Họa sĩ Vũ Đức Hiếu: "Tôi làm bảo tàng chứ không làm resort"

Bị hấp dẫn bởi cái hay, cái đẹp trong văn hóa Mường, họa sĩ Vũ Đức Hiếu đã dành cả gia tài, công sức và tuổi trẻ để tìm hiểu, nghiên cứu và gìn giữ văn hóa Mường. Anh đã thành lập Bảo tàng Không  gian văn hóa Mường tại thành phố Hòa Bình. Tuy nhiên, việc duy trì hoạt động của một bảo tàng tư nhân cũng thật lắm gian nan.

Hướng tới xây dựng bảo tàng nghệ thuật đương đại tại Việt Nam

P.V: Dự án I-CAMP tại Bảo tàng Không gian Văn hóa Mường là 1 trong 8 dự án nghệ thuật được Đan Mạch tài trợ trong năm 2013. Anh có thể chia sẻ thông tin về dự án?

Họa sĩ Vũ Đức Hiếu: I - CAMP là giai đoạn 1 của dự án “Viễn cảnh bảo tàng nghệ thuật đương đại” được xây dựng bởi ý tưởng của curator Trần Lương phối hợp với Mường Studio – Trung tâm nghệ thuật đương đại của Bảo tàng Không gian văn hóa Mường.  I- CAMP đồng thời cũng nằm trong định hướng và hoạt động phát triển nghệ thuật đương đại của Bảo tàng Không gian văn hóa Mường, được bắt đầu từ năm 2011.  

Họa sĩ Vũ Đức Hiếu chụp với cụ Hà Thị Lợi chủ của Nhà Lang năm cụ thọ 108 tuổi.

Đây là một dự án có thời gian mở. Giai đoạn 1 của dự án được khởi động từ tháng 7/2013 - 7/2014 với sự tham gia của 13 nghệ sĩ đến từ Hà Nội, TP HCM và Huế. Dự án nhằm tạo dựng không gian trưng bày dành cho tác phẩm nghệ thuật đương đại bao gồm: installation, video art, nhiếp ảnh đương đại, nghệ thuật khái niệm (concept), land art, site-specific art.

P.V:Mục đích của dự án “Viễn cảnh bảo tàng nghệ thuật đương đại” là hướng tới  xây dựng một bảo tàng nghệ thuật đương đại tại Việt Nam?

Họa sĩ Vũ Đức Hiếu: Ở các nước phát triển và ngay cả các nước trong khu vực Đông Nam Á đều có từ một đến vài bảo tàng nghệ thuật đương đại. Tại Việt Nam hiện chưa có địa điểm nào đáp ứng nhu cầu của những người có mối quan tâm đến các xu hướng nghệ thuật phát triển. Dự án I-CAMP là sự tiếp nối các sự kiện “Đất Mường I”, “Nghệ thuật dưới mái nhà sàn” năm 2011, 2012 nhằm đưa ra viễn cảnh về hình dáng của một bảo tàng nghệ thuật đương đại trong tương lai và thực tế hóa viễn cảnh đó bằng những sáng tác của nghệ sỹ và không gian nghệ thuật tại Mường Studio.

Ngoài ra, Dự án muốn tạo dựng và phát triển địa điểm dành cho trao đổi văn hóa – nghệ thuật thu hút sự chú ý của các nghệ sỹ trong nước và ngoài nước, nhà nghiên cứu, phê bình nghệ thuật cùng du khách, công chúng yêu nghệ thuật tới trao đổi thông tin, tổ chức các cuộc tọa đàm, kết nối nghệ sỹ trong và ngoài nước, từ đó thúc đẩy sự phát triển của nghệ thuật đương đại trong nước.

Họa sĩ cùng các bạn tại Bảo tàng Không gian văn hóa Mường.

Dự án còn có mục đích phát triển văn hóa bản địa và văn hóa địa phương. Hòa Bình là địa bàn sinh sống và cư trú lâu đời của người Mường và nền văn hóa Mường, một trong những cái nôi của văn hóa Việt hiện đại. Bảo tàng Không gian Văn hóa Mường là nơi lưu giữ, sưu tầm và trưng bày các vật dụng từ di sản nền văn hóa Mường cổ tại Hòa Bình. Sự xuất hiện của các tác phẩm nghệ thuật đương đại tại Bảo tàng là chất xúc tác mạnh mẽ trong việc kết nối các yếu tố văn hóa hiện đại với di sản văn hóa cổ khi chúng cùng hiện diện trong cùng một không gian trưng bày.

Thái độ ứng xử của cộng đồng với di sản chưa tốt

P.V: Việc cháy nhà Lang hơn 100 tuổi ở Bảo tàng Không gian văn hóa Mường trong tháng 10/2013 không chỉ gây tổn hại cho cá nhân anh mà còn khiến công chúng tiếc nuối. Liệu nhà Lang có thể phục dựng lại như cũ được không và kế hoạch phục dựng nhà Lang thế nào?

Họa sĩ Vũ Đức Hiếu: Sau đám cháy, cán bộ công nhân viên Bảo tàng đã thu dọn, sắp xếp, tư liệu hóa những hiện vật còn sót lại của nhà Lang. Việc phục dựng nhà Lang là hoàn toàn có thể nhưng đó là cả một quá trình dài vì phụ thuộc vào vấn đề kinh phí. Ngày 3/11/2013, cơ quan cảnh sát điều tra tỉnh Hòa Bình đã ra quyết định khởi tố vụ án vi phạm quy định trong phòng cháy chữa cháy liên quan đến vụ cháy nhà Lang cổ ở Bảo tàng Không gian văn hóa Mường. Chúng tôi mong rằng các cơ quan chức năng sẽ sớm có kết luận về vụ việc này.

P.V: Trong khi ý thức của người dân về việc gìn giữ các giá trị di sản còn chưa tốt, sau đám cháy nhà Lang vừa qua anh rút ra bài học gì trong việc bảo quản các hiện vật cổ?

Họa sĩ Vũ Đức Hiếu: Đây không phải là việc riêng của cá nhân nữa mà là thái độ ứng xử của cả xã hội, cộng đồng với di sản. Việc cháy nhà Lang chỉ là một phần, còn rất nhiều vấn đề khác như thái độ ứng xử của cộng đồng với di sản thậm chí còn tệ hại hơn. Sau khi nhà Lang bị cháy, chúng tôi đã thực hiện chương trình nghệ thuật “Ký ức nhà Lang” tại Bảo tàng Không gian văn hóa Mường bằng chính các hiện vật còn sót lại của nhà Lang.

Qua chương trình nghệ thuật đó chúng tôi muốn rung lên hồi chuông cảnh báo thái độ ứng xử với văn hóa di sản của cả cộng đồng.

Ngôi nhà Lang, với tuổi thọ hơn 100 năm chỉ còn lại bộ khung cột.

Họa sĩ Vũ Đức Hiếu: Ai nói đội ngũ nhân viên của Bảo tàng không được đào tạo bài bản và hoạt động chưa chuyên nghiệp là sai hoàn toàn. Tất cả nhân viên ở Bảo tàng đều được đào tạo qua trường lớp và có trải nghiệm thực tế. Việc phòng cháy chữa cháy ở Bảo tàng cũng rất bài bản. Chúng tôi đã lập hồ sơ về phòng cháy chữa cháy cho bên công an, đào tạo nhân viên thực hiện phòng cháy chữa cháy cũng như trang thiết bị phục vụ cho công tác phòng cháy chữa cháy.

Một số người đến với bảo tàng và cho rằng nhân viên phục vụ chưa chuyên nghiệp là do họ yêu cầu phục vụ giống như ở resort hay khách sạn 3 sao, 5 sao, đòi cái gì là phải đáp ứng ngay lập tức. Nhân viên của Bảo tàng không phục vụ theo tinh thần đó mà phục vụ theo tinh thần văn hóa Mường. Khách đến Bảo tàng được phục vụ làm sao giống như họ trở về nhà. Khách đến với chúng tôi sẽ được hòa mình vào không gian, thưởng thức không khí và đời sống của văn hóa Mường một cách rõ nét nhất.

P.V: Nhiều người dân Hà Nội muốn đưa con em họ tới Bảo tàng Không gian văn hóa Mường để thăm quan vào những ngày cuối tuần hay lễ Tết nhưng không tiện xe cộ. Anh có đề án gì tạo thuận lợi cho du khách từ Hà Nội xuống tham quan?

Họa sĩ Vũ Đức Hiếu: Sắp tới chúng tôi sẽ có một chuyến xe chạy thường xuyên từ Hà Nội xuống Hòa Bình. Có thể chúng tôi sẽ phối hợp với các đơn vị vận chuyển hành khách để có những chuyến xe từ Hà Nội Hòa Bình vào cuối tuần một cách thuận tiện nhất cho du khách.

P.V: Bảo tàng tư nhân giữ vai trò không nhỏ trong việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống cũng như thúc đẩy phát triển du lịch. Để khuyến khích người dân làm bảo tàng tư nhân, Nhà nước cần có cơ chế, chính sách như thế nào đối với những người làm công tác này?

Họa sĩ Vũ Đức Hiếu: Cái này liên quan đến hành lang pháp lý của Bộ VH – TT & DL. Đơn giản nhất bây giờ là làm sao tạo ra sự công bằng giữa bảo tàng tư nhân và bảo tàng nhà nước. Bảo tàng tư nhân và bảo tàng nhà nước đều hoạt động trên Luật Di sản. Tuy nhiên, bảo tàng Nhà nước được bao cấp 100% từ cán bộ công nhân viên cho đến lương, nhà cửa, hiện vật, chi phí hoạt động... Trong khi đó tư nhân tự túc 100%. Nếu có chính sách cân bằng hai mảng này sẽ giúp bảo tàng tư nhân hoạt động tốt hơn./.