Những ngõ nhỏ tối sâu hun hút giữa lòng phố cổ là hình ảnh quen thuộc đối với người dân sinh sống trên mảnh đất nghìn năm văn hiến này. Trải qua bao thăng trầm, biến cố, những ngõ ấy vẫn giữ được sự cổ kính và ở đó vẫn tồn tại nhịp sống lưu giữ bao thói quen, văn hoá đặc trưng của người Hà Nội.
Hà Nội có những con ngõ nhỏ đến độ chỉ đủ một người đi lọt. Đi phải lom khom, phải bật đèn mới nhìn rõ đường đi, có khi phải chờ người khác đi qua mới tới lượt mình nhưng đó lại là câu chuyện thường ngày của người dân phố cổ. Có những con ngõ đã tồn tại ở phố cổ từ hàng trăm năm nay, thậm chí cả mấy thế kỉ, thế nhưng, những con ngõ nhỏ chật chội và thiếu sáng ấy lại trở thành nét thu hút, độc đáo riêng của mảnh đất Kinh Kỳ này.
Đa phần các ngõ chỉ vừa một người đi, muốn tránh nhau thì phải chịu khó lách người mới qua được. Con ngõ mờ mịt đến độ ban ngày cũng phải bật đèn, lúc nào cũng có tới 2-3 bóng đèn chiếu sáng đường đi. Những bức tường đã ngả màu rêu phong và tróc sơn, để lộ ra các mảng trát xi măng. Những hộp công tơ điện đầu ngõ đặt sát cạnh nhau, chỉ cần nhìn vào số lượng công tơ là biết được có bao nhiêu hộ gia đình sinh sống trong ngõ ấy. Hệ thống dây điện trong các ngõ thì chằng chịt chồng lên nhau tưởng như chẳng thể gỡ ra được.
Ở phố cổ, còn có những con ngõ đặc biệt như con ngõ nằm ở 96 Hàng Buồm, theo người dân kể lại, nó là con ngõ dài nhất phố, khoảng hơn 600 mét thông sang Ngõ Gạch. Khách du lịch nước ngoài đến đây vô cùng thích thú khi có thể đi xuyên từ con phố này sang một con phố khác mà ít người biết đến. Ngay người dân sở tại không phải ai cũng biết. Sau này con ngõ được nhiều khách du lịch đến khám phá.
Không chỉ Hàng Buồm, trên phố Hàng Trống cũng có một con ngõ đặc biệt không kém. Một con ngõ hẹp chỉ rộng chừng nửa mét, tuy đã được sơn lại và lát gạch nền nhưng mọi cấu trúc trong con ngõ vẫn giữ nguyên. Đi vào trong vài bước sẽ thấy một lối cầu thang nhỏ dẫn lên tầng 2, chỉ vừa đủ cho một người. Trên đây chính là quán phở lâu đời nức tiếng của Hà Nội mà người dân vẫn gọi với cái tên thân thuộc “Phở bưng”. Diện tích nhà nhỏ và chật chội, nhiều khách đến ăn phở phải xếp hàng chờ. Từ đầu phố đến cuối phố cứ hỏi “Phở bưng” là ai cũng biết. Đây cũng là ngõ nhỏ nổi tiếng nhất phố Hàng Trống. Không có con ngõ nào ở phố cổ có quán phở nằm trên ban công, văn hoá ẩm thực Phở Hà Nội hoà quyện với nét đặc trưng ấy tạo nên nét độc đáo nhưng cũng rất bình dị khiến ai cũng phải tò mò.
Phố cổ có vô vàn những con ngõ khác nhau nhưng chúng cùng mang một nét đặc biệt chung vốn có của 36 phố phường, gợi cho người ta về nhiều kí ức xưa cũ, nhuốm màu thời gian.
Trong một con ngõ nhỏ trên phố Hàng Gai, có 13 hộ ở chung một cụm với nhau, mỗi hộ trung bình chỉ khoảng 25m2. Có những hộ sinh sống ở đây từ những năm 1954, khu nhà từ lúc xây lên đến bây giờ vẫn y nguyên, không sửa sang gì nhiều. Có những hộ gia đình ở chung một tầng, san sát nhau, căn nhà vốn dĩ là 24m2 nhưng vì xây tường ngăn giữa hai nhà nên chỉ còn lại vỏn vẹn 20m2. Ngõ bé nên đâu phải nhà nào cũng có bể nước riêng, trước đây cả 13 hộ gia đình phải dùng chung một bể nước với nhau. Thời bao cấp, muốn có nước sinh hoạt đủ cho một ngày thì phải dậy từ sáng sớm để chứa nước vào các xô chậu rồi xách lên nhà.
Cho đến bây giờ, ở ngõ này mới chỉ có 2 hộ là lắp đường nước riêng, còn lại vẫn dùng chung với nhau như trước. Người Hà Nội ở đây kể lại, con ngõ từ xưa đến nay vẫn còn ẩm thấp, vì ngõ bé, mọi thứ cũ kĩ rồi nên nhanh hỏng hóc, phải gia cố liên tục.
Ở một con ngõ khác nằm trên phố Hàng Bông, diện tích nhà quá bé nên các hộ gia đình phải dùng chung nhà vệ sinh, tắm rửa chung nhau một buồng tắm dưới tầng một. Nhà tắm, nhà vệ sinh chung thì vừa bé, vừa ẩm thấp, sáng ra nhà nào nhanh thì được dùng trước, không thì phải chờ đợi mãi mới đến lượt nhà mình. Vì thế nên cuộc sống sinh hoạt gặp nhiều bất tiện, không được thoải mái. Các nhà được xây san sát nhau, đi lên đi xuống lúc nào cũng phải đi nhẹ nói khẽ để tránh ảnh hưởng đến nhà khác.
Con ngõ như một xã hội thu nhỏ, không thể tránh khỏi những va chạm trong cuộc sống hàng ngày. Mỗi nhà mỗi khác, vẫn còn những bất đồng ý kiến, ai cũng có quan điểm riêng của mình, dù vậy mọi người trong ngõ vẫn cố gắng nhường nhịn nhau, bỏ qua những xích mích nhỏ nhặt, giúp đỡ nhau vì lợi ích chung của tập thể. Đó là tình làng nghĩa xóm.
Giữa lòng thủ đô Hà Nội phát triển và sầm uất vẫn còn đó những con ngõ nhỏ gắn liền với bao nhiêu thế hệ trong cùng một gia đình. Tất cả khoác trên mình vẻ đẹp của thời gian, của năm tháng, đó là nét đặc trưng vốn có của phố cổ Hà Nội, cùng những con người chất phác và chân thành.
“Ngõ nhỏ, phố nhỏ, nhà tôi ở đó…” – Ngõ nhỏ Hà Nội là vậy, có chật hẹp, tối tăm nhưng mang đậm những nét đặc trưng mà chỉ riêng Hà thành mới thể hiện một cách sâu sắc. Những con ngõ tồn tại, lưu giữ nhịp sống văn hoá của người dân mà chẳng thể nào thay đổi, phá bỏ và chìm vào quên lãng. Có lẽ những con ngõ ấy sẽ tồn tại mãi với thời gian, tồn tại mãi trong tim của người Hà Nội./.
