Cần hiểu đúng việc người quan họ ngả nón nhận tiền

Không giống như những loại hình nghệ thuật biểu diễn khác phải có sân khấu và diễn viên chuyên nghiệp, hát quan họ là một cách thức giao duyên của người Kinh Bắc. Quan họ chỉ diễn ra vào các dịp như nhà liền anh, liền chị có khánh thành nhà, mừng thọ cha mẹ… và đặc biệt là gặp gỡ ở các lễ hội mùa xuân, trong đó có hội Lim.

Trước đây, các liền anh, liền chị ở những làng quan họ đến đồi Lim với mục đích giao duyên với nhau là chính, họ không để tâm đến yếu tố khán giả và cũng không quan tâm đến sự tưởng thưởng của du khách.

Các Câu lạc bộ quan họ biểu diễn tại hội Lim 2014.

Cụ Nguyễn Thừa Kế, 95 tuổi, một nghệ nhân quan họ của vùng Lim, Bắc Ninh cho biết: “Chơi quan họ có 2 cách là chơi và đi hát quan họ. Hát quan họ là đặt cọc mà hát giờ với nhau, còn chơi quan họ là chỉ hát thôi còn ai đưa tiền cho thì tùy thích, chứ không đặt vấn đề. Thế nhưng, bây giờ những người mến quan họ và đưa tiền thì họ cũng không từ chối. Nếu họ đang hát ở dưới thuyền, mà mọi người đưa tiền thì sẽ dễ rơi xuống nước, nên người quan họ đưa cái nón ra. Đây là những người đi chơi quan họ ngày hội, họ hát dưới thuyền, hát trong nhà, hát tại cửa đình và hát trên đồi Lim”.

Cái hay, cái đẹp của quan họ là ở những canh hát do các liền anh, liền chị tự gặp gỡ, giao lưu chứ không phải chương trình biểu diễn như một đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp, hay bản thân các liền anh, liền chị hát phục vụ lễ hội ngày nay. Có nhiều người vì yêu thích loại hình ca hát quan họ nên muốn tìm về với các liền anh, liền chị, mong được nghe quan họ hát canh đích thực.

Những canh hát quan họ không ai bán vé hay đòi tiền của khách. Ai muốn thưởng thức quan họ đều được trân trọng chào đón. Vì thế mới có nhiều canh hát đến ba, bốn giờ sáng để chiều lòng khách từ nơi xa tìm về. Thế là, nhà có gì, họ bày ra mời khách vào giữa hay cuối các canh hát. Đa phần du khách đều cảm động với cách đối đãi rất tình cảm này. Hơn nữa, những liền anh, liền chị phần lớn đều là nông dân, kinh tế cũng không dư giả. Do vậy, khách chơi hội cũng chẳng biết có cách gì đáp lại sau khi đã được ăn, được uống, được nghe hát... nên tặng ít tiền gọi là đáp lễ, lâu dần thành quen.

Việc người quan họ ngả nón mời trầu và du khách thưởng tiền cũng bắt đầu từ đây. Liền chị Nguyễn Kim Thanh, 64 tuổi, Phó Chủ tịch Câu lạc bộ quan họ Duệ Đông, huyện Tiên Du chia sẻ: “Từ khi chúng tôi bắt đầu sinh hoạt Câu lạc bộ quan họ đến nay là 21 năm, đều có những hình ảnh người quan họ ngả nón nhận tiền của du khách. Vì khi khách nghe hát hay mà hâm mộ thì du khách "thướng" tiền, chúng tôi cũng đáp lại lòng mến mộ của khách là nhận lại tiền. Nếu chúng tôi không nhận thì đó là coi thường và không tôn trọng du khách. Trường hợp quan họ hát, rồi tự nhiên ngửa nón ra để xin tiền thì đó là hình ảnh xấu và chắc chắn chúng tôi sẽ phản đối. Còn nếu du khách không mến mộ, không thướng tiền thì chúng tôi vẫn hát cả ngày và phục vụ như thế, không bao giờ ngả nón xin tiền hoặc có một hình thức gì để vòi tiền của du khách”.

Ngày nay, các liền anh, liền chị đến các lễ hội phải biểu diễn phục vụ đông đảo khán giả là chính, thời gian họ tự giao duyên với nhau rất ít trong khi đây mới là nhu cầu thật của họ. Thông thường, Ban tổ chức Lễ hội cũng chỉ mời cơm và tặng một vài thứ quà làm kỷ niệm. Bởi vậy, người quan họ đón nhận những đồng tiền thưởng của du khách trong ngày xuân như một hình thức mừng tuổi cũng là hợp lẽ.

Ông Lê Xuân Lợi- Trưởng Ban chỉ đạo lễ hội Lim 2014

Ông Lê Xuân Lợi, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh- Trưởng Ban tổ chức lễ hội Lim 2014 cho biết: “Tất cả các liền anh, liền chị hát trên các khu vực của lễ hội Lim, cũng như hát trên các thuyền rồng xung quanh các làng thuộc tổng Nội Duệ xưa đều là tự nguyện hát quan họ. Vì liền anh, liền chị từ trước đến nay đều rất say mê các câu hát trong những ngày hội đầu năm. Tuy nhiên, Ban tổ chức cũng có chế độ bồi dưỡng cho các Câu lạc bộ theo quy định. Du khách thưởng cho các liền anh, liền chị thì coi như là tiền mừng tuổi”.

Xã hội phát triển, theo qui luật kinh tế thị trường, tất cả những sản phẩm âm nhạc dần dần sẽ trở thành một sản phẩm hàng hóa. Một sản phẩm trình diễn thương mại thì việc nhận tiền hay là trả thù lao âu cũng là lẽ thường tình. Việc giúp các Câu lạc bộ quan họ có nguồn thu để tồn tại và duy trì những canh hát quan họ đắm say cũng là việc làm cần thiết. Thực tế, hát quan họ cũng là một hình thức lao động nghệ thuật của các liền anh, liền chị. Chỉ có điều, người quan họ Kinh Bắc cũng cần có hình thức phù hợp hơn để hình ảnh ngả nón mời trầu và sự tưởng thưởng của du khách không trở nên phản cảm. Để đến hẹn lại lên, mỗi dịp xuân sang du khách gần xa lại lưu luyến mãi không thôi với câu hát “Người ơi... người ở đừng về”!./.