Thu phí tự động không dừng: Áp đặt, lo sợ không minh bạch?

Thu phí tự động không dừng tại trạm thu phí BOT QL1 đoạn qua Quảng Bình.

Đề án thu phí đường bộ tự động không dừng (ETC) được Bộ GTVT phê duyệt cuối năm 2015, Đề án này có 2 giai đoạn.

Giai đoạn 2016-2019, áp dụng cho 1-2 làn thu phí trên mỗi chiều xe chạy với thanh chắn giữ nguyên.

Từ năm 2020, áp dụng với tất cả làn xe của các trạm thu phí trên toàn quốc, toàn bộ thanh chắn sẽ được dỡ bỏ.

Tuy nhiên, theo các nhà đầu tư, hiện nay mới chỉ có Quyết định của Chính phủ về thu phí tự động không dừng, còn hành lang pháp lý cụ thể thì vẫn chưa có.

Điều này khiến nhiều nhà đầu tư BOT giao thông lo ngại về việc có sự áp đặt, không được lựa chọn đơn vị hợp tác, dẫn đến thiếu minh bạch trong việc này.

Lo độc quyền, thiếu cạnh tranh

Ngày 14/12/2015, Bộ GTVT đã phê duyệt dự án thu phí không dừng áp dụng cho 28 trạm thu phí trên QL1 và QL14. Trong đó, Bộ GTVT chỉ định liên danh Công ty CP Tasco - Công ty TNHH Thu phí tự động VETC (Tasco - VETC) là chủ đầu tư của dự án theo hình thức BOO (xây dựng - sở hữu - kinh doanh).

Dịch vụ thu phí tự động được áp dụng công nghệ RFID, sử dụng sóng radio nhận diện tự động phương tiện có gắn thẻ E-tag dán lên kính hoặc đèn xe. Từ thẻ E-tag, thiết bị đọc gắn tại trạm thu phí sẽ trừ tiền của chủ xe.

Tổng cục Đường bộ Việt Nam (Bộ GTVT) cho biết đến nay, Tổng cục đã ký hợp đồng với 26/27 nhà đầu tư BOT. Tất cả các trạm vận hành thương mại sau 1 tháng chạy thử ETC sẽ chính thức đi vào hoạt động.

Tuy nhiên, đa số các chủ đầu tư BOT giao thông đều không đồng tình và cho rằng ở đây có sự “o ép”, bắt buộc phải dùng nhà đầu tư thu phí tự động là VETC do Tổng cục đường bộ, Bộ GTVT chỉ định. Theo họ, điều này sẽ dẫn tới tình trạng độc quyền, thiếu tính cạnh tranh.

Bà Từ Thị Bích Nguyệt, đại diện Công ty TNHH BOT Cần Thơ - Phụng Hiệp, cho rằng doanh nghiệp BOT đanh bị "ép”, chỉ định họ phải phải dùng dịch vụ của một nhà cung cấp mà họ không được lựa chọn.

Bà Từ Thị Bích Nguyệt, đại diện Công ty TNHH BOT Cần Thơ - Phụng Hiệp, cho biết đã 7 lần đàm phán về ETC nhưng vẫn chưa thống nhất với đơn vị cung cấp dịch vụ.

Theo bà Nguyệt, nhà nước chỉ nên giao VETC cung cấp, lắp đặt thiết bị phần mềm và chuyển công nghệ cho nhà đầu tư BOT để tự quản lý thu thì chủ trương bảo đảm tính khả thi. Thậm chí, các nhà đầu tư BOT sẵn sàng thực hiện ngay.

Bà Nguyệt dẫn tình huống khi các trạm thu phí BOT đối mặt sự ùn tắc, căn cứ nào để khẳng định ETC sẽ bảo đảm hạn chế hoặc tránh được tình trạng này?

Khi xe chưa dán thẻ E-tag hoặc tiền trong thẻ hết, dẫn đến việc thất thu hoặc ách tắc giao thông phải "xả trạm", thì đơn vị nào đền bù thiệt hại cho nhà đầu tư BOT?

Một chủ đầu khác cho rằng, bây giờ chưa có hành lang pháp lý rõ ràng, việc thu này sẽ được tính toán như thế nào. Vì liên quan đến thu phí là liên quan đến tiền thu của chủ đầu tư.

Bên cạnh đó, việc cung cấp đơn vị thu phí tự động là việc thỏa thuận giữ chủ đầu tư với đơn vị cung cấp dịch vụ theo thỏa thuận BOT, “thuận mua, vừa bán” chứ không nên áp đặt.

Trạm thu phí BOT Biên Hòa lâu nay sử dụng dịch vụ thu phí tự động không dừng của ngân hàng Vietin Bank cung cấp.

Từ đây, vị này đăt ra nghi vấn “liệu có lợi ích nhóm trong việc này không khi Bộ GTVT, Tổng cục đường bộ cứ “ép”, chỉ định họ phải phải dùng dịch vụ của một nhà cung cấp mà họ không được lựa chọn?”.

Vị này đề xuất, nên để ngân hàng thu phí là ổn thỏa nhất, đảm bảo các yếu tố, giảm khâu trung gian (qua một đơn vị cung cấp riêng) sẽ giảm bớt được chi phí. Ở đây lại có chuyện một đơn vị khác đi “thu phí” của đơn vị thu phí.

“Thu phí tự động công nghệ không quá phức tạp, chỉ cần có hệ thống đấu nối về đâu, chủ đầu tư cũng có thể kết nối về đó được. Nên việc ngân hàng đứng ra thu phí sẽ đảm bảo đồng nhất một loại thẻ trên toàn quốc, không phải nhiều nhà cung cấp như hiện nay”.

Mới đây, trạm thu phí BOT QL1 đoạn qua Hoàng Mai (Thanh Hóa) do công ty TNHH 2 thành viên BOT QL1 CIENCO4 – 319 làm chủ đầu tư đã lắp 2 làn thu phí tự động.

Tuy nhiên, đại diện chủ đầu tư ở đây cho rằng. Vì bắt buộc thì phải lắp, còn họ không được lựa chọn. Lẽ ra phải để thỏa thuận, như thế mới xòng phẳng.

Ở đây, chủ đầu tư là người được quyền, lựa chọn ai đáp ứng được về công nghệ, chi phí. Tức là Bộ GTVT phải lập dự án đấu thầu như BOT, chứ can thiệp như thế này là “vô lý”.

“Ở đây trạm thu phí là người chọn đơn vị cung cấp dịch vụ, đơn vị trúng thầu cung cấp tức là phục vụ chứ không thể ngang cấp với chủ đầu tư được. Lúc đầu họ đòi giá dịch vụ rất cao, sau hạ xuống 75%, sau đó bây giờ là 50% so với lúc đầu tiên”.

Không nên áp đặt

TS Phạm Sanh, chuyên gia giao thông, đồng tình với việc áp dụng thu phí tự động bởi không chỉ hạn chế gian lận mà còn giảm chi phí nhân lực, thời gian thu phí. Đặc biệt, khi đó, nhà đầu tư kiểm soát được nhân viên, nhà nước kiểm soát được nhà đầu tư.

Ông Sanh cho rằng sự nghi ngại của nhà đầu tư là dễ hiểu bởi ngay từ đầu, liên danh Tasco - VETC được Bộ GTVT chỉ định là nhà đầu tư và vận hành hệ thống thu phí ETC là không hợp lý. Đáng lẽ phải để nhà đầu tư tự mua sắm trang bị thiết bị hoặc tự lựa chọn nhà cung cấp, không nên áp đặt một nhà đầu tư cung cấp cho toàn bộ trạm BOT.

Hiện nay đang có 4 đơn vị cung cấp dịch vụ thu phí không dừng, người dân lo lắng khó kết nối trên toàn quốc.

TS Phạm Sanh cho rằng Tổng cục Đường bộ Việt Nam không nên "vươn tay" dài như vậy mà chỉ nên đưa ra giải pháp kỹ thuật. Bởi lẽ, nếu dịch vụ này bị lỗi, sai số dẫn đến thất thu của nhà đầu tư BOT, họ có thể kiện tổng cục vì đã giới thiệu nhà cung cấp.

“Nên để ngân hàng là đầu mối cho việc thu phí tự động này là hợp lý hơn cả. Vì ngân hàng cho vay tiền, quản lý tiền sẽ tốt hơn một đơn vị thứ 3 làm dịch vụ. Hơn nữa ngân hàng cung cấp thì chỉ có 1 loại thẻ chứ không phải là 4 loại thẻ do 4 nhà thầu cung cấp dịch vụ như hiện nay. Không lẽ, đi trên toàn quốc lại phải có 4 loại thẻ. Như thế rất phức tạp”, ông Sanh nói./.