tăng thu NSNN.
“Nếu các quốc gia khác đều áp dụng thuế TTTC bắt đầu từ năm 2024, các quốc gia có công ty mẹ sẽ được thu thêm phần thuế chênh lệch năm 2024 ước tính khoảng 12.000 – 20.000 tỷ đồng (theo số liệu quyết toán thuế năm 2022)”, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế cho biết.
Theo đại diện Tổng cục Thuế, việc áp dụng các quy định về thuế TTTC mang lại cho Việt Nam những cơ hội mới, như: góp phần tăng nguồn thu ngân sách nhà nước từ phần thu thuế bổ sung; đồng thời, tăng cường hội nhập quốc tế theo hướng sẽ góp phần tăng cường hội nhập quốc tế của Việt Nam, cải cách hệ thống thuế theo hướng phù hợp với thông lệ và chuẩn mực quốc tế thông qua việc sửa đổi chính sách thuế thu nhập DN và pháp luật có liên quan.
Bên cạnh đó, còn giảm thiểu hiện tượng trốn thuế, tránh thuế, chuyển giá, chuyển lợi nhuận. Việc áp dụng TTTC sẽ tạo một bằng chung về thuế tại tất cả các quốc gia, từ đó tránh việc cạnh tranh về thuế giữa các nước hiện nay và giảm thiểu tình trạng chuyển giá, chuyển lợi nhuận, giữ vững nguồn thu thuế.
Bên cạnh cơ hội tăng nguồn thu ngân sách, ông Lưu Đức Huy, Vụ trưởng Vụ Chính sách thuế, Tổng cục Thuế cũng thẳng thắn thừa nhận, việc áp dụng thuế TTTC có thể tác động đến vị thế cạnh tranh của Việt Nam trên nhiều phương diện như: việc áp dụng thuế TTTC sẽ khiến các chính sách ưu đãi thuế hiện tại của Việt Nam trở nên kém hấp dẫn với các nhà đầu tư là các Tập đoàn công ty đa quốc gia (MNE) thuộc đối tượng áp dụng. Đây chính là vấn đề có thể ảnh hưởng tới việc thu hút và mở rộng đầu tư chất lượng cao từ phía các Tập đoàn MNE này bởi đây là những DN đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế của Việt Nam.
“Thuế TTTC cũng gây ra tác động không nhỏ tới các DN vệ tinh của các Tập đoàn MNE cũng như có thể dẫn đến việc chuyển dịch đầu tư từ Việt Nam sang quốc gia khác có chính sách ưu đãi hấp dẫn hơn, môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi hơn. Việc thiếu vắng các Tập đoàn MNE lớn cũng như các DN vệ tinh sẽ ảnh hưởng lớn tới môi trường đầu tư và vị thế cạnh tranh của Việt Nam trên quốc tế”, ông Lưu Đức Huy lo ngại.
Cũng theo Vụ trưởng Vụ Chính sách thuế, ngoài sự đóng góp về vốn đầu tư cũng như tạo việc làm cho người lao động, các DN FDI cũng đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực trong nước, xây dựng các hệ sinh thái ngành, đặc biệt trong lĩnh vực quan trọng là công nghiệp hỗ trợ, kết nối DN Việt Nam tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu để góp phần phát triển công nghiệp Việt Nam. Do đó, việc chuyển dịch đầu tư từ các DN FDI lớn sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến mục tiêu phát triển công nghiệp quốc gia của Việt Nam.
“Yếu tố ưu đãi về thuế thu nhập DN chiếm 28% yếu tố thu hút đầu tư nước ngoài. Việc thay đổi chính sách ưu đãi thuế thu nhập DN do tác động của thuế TTTC cũng ảnh hưởng một phần trên phương diện các chỉ số xếp hạng tín nhiệm quốc gia, những yếu tố khác liên quan tới cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh cần được chú trọng hơn”, Vụ trưởng Vụ Chính sách thuế nói.
Tuy nhiên, PGS.TS Lê Xuân Trường, Trưởng khoa Thuế - Hải quan (Học viện Tài chính) cho rằng, ưu đãi về thuế cũng chỉ là một trong những yếu tố thu hút đầu tư. Đồng thời, trong bối cảnh hầu hết các nước có quan hệ đầu tư và nhận đầu tư với Việt Nam đều áp dụng thuế TTTC thì môi trường cạnh tranh về thuế trở nên “phẳng” hơn.
“Chúng ta cũng không quá lo lắng về việc giảm sức hấp dẫn của môi trường đầu tư do yếu tố thuế. Điều quan trọng là cần tiếp tục cải thiện các yếu tố khác của môi trường đầu tư và kinh doanh”, PGS.TS Lê Xuân Trường nêu quan điểm.
Cùng quan điểm, ông Nguyễn Văn Toàn, Phó Chủ tịch Hiệp hội DN đầu tư nước ngoài (VAFIE) cho biết, việc áp dụng thuế TTTC chắc chắn sẽ tác động đến thu hút FDI nhưng cũng giúp tạo ra nhiều thay đổi. Trước đây, Việt Nam thu hút đầu tư bằng công cụ thuế khá hiệu quả, nhưng thực ra công cụ thuế chỉ có giá trị trong thời gian nhất định. Về lâu dài, công cụ này tạo nên sự bất bình đẳng giữa các DN. Chưa kể, nhiều ưu đãi về thuế tạo ra cuộc “cạnh tranh xuống đáy” và tạo ra các “thiên đường thuế”, chuyển giá. Rõ ràng, quy định của OECD về Trụ cột 2 cũng là để chống lại các hiện tượng này. Như vậy, việc áp dụng thuế TTTC về lâu dài sẽ là một “cú hích” để thay đổi, tạo nên môi trường đầu tư cơ bản hơn, lành mạnh hơn. Khi đã loại bỏ ưu đãi thuế thì môi trường đầu tư sẽ phải tốt lên.
“Các DN chịu tác động của thuế TTTC tại Việt Nam không quá nhiều, thường là những tập đoàn lớn, do đó, cần làm việc rất cụ thể đối với từng DN để tạo ra những ưu đãi thay thế ưu đãi thuế sẽ mất đi khi thực thi thuế TTTC đảm bảo không vi phạm các quy định của OECD. Đây là bài toán cần được tính toán cụ thể, rõ ràng. Bên cạnh đó, cần phải liên kết với các nước ASEAN để học hỏi kinh nghiệm, đồng thời tạo sự thống nhất giữa các quốc gia trong thu hút FDI để không tạo ra một cuộc cạnh tranh mới. Việc áp dụng thuế TTTC cũng nhằm mục đích ngăn chặn cuộc “cạnh tranh xuống đáy” trong thu hút FDI, do đó, khi áp dụng thuế TTTC cần tránh tạo ra một cuộc cạnh tranh theo một cách khác, có thể gây ra những bất lợi", ông Nguyễn Văn Toàn lưu ý.
Còn theo bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam, ưu đãi thuế vẫn luôn là một trong những công cụ quan trọng thu hút đầu các nhà đầu tư nước ngoài đến Việt Nam. Nhưng khi áp dụng mức thuế suất tối thiểu 15% thì chắc chắn sẽ có ảnh hưởng đến thu hút vốn đầu tư nước ngoài ở cả tính hồi tố với các tập đoàn lớn thuộc điều chỉnh thuế suất tối thiểu và cả các tập đoàn mới chuẩn bị chọn Việt Nam làm điểm đến đầu tư.
Do đó, Việt Nam cần thực hiện sớm thuế tối thiểu toàn cầu, nhưng cũng phải tìm cách điều chỉnh chính sách ưu đãi khác tương thích để vừa đảm bảo quyền đánh thuế, vừa ít tác động nhất đến các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài kinh doanh tại Việt Nam.
“Các cơ quan quản lý cân nhắc giải pháp áp dụng cơ chế thuế tối thiểu nội địa đạt tiêu chuẩn (QDMTT) để giành quyền thu phần thuế bổ sung trước các quốc gia khác như một số quốc gia trong khu vực đang áp dụng như Singapore, Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Philippines”, bà Cúc khuyến nghị.
Bên cạnh đó, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam cho rằng, cần tạo môi trường đầu tư thuận lợi hơn để bù đắp một phần cho doanh nghiệp; chú trọng nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh của Việt Nam, qua đó, giảm thiểu, tiến tới loại bỏ hoàn toàn các chi phí ngầm mà các doanh nghiệp đang gánh chịu. Ngoài ra, tăng cường cải cách thủ tục hành chính, nâng cao chất lượng dịch vụ công, đảm bảo thông thoáng, rõ ràng minh bạch, thống nhất, dễ hiểu, dễ làm… giúp doanh nghiệp giảm thiểu chi phí quản lý, nâng cao hiệu quả kinh doanh.
“Khảo sát từ nhiều doanh nghiệp nước ngoài cho thấy, các doanh nghiệp đầu tư vào Việt Nam không chỉ vì được ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp mà quan trọng hơn là các yếu tố về lực lượng lao động, vị trí địa lý. Thay vì ưu đãi thuế chưa hợp lý, việc cắt giảm các chi phí như vận chuyển, cấp quyền khai thác mỏ… sẽ mang lại giá trị gia tăng tốt hơn cho môi trường đầu tư Việt Nam”, bà Cúc nhấn mạnh.
Tác giả: Cẩm Tú - Trình bày: Kiều Anh
