Thiên tai ấy có cả nhân tai

Bão số 10 đi qua để lại hậu quả thật nặng nề cả về người và của. Nước ta nằm trong vùng ảnh hưởng của ổ bão Tây Thái Bình Dương, mỗi năm chịu ảnh hưởng từ 5 đến 10 cơn bão. Bão số 10 là cơn bão mạnh, xác xuất áng chừng chục năm mới có một lần. Nhưng những gì tích lũy được trong vòng 10 năm có thể bỗng chốc mất sạch. Với những gì vừa xảy ra được cho thấy, hiểm họa đã vượt quá năng lực ứng phó của những người dân vùng đất miền Trung dễ bị tổn thương, bởi lẽ hiểm họa thiên tai ấy có cả nhân tai.

Giới chuyên gia về rủi ro thảm họa đưa ra công thức đánh giá thiệt hại do thảm họa gây ra bằng hiểm họa cộng với tính dễ bị tổn thương chia cho năng lực ứng phó. Hãy dùng lý thuyết ấy để phân tích hậu quả mà cơn bão số 10 gây ra vừa qua.

Cơn bão số 10 đi qua đã để lại nhiều hậu quả cho bà con miền Trung (Ảnh: Hải Sơn)

Lâu nay ở nước ta, dải đất miền Trung vẫn được xem là vùng địa lý dễ bị tổn thương nhất. Dải đất hẹp lại có độ dốc cao. Sườn núi hướng đông như bức bình phong chắn gió bão. Bao nhiêu nước của hoàn lưu sau bão cũng dồn xuống nhấn chìm vùng đồng bằng nhỏ hẹp ven biển. Dân miền Trung cũng là những người dễ bị tổn thương nhất bởi lẽ cái nghèo cái khó đeo bám đời này qua đời khác.

Xét về năng lực, người miền Trung lâu nay cũng đã quen ứng phó với thiên tai. Chẳng năm nào mà dải đất này không chịu vài 3 cơn bão hay áp thấp nhiệt đới. Cái phương châm 4 tại chỗ trong phòng chống lụt bão đã thấm qua nhiều thế hệ. Chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, phương tiện vật tư tại chỗ và hậu cần tại chỗ, hơn ai hết người miền Trung đã hiểu. Phương châm ấy đã thấm vào từng gia đình. Trước mùa mưa bão, người chồng đã chằng chống nhà cửa; dặn vợ lo toan cho đủ số lượng thực cất lên mái nhà; dặn con từng chỗ nguy hiểm phải lánh xa.

Hiểm họa đã vượt quá năng lực ứng phó của người dân miền Trung bởi thiên tai ngày càng có yếu tố phi truyền thống và thêm nữa có cả nhân tai. Nói thiên tai có yếu tố phi truyền thống bởi lẽ biến đổi khí hậu đang làm bão và áp thấp nhiệt đới xuất hiện với tần suất nhiều hơn, cường độ mạnh hơn và diễn biến khó lường hơn.

Diễn biến ấy diễn ra nhanh hơn khả năng thích ứng của con người. Còn nhân tai, những hồ thủy lợi, thủy điện, những sườn núi mất rừng do mở rộng đất canh tác đã làm trầm trọng hơn hậu quả thiên tai. Đề phòng vỡ đập, hồ thủy lợi, thủy điện xả nước trong mưa bão đã tạo ra tình trạng ngập lụt kép dưới vùng hạ du. Thời gian gần đây, dư luận đã nhiều lần cảnh báo về nguy cơ từ đập thủy lợi.

Hàng trăm đập thủy lợi lớn nhỏ chặn dòng chảy tự nhiên để trữ nước phục vụ sản xuất. Không thể phủ nhận vai trò tích cực của những đập thủy lợi. Nhưng những con đập cũ kỹ, xây dựng cách đây ba bốn chục năm, lâu ngày không được tu sửa trở thành những túi nước khổng lồ treo lơ lửng trên đầu người dân.

Một con đập thủy lợi đã giúp tạo sinh kế cho người dân trong nhiều chục năm, nhưng nếu không cẩn thận cũng có thể là nguyên nhân cướp đi tất cả những gì họ tích cóp được trong chừng ấy năm.

Về thủy điện, con số hàng trăm công trình vừa và nhỏ phát triển ồ ạt để lại hệ lụy về môi trường sinh thái. Do quy trình vận hành thiếu khoa học, những công trình này xả lũ trong mưa bão đã làm trầm trọng hơn hậu quả thiên tai. Nhìn cảnh những làng mạc vùng hạ du ngập sâu trong nước do thủy điện xả lũ thật đau lòng.

Bão số 10, với những gì vừa xảy ra cho thấy, hiểm họa đã vượt quá năng lực ứng phó của người dân vùng đất miền Trung vốn dễ bị tổn thương bởi lẽ thiên tai ấy có cả nhân tai./.