7 giờ sáng, từ bến cá ở con đường bao biển đẹp nhất thành phố, chị Tạ Thị Hòa lên con tàu nhỏ, bắt đầu công việc quen thuộc của mình: vớt rác trên vịnh Hạ Long.
Tàu QN-9021 mang biển "Tàu bảo vệ môi trường Xanh - Sạch - Đẹp" có 3 nhân lực thay phiên nhau. 1 người lái tàu, 2 người đứng ở mũi cầm chiếc vợt cán dài, mắt chăm chăm nhìn xuống mặt nước. Tàu chạy vòng quanh, lấm tấm trước mũi tàu lần lượt xuất hiện vỏ lon bia, chai nước lọc trôi nổi, túi nilon xanh đỏ bồng bềnh như những con sứa. Hộp xốp đựng thức ăn đã rách nát, cốc nhựa méo mó, chiếc găng tay cao su cáu bẩn dập dềnh. Thấy rác, chị Hòa nhanh tay vớt, hất lên mấy cái thùng đã để sẵn trên khoang. Tới một miếng gỗ lớn có vẻ nặng, vợt không sao vớt được, chị đành gọi đồng nghiệp, hai người lấy móc cùng kéo lên tàu.
9 giờ, nắng lên chói chang, trời nóng hầm hập. Khoang tàu đã đầy kín những tảng phao xốp to tướng, lại có thêm mấy miếng nệm cao su ngấm nước biển đầy rêu mốc, mấy gốc rau đang phân hủy, không khí càng oi bức. Tháo chiếc khăn bịt kín mặt, mướt mải lau mồ hôi, chị Hòa thở dài: "Chai lọ, túi bóng nhiều nhất nhưng lại dễ vớt, chứ gặp nguyên mảng xốp, mảnh gỗ thì khó hơn. Vớt rác trên biển khổ lắm, vừa vớt xong chỗ này thì rác lại trôi đầy đến, cứ như không. Lịch làm của chúng tôi đến 5 rưỡi chiều nhưng nhiều khi còn rác, vẫn phải cố cho hết".
Trong khoang lái, anh Trần Văn Hiển vừa tránh một tàu khách cao tốc chạy vụt qua, mấy cái chai mắc dưới thân tàu cá lại theo sóng cuộn ra ngoài. Anh Hiển cho biết, Công ty CP thương mại Phúc Thành của anh hợp đồng với Ban quản lý vịnh Hạ Long, chuyên thu gom rác trôi nổi tại khu vực ven bờ, 6 tàu dọn rác từ bến phà cũ đến Cột 8. "Khu vực tôi phụ trách là bến cá Bạch Đằng - chợ Hạ Long I phải có 2 tàu cùng dọn. Khu này nhiều rác, tập trung đông tàu cá, nào dân chài, nào chợ búa, người ta cứ xả xuống biển", anh nói.
Đối với khu vực vịnh Hạ Long cách xa bờ và các điểm tham quan cố định, nhiệm vụ thu gom rác thuộc về Công ty CP Cây xanh Công viên Quảng Ninh. Đội tàu 20 chiếc với 50 nhân lực trải đều trên 20 km2 cũng chỉ đáp ứng được một phần nhỏ, trong khi vùng lõi vịnh Hạ Long hơn 400km2. Ông Nguyễn Văn Hoan và con tàu QN-3497 ngày nào cũng làm việc quanh đảo Ti Tốp - một điểm tham quan đẹp và đông khách bậc nhất trên vịnh, nơi tàu du lịch tấp nập vào ra. Nhanh tay phân loại hết các chai nhựa sang một thùng riêng để tái chế, còn lại để đem vào bờ xử lý, ông Hoan vui vẻ bảo, hôm nay rác chỉ bằng 2/3 so với mọi ngày. "Nhiều rác nhất là những ngày sau bão, sau mưa, rác trôi thành từng dòng, bọn tôi làm không xuể. Ngày cuối tuần mà đông khách cũng nhiều rác hơn".
Tàu to thì gom rác nổi. Còn tại chân các đảo đá ở Ba Hang, Thiên Cung, Sửng Sốt, Cửa Vạn... mỗi công nhân chèo một thuyền nan nhỏ, cần mẫn gỡ từng cái túi nilon mắc lại trên vách đá. Thùng lớn, thùng nhỏ chứa rác tập kết vào một tàu mẹ, đưa vào bờ.
1 giờ chiều, các tàu môi trường cùng cập bến cá Bạch Đằng. Tàu nào cũng nặng khoang nhưng không phải đầy cá mà đầy rác. Dưới cái nóng gần 38 độ C, dòng người hối hả phân loại, chuyền tay nhau từ tàu lên bờ, từ bờ lên xe của Công ty CP Đầu tư phát triển môi trường đô thị Quảng Ninh, đưa về Nhà máy xử lý rác Vũ Oai. Chiếc xe tải 8-9 khối đầy kín, phải huy động thêm một lượt nữa. Ngồi nghỉ mệt ngay cạnh núi rác vượt quá thành xe, anh công nhân Nguyễn Vừng than thở: "Tôi chỉ mong rác ít đi để công việc đỡ vất vả, môi trường cũng sạch đẹp hơn".
Theo thống kê của Ban quản lý vịnh Hạ Long, lượng rác thải thu gom được trên vịnh Hạ Long và khu vực biển ven bờ năm 2018 là 815 tấn, 6 tháng đầu năm qua là 573 tấn. Số tiền phải chi để thu gom rác mỗi năm hơn 10 tỷ đồng.
Cũng trong năm 2018, vịnh Hạ Long đón trên 4,1 triệu lượt khách tham quan. Trung bình mỗi ngày 1 vạn khách, ngày cao điểm lên tới 3 vạn. Mặc dù ý thức đã được nâng cao, nhưng vẫn còn đó một bộ phận du khách, nhân viên phục vụ thiếu ý thức, xả thẳng rác xuống biển. "Trời nắng nóng, ai cũng cầm theo chai nước, xách túi nilon, có người uống xong tiện đâu vứt đó, không chờ đến lúc thấy thùng rác để bỏ vào. Mỗi người 1 chai, 1 túi thì chẳng mấy chốc mà vịnh đầy ngập rác", chị Đỗ Thu Mai, du khách đang tham quan đảo Ti Tốp ngán ngẩm.
Mặc dù vậy, lượng rác từ hoạt động du lịch trên vịnh chỉ là phần nhỏ so với rác thải từ các khu vực dân cư, đô thị ven bờ. Từ biển nhìn vào, dọc khu vực Bãi Cháy - Hòn Gai của TP Hạ Long, TP Cẩm Phả hay huyện Vân Đồn, những khu dân cư, khu du lịch nối nhau san sát. Riêng tại bãi biển Bãi Cháy, mỗi ngày hè kết thúc sẽ có khoảng 6 tấn rác để lại trên bãi cát, công nhân vệ sinh môi trường phải căng mình dọn dẹp. Rác thải phát sinh cứ thế từ bờ biển, từ các cống nước thải xả xuống vịnh Hạ Long.
Đó là còn chưa kể đến nguồn rác thải ra từ hàng nghìn tàu đánh cá thường xuyên hoạt động và neo đậu, từ các bè nuôi trồng thủy sản quanh vịnh Hạ Long, tàu vận tải thường xuyên ra vào. "Tàu cá nhỏ mà không có chỗ chứa nên nhiều dân chài họ vứt luôn xuống vịnh. Còn đống phao xốp này chủ yếu là từ lồng bè nuôi cá của bên Gia Luận, Cát Bà (Hải Phòng) hoặc Vân Đồn trôi sang, tùy theo con nước. Hạ Long trước cũng nhiều lắm, nhưng giờ cấm nhà bè bằng phao xốp rồi nên cũng bớt đi", ông Nguyễn Văn Hoan của tàu môi trường QN-3497 cho biết.
Những khu vực xa đất liền như làng chài Cửa Vạn cũng không tránh khỏi sự "đổ bộ" của rác. Bà Chu Thị Vẻ, người chèo thuyền nan phục vụ khách du lịch luôn mang theo một chiếc vợt nhỏ để thấy rác là vớt: "Khách tới đây họ không vứt rác đâu, toàn là của tàu cá, tàu hàng chạy qua chạy lại đấy. Có hôm nhiều quá, bọn tôi đang ăn cơm cũng phải bỏ đấy, chạy ra vớt cho kịp đón khách tới". Hôm nay, bà Vẻ chở gia đình anh Camden người New Zealand tham quan quanh làng chài. Thấy lon nước nổi trước mặt, cô con gái 7 tuổi của anh đòi lấy vợt vớt lên thuyền. Anh lắc đầu: "Ở New Zealand chúng tôi không thấy nhiều rác nổi thế này, lần đầu tiên chứng kiến nên tôi khá ngạc nhiên. Nơi đây rất đẹp, nếu các bạn dọn rác sạch sẽ hơn thì còn đẹp hơn nữa".
Anh Craig Lau, du khách đến từ Hong Kong (Trung Quốc) vừa trải qua hành trình vịnh Hạ Long 2 ngày 1 đêm trên du thuyền 5 sao băn khoăn: "Vịnh Hạ Long rất tuyệt vời. UNESCO đã công nhận điều đó mà. Tuy nhiên, thật đáng buồn khi chúng tôi thấy rất nhiều rác nổi trên mặt nước. Những chiếc túi nhựa giữa khung cảnh xinh đẹp này làm trải nghiệm của tôi trở nên khá tệ. Mà rác nhựa gây nguy hại cho các sinh vật biển thì ai cũng biết rồi. Tôi nghĩ tất cả mọi người đều phải góp phần để không biến vịnh Hạ Long thành một nơi bị ô nhiễm bởi rác thải nhựa, một kỳ quan bị hủy hoại do chính con người".
Bà Joanne Huang, du khách từ Đài Loan (Trung Quốc) đã đến vịnh Hạ Long sau nhiều năm chỉ chiêm ngưỡng qua ảnh. Ngỡ ngàng trước sự biến ảo kỳ diệu của những đảo đá, những hang động, bà cũng rất thích thú khi được nhân viên phục vụ trao tận tay chai nước thủy tinh gói trong túi vải, tiện lợi để mang theo khi rời tàu lên điểm tham quan. "Du thuyền thông báo không dùng bất cứ chai nhựa nào hay ống hút dùng một lần. Tôi rất vui vì điều này sẽ góp phần giảm rác thải nhựa ở đây. Kể cả có phải bỏ ra chi phí nhiều hơn để đóng góp vào bảo vệ môi trường, tôi cũng rất sẵn lòng", bà Huang vui vẻ.
Không chỉ có tàu của bà Huang, nhiều tàu nghỉ đêm trên vịnh đã ngừng sử dụng đồ nhựa dùng 1 lần như ống hút, các đồ dùng phòng tắm, hay chuyển sang dùng túi nilon nhanh phân hủy để bảo quản và đựng thực phẩm. Tuy vậy, theo Ban quản lý vịnh Hạ Long, số doanh nghiệp có ý thức, tự nguyện chuyển sang sử dụng đồ dùng, vật liệu thân thiện với môi trường như vậy vẫn là phần nhỏ.
Như vậy, sẽ không còn cả vạn chai nước, khăn giấy ướt được phát cho du khách, hạn chế một nguồn rác thải. Đồng thời, rác thải có khả năng tái chế phải được phân loại trước khi chuyển cho đơn vị thu gom, vận chuyển về bờ xử lý. Điều này cũng áp dụng với các đơn vị chính quyền khi làm việc trên vịnh. Trước mắt, BQL vịnh Hạ Long tập trung tuyên truyền, vận động các doanh nghiệp, đơn vị ký cam kết thực hiện. Thời gian tiếp theo, việc không sử dụng đồ nhựa dùng 1 lần sẽ được đưa vào hợp đồng với các doanh nghiệp, giám sát chặt chẽ và sẽ có chế tài xử lý, dừng hợp đồng hoặc đình chỉ hoạt động với các đơn vị vi phạm nhiều lần. Hiện tại, rất nhiều doanh nghiệp, điểm dịch vụ đã bắt đầu tiến hành thay thế, nhận được sự ủng hộ tích cực từ phía du khách.
"Đối với du khách, chúng tôi sẽ khuyến cáo việc không sử dụng chai nhựa, đồ nhựa dùng 1 lần ngay từ khi đến các cảng tàu. Đối với các doanh nghiệp, BQL hỗ trợ, hướng dẫn nơi cung cấp các sản phẩm thay thế. Chúng tôi đang có dự tính kết nối các doanh nghiệp với bà con hoạt động chèo đò trên vịnh, bà con có thể làm túi giấy cung cấp cho các doanh nghiệp, vừa có thêm sinh kế, vừa giúp có thêm vật liệu thay thế thân thiện với môi trường", ông Phạm Đình Huỳnh, Phó Trưởng BQL vịnh Hạ Long cho biết.
Thói quen sử dụng đồ nhựa dùng 1 lần là không dễ dàng thay đổi, kể cả đối với người dân hay du khách. Ông Phạm Hồng Hà, Chủ tịch UBND TP Hạ Long, Trưởng BQL vịnh Hạ Long cho rằng, đây là việc làm bức thiết để xây dựng Hạ Long xanh sạch đẹp, đảm bảo được mục tiêu trở thành trung tâm du lịch đẳng cấp quốc tế: "Việc hạn chế, tiến tới ngừng sử dụng rác thải nhựa sẽ giúp cho môi trường của thành phố, của vịnh Hạ Long, đặc biệt là môi trường du lịch phục vụ du khách, môi trường sống cho nhân dân trong lành hơn, xanh sạch đẹp như mong muốn của Thủ tướng Chính phủ với lời kêu gọi "nói không với rác thải nhựa"./.
