Đối ngoại Việt Nam 2020: Vươn tầm và tỏa sáng

Năm 2020, Việt Nam và toàn cầu phải đối diện với những thách thức lớn chưa từng có do đại dịch Covid-19 gây ra. Trong bối cảnh bộn bề khó khăn, Việt Nam cùng lúc đảm nhận “nhiệm vụ kép” là Chủ tịch ASEAN và Ủy viên Không thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Biến thách thức thành cơ hội, Việt Nam đã chủ động, linh hoạt và sáng tạo, kết hợp nhiệm vụ trọng tâm là ứng phó dịch bệnh với các mục tiêu dài hạn về đối ngoại đã đặt ra. Năm 2020 cũng đánh dấu nhiều dấu mốc đối ngoại quan trọng, như 25 năm Việt Nam gia nhập ASEAN, 43 năm Việt Nam tham gia Liên Hợp Quốc, 70 năm quan hệ Việt Nam - Trung Quốc hay 25 năm bình thường hóa và thiết lập quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ...

Nhìn lại năm qua, rất nhiều bạn bè và đối tác đã nhận xét rằng, đối ngoại Việt Nam đã thực sự “vươn tầm và tỏa sáng!”. Nhân dịp này, phóng viên VOV có cuộc trò chuyện cùng Thứ tưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ về những thành tựu đối ngoại nổi bật của Việt Nam trong năm 2020:

PV: Trước hết, Thứ trưởng đánh giá như thế nào về các nỗ lực và kết quả đạt được của Việt Nam trong vai trò kép: Chủ tịch ASEAN 2020 và Ủy viên Không thường trực Hội đồng bảo an Liên Hợp Quốc nhiệm kỳ 2020-2021?

Thứ tưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ: Về đối ngoại, đúng ra là chúng ta đảm nhận 3 trọng trách lớn. Đó là Chủ tịch ASEAN, Chủ tịch AIPA, kênh hợp tác nghị viện ASEAN và UVKTT HĐBA LHQ. Ở cả 3 trọng trách đó, chúng ta đã nỗ lực vượt bậc và đã đạt được những thành công vượt mong đợi trên tất cả các phương diện.

Để thấy được đầy đủ ý nghĩa của những nỗ lực, kết quả đó, cần đặt chúng trong bối cảnh tình hình thế giới, khu vực hết sức khó khăn, phức tạp của năm 2020: đại khủng hoảng Covid-19, cạnh tranh chiến lược gay gắt giữa các nước lớn, kinh tế thế giới và khu vực suy giảm sâu, trên diện rộng và các thách thức an ninh nổi lên.

Trong những khó khăn tưởng như không vượt qua nổi như vậy, chúng ta đã linh hoạt, sáng tạo để đảm nhận rất tốt các trọng trách này. Những gì chúng ta làm được đã làm các nước bạn bè, đối tác đánh giá cao, thậm chí thán phục.

Cụ thể họ đánh giá cao điều gì? Khu vực và quốc tế đánh giá cao ta đã tạo 2 dấu ấn lớn về nôi dung và tổ chức.

Trước hết về tổ chức: chúng ta đã thích ứng rất nhanh với tình hình dịch Covid; trong điều kiện giãn cách xã hội, chúng ta không tổ chức được hội nghị trực tiếp, đã tổ chức nhiều hội nghị trực tuyến, kết hợp giữa trực tuyến và trực tiếp, nhưng với hiệu quả tương ứng khá . Có thể nói, tất cả các hội nghị trong kế hoạch đều được tổ chức, bảo đảm không có sự gián đoạn trong các kênh hợp tác. Với ASEAN chẳng hạn, ta tổ chức hơn 500 cuộc họp trực tuyến, đạt được số văn kiện kỷ lục trên 80 văn kiện, số lượng lớn nhất trong lich sử ASEAN.

Về nội dung: trong thực hiện các trọng trách quốc tế, có thể nói những đóng góp của Việt Nam là rất thực chất, thiết thực, bám sát vào yêu cầu và lợi ích của các thành viên.

Đối với ASEAN và AIPA, phát biểu tại Hội nghị Tổng kết Năm Chủ tịch ASEAN 2020 của Việt Nam, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nêu rõ: "nhiều sáng kiến, ưu tiên của Việt Nam đã trở thành tài sản chung của ASEAN."

Chủ đề của Năm ASEAN 2020: “Gắn kết và chủ động thích ứng” cũng rất phù hợp với bối cảnh năm nay và ta đã chuyển hóa chủ đề đó thành các kết quả cụ thể. Các nước đánh giá cao việc chúng ta đã lựa chọn, đề xuất và hướng các quan tâm của các nước thành viên vào các vấn đề rất thời sự, thiết thực, đáp ứng được quan tâm và lợi ích của các nước.

Đầu tiên là việc ASEAN đã thúc đẩy xử lý hiệu quả tác động của Covid-19, đưa ra không những nhiều tuyên bố chung mà còn có các "sản phẩm" cụ thể như các sáng kiến xây dựng quỹ phòng chống Covid, kho vật tư y tế, quy trình xử lý dịch và đi lại an toàn v.v..., đồng thời đưa ra các khuôn khổ và biện pháp thúc đẩy quá trình phục hồi kinh tế sau dịch thông qua phát triển du lịch, nông  nghiệp và việc làm.

Dưới sự dẫn dắt của chủ nhà Việt Nam, ASEAN đã tiếp tục thúc đẩy các biện pháp cụ thể để xây dựng Cộng đồng ASEAN, đồng thời xác định tầm nhìn mới cho Cộng đồng sau năm 2025, qua đó nâng cao sự gắn kết, tinh thần đoàn kết, tư duy và hành động Cộng đồng trong ASEAN.

Chúng ta cũng đã tiếp tục nâng tầm giá trị và vai trò, ảnh hưởng của ASEAN qua việc kết nối hiệu quả với các đối tác ngoài khu vực là nước lớn, để họ tham gia tích cực vào các vấn đề khu vực quan trọng... liên quan đến hòa bình, an ninh và thịnh vượng chung. Ngay cả trong một năm khó khăn chưa từng thấy do đại dịch Covid-19, chúng ta và các đối tác trên vẫn triển khai được nhiều hoạt động hợp tác rất quan trọng.  ASEAN và 3 nước Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và với Mỹ các cuộc họp Cấp cao đặc biệt về hợp tác chống Covid-19; ASEAN và EU nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược.

Về Liên Hợp Quốc, trong năm đầu tiên tham gia, ta đã hoàn thành tốt nhiệm vụ Ủy viên Không thường trực và Chủ tịch luân phiên .Với tinh thần “Đối tác vì Hòa bình bền vững”, ta đã nỗ lực đóng góp vào các vấn đề hòa bình và an ninh tại HĐBA nói riêng và LHQ nói chung.

Đó là việc chúng ta đã có sáng kiến tổ chức phiên thảo luận mở về 75 năm ra đời của Hiến chương LHQ và đã thúc đẩy để lần đầu tiên có một Tuyên bố Chủ tịch của HĐBA riêng về vấn đề tuân thủ Hiến chương LHQ. Phiên thảo luận mở về vấn đề này do Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh chủ trì đã thu hút được số lượng kỷ lục đại diện 106 nước tham gia phát biểu.

Đó là việc chúng ta đưa ra  những giải pháp xây dựng, cân bằng về các vấn đề hòa bình, an ninh thế giới tại những điểm nóng truyền thống như bán đảo Triều Tiên, xung đột Israel - Palestine, Syria đến các vấn đề mới nổi lên; đó là những đề xuất và sáng kiến về các lĩnh vực khác như hợp tác phát triển, quyền con người, giải quyết các thách thức phi truyền thống như phòng chống dịch bệnh, thiên tai, xử lý an ninh nguồn nước v.v...; hoặc như gần đây nhất là việc ta đã đề xuất và được đông đảo các nước thành viên LHQ ủng hộ tổ chức thành công "Hội nghị Tăng cường vai trò của phụ nữ trong xây dựng và củng cố hòa bình".

Ngoài ra, còn có 1 lý do cũng rất quan trọng và sâu xa nữa để bạn bè quốc tế đánh giá cao ta là chúng ta đã góp phần vào sự sinh động, hiệu quả và tính phù hợp của các tổ chức quốc tế qua việc đảm nhận tốt trọng trách trong ASEAN và HĐBA LHQ, trong bối cảnh mà có nhiều ý kiến đánh giá hệ thống quốc tế và các thể chế quốc tế nói chung đang trong quá trình khủng hoảng, cùng với xu hướng đơn phương, chính trị cường quyền gia tăng.

PV: Trong số những kết quả mà Việt Nam chúng ta đã đạt được, có thể nói điểm nhấn nổi bật xuyên suốt trong năm nay là thành tựu chống dịch Covid-19, khi chúng ta đã chủ động kết nối, huy động sức mạnh đoàn kết của cộng đồng. Theo Thứ trưởng, những thành tựu chống dịch Covid-19 có ý nghĩa như thế nào trong việc thể hiện vai trò và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế?

Thứ tưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ: Tôi xin trích nhận xét của WHO khi đánh giá về chống dịch của Việt Nam, đó là “Việt Nam đã cho thế giới thấy sự lãnh đạo hiệu quả, quyết liệt và xuyên suốt nhiều cấp chính quyền, từ Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng cho đến các địa phương”.

Thành công trong chống dịch Covid-19 của chúng ta có nhiều ý nghĩa đối nội và đối ngoại và 2 khía cạnh này có tác động qua lại lẫn nhau, góp phần gia tăng vai trò và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế....

Ở trong nước, việc chống dịch thành công bước đầu của chúng ta thể hiện niềm tin, sự đồng lòng ủng hộ của nhân dân ta vào thể chế, hệ thống và năng lực điều hành của nhà nước ta, bảo đảm sức khỏe cộng đồng và duy trì sự tăng trưởng kinh tế dương... trong bối cảnh tình hình diễn biến đại dịch Covid-19 còn rất phức tạp ở nhiều nơi, mà Việt Nam lại là nơi rất gần trung tâm dịch như chúng ta đã biết.

Ở bình diện quốc tế, chính những thành tựu xử lý, kiểm soát bệnh dịch trong nước đã tạo ra uy tín, vị thế và khả năng để có thể phát huy trên trường quốc tế, ở cả khía cạnh song phương và đa phương.

Ở khía cạnh song phương, ngày từ sớm và mặc dù tình hình dịch chưa được kiểm soát hoàn toàn và điều kiện của ta còn nhiều khó khăn, nhưng dưới sự chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Ngoại giao và các Bộ ngành và đia phương đã đẩy mạnh cái mà gọi là ngoại giao Covid, thực chất là việc chủ động việc chia sẻ kinh nghiệm chống dịch, hỗ trợ về khẩu trang, trang thiết bị y tế trước hết là cho các nước láng giềng, khu vực xung quanh ta và cho các nước đối tác chịu tác động rất nặng của Covid, kể cả các nước lớn như ở Bắc Mỹ, Châu Âu và chúng ta cũng đã nhận được sự đánh giá cao và hỗ trợ lại của các bạn.

Có thể nói tinh thần đoàn kết quốc tế hết sức tích cực !

Ở khía cạnh đa phương, như tôi nói ban đầu, chúng ta đã có nhiều sáng kiến Covid trong ASEAN; trong đó, ta đã đưa ra sáng kiến để lần đầu tiên LHQ công nhận ngày 27-12 hằng năm là Ngày Quốc tế sẵn sàng chống dịch bệnh. Đây là lần đầu tiên Việt Nam chủ trì đề xuất thương lượng và thúc đẩy thông qua thành công một nghị quyết tại Đại hội đồng LHQ. Trong đó có 107 nước đồng bảo trợ Nghị quyết thành lập Ngày Quốc tế sẵn sàng chống dịch bệnh vào ngày 27-12 hằng năm. Điều này thể hiện vai trò, vị thế của Việt Nam trong việc tham gia có trách nhiệm vào công việc chung của LHQ và thúc đẩy các vấn đề mà cộng đồng quốc tế quan tâm, mà cụ thể ở đây là đại dịch Covid-19.

Có thể nói, qua việc xử lý đại dịch Covid, thế giới càng biết hơn đến Việt Nam là một đất nước có thể chế chính trị vững mạnh, hiệu quả, có khả năng thích ứng, chống chịu cao với các thách thức bên ngoài, đồng thời là thành viên tích cực, chủ động, có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế. Chúng ta cũng chứng minh được vai trò chủ động dẫn dắt hợp tác trong các cơ chế đa phương, qua đó nâng cao vị thế trên trường quốc tế.  

PV: Riêng với vai trò Chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam đã tiếp tục ghi dấu ấn trong mắt bạn bè quốc tế hàng loạt điểm nhấn, như các Hội nghị cấp cao đặc biệt về ứng phó dịch Covid-19, hai đợt Hội nghị cấp cao 36, 37.... Thời điểm năm nay càng có ý nghĩa đặc biệt hơn khi Việt Nam kỷ niệm 25 năm gia nhập ASEAN. Thưa Thứ trưởng, từ khi là một thành viên mới cho đến những đóng góp tích cực, trách nhiệm và nay đã trở thành thành viên giữ vai trò nòng cốt trong ASEAN, Việt Nam đã có những đóng góp nổi bật nào cho quá trình phát triển của khối?

Thứ tưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ: Như chúng ta biết, ASEAN ra đời vào năm 1967 với 5 thành viên ban đầu trong bối cảnh khu vực Đông Nam Á khi đó đầy chia rẽ và bất ổn trong thời kỳ Chiến tranh lạnh. Sau này, với sự gia nhập của Việt Nam năm 1995, có thể thấy, trong 25 năm qua, mỗi bước phát triển của ASEAN đều có những đóng góp của Việt Nam. Nổi bật với 3 đóng góp chính là: mở rộng hiệp hội, xây dựng các nền tảng của ASEAN và tăng cường liên kết với các đối tác ngoài khu vực.

Thứ nhất, về mở rộng hiệp hội, Việt Nam đã góp phần vào quá trình mở rộng ASEAN thành 10 nước như ngày nay với sự gia nhập của Lào, Campuchia và Myanmar, góp phần đưa ASEAN phát triển từ 1 khu vực chia rẽ, bất ổn thành 1 khu vực đoàn kết, hòa bình và thịnh vượng - có diện mạo và tầm vóc mới: 1 khu vực kinh tế phát triển năng động nhất với dân số 650 triệu dân, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) đạt hơn 3.200 tỉ USD và kim ngạch thương mại đạt 2.800 tỉ USD. 

Thứ hai, về đóng góp vào các nền tảng: Việt Nam đóng vai trò rất tích cực trong quá trình hình thành các nền tảng, thể chế của ASEAN ngày nay. Từ việc xây dựng Hiến chương, Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN và các Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN. Trên cả 3 trụ cột kinh tế, an ninh và xã hội, Việt Nam đều có những đóng góp rất tích cực, xây dựng.

Thứ ba, Việt Nam là nước đi đầu trong quá trình thúc đẩy quan hệ giữa ASEAN với các nước ngoài khối. 25 năm qua và đặc biệt qua 2 lần đảm nhiệm vai trò chủ tịch ASEAN của Việt Nam năm 2010 và 2020 đều gắn liền với những dấu ấn hết sức cụ thể, trong đó có những dấu ấn quan trọng như thành lập các diễn đàn ARF, EAS, ADMM+... có sự tham gia của tất cả các nước lớn, thảo luận các vấn đề chiến lược và thúc đẩy hợp tác, xây dựng lòng tin, các chuẩn mực và quy tắc ứng xử. Với vai trò đó, ASEAN đã, đang và nhất định sẽ tiếp tục đóng vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực đang định hình.

Những dấu ấn đó bắt nguồn từ tâm thế và nguyên tắc tham gia của ta tromg ASEAN là phát huy vai trò chủ động, tích cực và có trách nhiệm trong ASEAN; một thành viên Việt Nam mạnh là 1 cộng đồng ASEAN mạnh, 1 cộng đồng ASEAN mạnh, [và độc lập] sẽ tốt cho tất cả các thành viên.

Điều các nước ghi nhận và đánh giá tích cực vai trò của ta trong ASEAN là trong bối cảnh dù khó khăn đến mấy, ảnh hưởng từ bên ngoài qua cạnh tranh nước lớn đến mấy thì ta vẫn luôn giữ được sự kiên định, bản lĩnh, trung thành với các nguyên tắc của ASEAN, luôn có thái độ xây dựng, duy trì đoàn kết trong ASEAN. Đồng thời sự khéo léo, nhạy bén, linh hoạt, uyển chuyển nhưng cũng rất nguyên tắc trong ứng xử đối ngoại đã góp phần giúp ASEAN ngày càng vững mạnh, tiếp tục đóng vai trò trung tâm trong khu vực, được các nước lớn trong và ngoài khu vực coi trọng.

PV: Nếu như ở cương vị Chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam đã chủ động, sáng tạo và linh hoạt trong điều chỉnh các mục tiêu trọng tâm, dẫn dắt các thành viên trong khối đồng thời kêu gọi các đối tác chung tay hợp tác ứng phó dịch Covid-19; thì ở vị trí Ủy viên Không thường trực Hội đồng bảo an, chúng ta cũng được đánh giá là một “đối tác mạnh” của Liên Hợp Quốc như nhận xét của Tổng thư ký Antonio Guterres. Thưa Thứ trưởng, những đóng góp của chúng ta trong năm 2020 tại Liên Hợp Quốc sẽ giúp định vị vai trò của Việt Nam như thế nào trong chặng đường hơn 40 năm là thành viên của tổ chức đa phương lớn nhất toàn cầu này?

Thứ tưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ: Trước khi đánh giá về vai trò của Việt Nam tại LHQ, trước hết có lẽ chúng ta nên định vị đúng vai trò của LHQ và HĐBA LHQ. Đây là 2 cơ chế có vị trí đặc biệt trong đời sống quốc tế đương đại. LHQ là tổ chức đa phương toàn cầu lớn nhất thế giới với 193 thành viên, trong đó HĐBA là cơ quan được giao trách nhiệm hàng đầu trong việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, và cũng là cơ quan duy nhất có thể ra những quyết định - trong đó có những quyết định mang tính cưỡng chế, nhằm đảm bảo việc gìn giữ hòa bình, an ninh quốc tế.

Tuy nhiên, trước những thách thức toàn cầu to lớn hiện nay và sự thay đổi chính sách của một số nước lớn, và dù chưa có tổ chức nào có thể thay thế, cũng có những ý kiến cho rằng vai trò của LHQ đang suy giảm và thậm chí lâm vào khủng hoảng....

Vậy với chúng ta thì sao?

Trong suốt 40 năm qua và đặc biệt trong năm 2020, sự coi trọng và đề cao của ta trong LHQ và HĐBA LHQ là nhất quán và xuyên suốt. Sự coi trọng LHQ, và HĐBA LHQ được thể hiện trong văn kiện đại hội cũng như trong Chỉ thị 25 của BBT vê nâng tầm đối ngoại đa phương.

Trong năm đầu tiên là Ủy viên Không thường trực, ta đã thể hiện sự coi trọng đối với tổ chức này và trách nhiệm của ta. Tất cả các lãnh đạo cấp cao như Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân hay Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Phạm Bình Minh đều đã tham dự và có phát biểu tại các sự kiện trong khuôn khổ Tuần lễ Cấp cao Đại hội đồng LHQ khóa 75 (tháng 9/2020).

Thứ 2, sự đóng góp của Việt Nam trong năm nay với tư cách là UVKTT HĐBA LHQ là rất quan trọng, rất có ý nghĩa và rất kịp thời... 

Nói gọn lại, LHQ và thế giới đang định vị và nhìn nhận Việt Nam như một nhân tố tích cực, là thành viên có trách nhiệm, có ảnh hưởng ngày càng lớn hơn trong các vấn đề toàn cầu.

Ở đây chúng ta nêu lên sự coi trọng của thế giới và lhq đối với vị trí ngày càng quan trọng của VN không phải để hài lòng với mình mà để chuẩn bị đáp ứng được đòi hỏi của trọng trách ngày càng cao hơn, trong đó có việc cần nâng tầm tư duy từ tư duy khu vực sang tư duy toàn cầu cũng như nâng cao phẩm chất, năng lực của các cán bộ làm công tác hội nhập và đối ngoại đa phương.

PV: Thưa Thứ trưởng, Đại sứ Nauy tại ASEAN Morten Hoglund trong một cuộc phỏng vấn với Đài TNVN đã chia sẻ, Việt Nam khi cùng lúc ở hai cương vị quan trọng trong ASEAN và Liên Hợp Quốc đã tích cực tăng cường kết nối, hợp tác giữa hai cơ chế đa phương này. Điều này đã thể hiện qua những bước đi cụ thể nào, thưa Thứ trưởng?

Thứ tưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ: Tôi hoàn toàn chia sẻ với phát biểu của Đại sứ Nauy.

Đúng là chúng ta đã tạo ra được dấu ấn gắn kết giữa LHQ và ASEAN nhờ lợi thế đảm nhận cả 2 vị trí quan trọng trong ASEAN và HĐBA LHQ. Nhưng điều này còn xuất phát từ sự nghiên cứu kỹ lưỡng và quan sát thực tế của chúng ta.

Hiến chương LHQ đã dành trọn Chương VIII để nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác giữa LHQ và các tổ chức khu vực, tiểu khu vực trong các lĩnh vực, bao gồm duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Tuy nhiên, từ nghiên cứu và kinh nghiệm tham gia HĐBA, có thể thấy quan hệ hợp tác, tương tác giữa HĐBA và các tổ chức khu vực còn ở những mức độ khác nhau, hiện mới chủ yếu tập trung vào các tổ chức như Liên minh châu Phi, Liên minh châu Âu, Liên đoàn các nước Arab...

Trong khi đó, ASEAN cũng là 1 mô hình rất thành công trong việc duy trì hoà bình, an ninh cũng như thúc đẩy phát triển và liên kết. Hiệp hội đã hình thành bộ máy, thể chế, nhất là việc khởi xướng, chủ trì và dẫn dắt các diễn đàn thúc đẩy đối thoại, hợp tác, xây dựng lòng tin ở khu vực (như Thượng đỉnh Đông Á - EAS, Diễn đàn Khu vực ASEAN - ARF, Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN mở rộng - ADMM+); đã có quan hệ hợp tác rộng trong nhiều lĩnh vực, đem lại kết quả thiết thực; tích lũy được nhiều kinh nghiệm hợp tác trong hơn 50 năm qua. Do đó, hai thể chế này có nhiều lợi ích và chia sẻ quan tâm, kinh nghiệm chung.

Kết quả là trên khía cạnh gắn kết giữa 2 tổ chức LHQ và ASEAN, chúng ta đã tạo ra được nhiều cái "đầu tiên" trong năm nay. Đó là việc tổ chức cuộc họp về chủ đề “Hợp tác giữa LHQ và các tổ chức khu vực và tiểu khu vực trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế: Vai trò của ASEAN” với sự tham gia của hai diễn giả chính là Tổng Thư ký LHQ và Tổng Thư ký ASEAN. Sự kiện đã giúp thông tin đến các nước, khẳng định những đóng góp quan trọng, vị trí và vai trò trung tâm của ASEAN trong việc duy trì hòa bình và an ninh khu vực; tạo cơ hội để ASEAN lần đầu tiên chia sẻ tại HĐBA các định hướng, nỗ lực và thực tiễn khu vực trong ngăn ngừa xung đột, xử lý các vấn đề khu vực và xây dựng cộng.

Đồng thời với vai trò chủ tịch ASEAN, chúng ta cũng có ý thức tăng cường hơn sự hiện diện của LHQ và các cơ quan LHQ trong các hoạt động của ASEAN. Các hoạt động đó tạo nên  3 ý nghĩa. Một là ta đã nâng cao được hình ảnh và vị thế của ASEAN tại LHQ. Hai là ta tranh thủ được sự chia sẻ, ủng hộ của LHQ và HDBA LHQ về các vấn đề an ninh khu vực của ASEAN và 3 là qua đó ta cũng phát huy được vai trò của Việt Nam tại cả ở LHQ và ASEAN.

PV: Thưa Thứ trưởng, không chỉ phát huy vai trò và tiếng nói tại các tổ chức khu vực và diễn đàn đa phương, trong bối cảnh một năm dịch bệnh nhiều khó khăn, quan hệ song phương giữa Việt Nam với các nước đối tác vẫn duy trì được đà hợp tác và phát triển. Nổi bật trong số đó là chuyến thăm Việt Nam hồi tháng 10 năm 2020 - điểm đến đầu tiên mà Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide lựa chọn ngay sau khi ông nhậm chức. Quyết định này của chính quyền Nhật Bản cho thấy điều gì, thưa Thứ trưởng?

Thứ tưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ: Tôi xin bổ sung thêm là sau chuyến đi, Thủ tướng Suga đã thể hiện rất hài lòng với kết quả chuyến thăm và cho rằng việc lựa chọn Việt Nam là nước đi thăm đầu tiên là rất chính xác.

Đúng như bạn nói, chuyến thăm tháng 10 năm 2020 của Thủ tướng Suga là lần thứ hai liên tiếp Thủ tướng mới của Nhật Bản chọn Việt Nam là nước để đi thăm đầu tiên ngay sau khi nhậm chức, tiếp theo chuyến thăm tháng 01/2013 của Thủ tướng A-bê Sin-dô. Đây chắc chắn không phải sự tình cờ và qua đó chúng ta có thể thấy một số điểm sau:

Thứ nhất là trong nhiều năm qua và nếu tính từ chuyến thăm đầu tiên trong nhiệm kỳ đầu tiên của Thủ tướng Abe và chuyến thăm vừa qua của Thủ tướng Suga, quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng Việt Nam – Nhật Bản liên tục phát triển cả về chiều rộng và chiều sâu và có được sự ổn định, bền vững bất chấp tình hình chính trị và an ninh quốc tế và khu vực ngày càng diễn biến phức tạp hơn. Hai bên có sự tin cậy chính trị cao. Nhật Bản là đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Việt Nam, là nước cung cấp viện trợ ODA lớn nhất, nhà đầu tư thứ hai, đối tác thương mại thứ tư của Việt Nam.  Cộng đồng người Việt Nam tại Nhật Bản đã vượt 420.000 người, là cộng đồng người nước ngoài lớn thứ ba tại Nhật Bản.  

Thứ hai, ta có thể thấy Nhật Bản rất coi trọng quan hệ với khu vực Đông Nam Á nói chung và Việt Nam nói riêng trong tổng thể triển khai Chiến lược ngoại giao toàn cầu của Thủ tướng Abe trước đây và được Thủ tướng Suga tuyên bố kế thừa. Đây cũng là lần đầu tiên một Thủ tướng Nhật Bản chọn Việt Nam để phát biểu về chính sách khu vực, và trong các cuộc hội đàm, hội kiến cũng như các cuộc điện đàm giữa Lãnh đạo cấp cao hai nước trước chuyến thăm, Thủ tướng Suga cũng nhiều lần khẳng định coi Việt Nam là đối tác rất quan trọng tại khu vực.

Thứ ba, đây còn là kết quả của việc chúng ta chủ động, tích cực, kiên trì trong việc tăng cường và làm sâu sắc hơn nữa quan hệ với các đối tác lớn, đối tác quan trọng. Với Nhật Bản, chúng ta đã duy trì thường xuyên các chuyến thăm, tiếp xúc cấp cao ở tất cả các kênh Đảng, Nhà nước, Chính phủ, Quốc hội, và cả ngoại giao nhân dân cũng rất quan trọng, góp phần củng cố sự tin cậy chính trị và tạo môi trường thuận lợi để thúc đẩy hợp tác trên các mặt.

Có thể nói quan hệ của ta với Nhật Bản thời gian qua và chuyến thăm nước ngoài đầu tiên của Thủ tướng Suga cho thấy sự hội tụ về lợi ích chiến lược, sự tin cậy chính trị và thể hiện nỗ lực từ cả 2 phía trong việc thúc đẩy quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng ngày càng đi vào chiều sâu, thực chất hơn.

PV: Bên cạnh điểm nhấn là chuyến công du của Thủ tướng Nhật Bản, năm 2020, Việt Nam và nhiều đối tác lớn khác kỷ niệm các dấu mốc quan trọng, như 70 năm quan hệ Việt Nam - Trung Quốc, 25 năm bình thường hóa và thiết lập quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ, 30 năm quan hệ Việt Nam - Liên minh châu Âu (EU)... Thưa Thứ trưởng, các dấu mốc này có ý nghĩa như thế nào trong quan hệ giữa Việt Nam và các đối tác lớn hàng đầu thế giới?

Thứ tưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ: Ngoài các đối tác mà chị vừa nêu, năm 2020 cũng đánh dấu cột mốc quan trọng trong quan hệ giữa Việt Nam với các đối tác lớn , ví dụ như Nga và Cuba. Do đó, quan hệ song phương và hợp tác đa phương giữa ta và các đối tác có nhiều dấu ấn lớn.

Trước hết, đây là dịp để ta và các đối tác cùng nhìn lại chặng đường dài vun đắp quan hệ, rút ra nhiều bài học có ý nghĩa, từ đó đề ra định hướng mới, động lực mới để thúc đẩy quan hệ của ta với các đối tác này ngày càng hiệu quả, thực chất hơn. Nhìn lại chặng đường đó, chúng ta rút ra 3 bài học 1 là ta đã thiết lập được khuôn khổ quan hệ Đối tác chiến lược và Đối tác toàn diện với tất cả các nước lớn. 2 là dù lúc này lúc kia, trong vấn đề này vấn đề kia trong quan hệ với các nước có thể có một số khác biệt về lợi ích và quan điểm, song dòng chảy chính vẫn là hợp tác, hữu nghị. Và 3 là nước nào cũng có lợi ích quốc gia, song cần được theo đuổi trên cơ sở bình đẳng, cùng có lợi và phù hợptuân thủ luật pháp quốc tế, thì mới bảo đảm duy trì dòng chảy chính là hòa bình, hữu nghị được .

Nhờ đó, cục diện về quan hệ với nước lớn của ta có những thuận lợi rất căn bản mặc dù tình hình thế giới và khu vực thời gian qua diễn biến phức tạp. Trung Quốc là nước láng giềng chung biên giới, đối tác thương mại lớn nhất và thị trường xuất khẩu lớn thứ 2 của Việt Nam; giữa hai nước có tới 60 cơ chế hợp tác. Hoa Kỳ, EU đều là thị trường xuất khẩu lớn nhất nhì của ta, dù kinh tế khó khăn do Covid-19 song điều đáng mừng là xuất khẩu của ta sang 2 thị trường này vẫn tăng mạnh. Ta và EU đang bước vào giai đoạn thực thi hiệp định thương mại thế hệ mới có tiêu chuẩn cao – EVFTA. Nga là đối tác tin cậy, có tầm quan trọng đặc biệt trong hợp tác quốc phòng. Nhật Bản là nhà đầu tư nước ngoài và tài trợ vốn ODA hàng đầu. Ấn Độ cũng là đối tác lớn, và ngày càng coi trọng Việt Nam hơn trong chính sách của mình.

Tôi tin rằng với thế và lực đang lên của đất nước sau gần 35 năm Đổi mới, với vị trí địa - chiến lược quan trọng của đất nước và đường lối đối ngoại đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta, quan hệ giữa Việt Nam với các nước lớn nói trên sẽ ngày càng đi vào chiều sâu ổn định, bền vững. Điều đó sẽ phục vụ thiết thực lợi ích của ta và đối tác, đồng thời đóng góp tích cực vào hòa bình, ổn định và phát triển bền vững ở khu vực và trên thế giới.

PV: Thưa Thứ trưởng, Hiệp định thương mại tự do Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) gọi tắt là EVFTA đã chính thức có hiệu lực ngày 1/8 năm 2020. Sau Hiệp định EVFTA, đến giữa tháng 11 vừa qua, tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 37, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) chính thức được ký kết. Thưa Thứ trưởng, qua những hiệp định thương mại tự do như vậy, có thể thấy một điểm đáng chú ý là Việt Nam chúng ta đã chuyển từ tâm thế là một nước chỉ tham gia các cơ chế, khuôn khổ do các nước khác dẫn dắt, đến 1 quốc gia cùng kiến tạo và khởi xướng các hiệp định. Thứ trưởng đánh giá thế nào về bước chuyển rất quan trọng này?

Thứ tưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ: Bước chuyển này nói lên 3 điều rất có ý nghĩa:

Thứ nhất, Đây là kết quả tất yếu của 1 quá trình chúng ta đã hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và toàn cầu. sự kiện này đánh dấu cột mốc Việt Nam trở thành một mắt xích của tất cả các liên kết kinh tế lớn, quan trọng ở khu vực và liên khu vực. 

Hai là, việc chuyển từ chỗ tham gia các cơ chế do các nước khác dẫn dắt sang việc chủ động kiến tạo, khởi xướng và thể hiện năng lực tạo đồng thuận để kết thúc đàm phán 1 cơ chế mới như RCEP vừa qua cho thấy năng lực, trình độ và uy tín của Việt Nam đã được nâng lên 1 tầm mức mới. Điều này thể hiện nghệ thuật ngoại giao Việt Nam, đó là năng lực xử lý các khác biệt, mâu thuẫn. Đàm phán diễn ra trong 8 năm qua nhưng không ít lần lỗi hẹn, nhưng ta đã tạo nên được sự đồng thuận để hiệp định này được thông qua ở Việt Nam là một thành tích quan trọng.

Ba là, quá trình khởi xướng, tham gia ngay từ đầu với tư cách thành viên sáng lập cũng giúp chúng ta bảo vệ tốt hơn các lợi ích của đất nước. Việc thông qua hiệp định này trong bối cảnh đại dịch, kinh tế thế giới suy giảm và chủ nghĩa bảo hộ gia , trong khi kinh tế ta phụ thuộc rất nhiều vào bên ngoài, còn là 1 thông điệp tích cực ủng hộ tự do hóa thương mại và đa phương hóa. Với việc triển khai các cam kết của hiệp định này giúp chúng ta tăng cường xuất khẩu, thu hút đầu tư chất lượng cao thông qua việc hòa nhập vào thị trường này.

PV:  Tháng 11 năm 2020, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã tham dự Hội nghị thượng đỉnh G20 - Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới, với vai trò khách mời đặc biệt theo lời mời của Quốc vương Ả-rập Xê-út.  Có thể nói, thành công và dấu ấn của Việt Nam với “vai trò kép” đang tiếp tục được lan tỏa mạnh hơn, xa hơn. Điều này có giúp Việt Nam tranh thủ được sự ủng hộ mạnh mẽ hơn của cộng đồng quốc tế đối với những vấn đề “sát sườn” với Việt Nam hay không, Thưa Thứ trưởng?

Thứ tưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ: Tôi cho rằng những lời mời đó không chỉ bắt nguồn từ thành công và dấu ấn trong năm Việt Nam đảm nhận nhiều “trọng trách” lớn, mà nó còn phản ánh vị thế và uy tín quốc tế ngày càng đi lên của Việt Nam, thành công của công cuộc Đổi mới và đường lối đối ngoại đúng đắn, khéo léo của Đảng và Nhà nước ta. Đặc biệt, đó là trái ngọt của những chủ trương đối ngoại quan trọng như độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa, chủ động, tích cực hội nhập quốc tế, nâng tầm đối ngoại đa phương và kết hợp chặt chẽ giữa song phương và đa phương.

Nếu như người ta nói ngoại giao là nghệ thuật của việc tạo dựng điểm đồng về lợi ích giữa ta với các đối tác. Không ở đâu thực tế này lại thể hiện rõ như trong ngoại giao đa phương. Bởi lẽ, tại các diễn đàn đa phương, việc tìm mẫu số chung về lợi ích sẽ khó hơn nhiều do có nhiều bên tham gia, lại có sự cạnh tranh, thậm chí đối đầu quyết liệt giữa các nước lớn, vẫn có nhiều hành vi đơn phương, bất chấp luật pháp quốc tế.

Trong bối cảnh đó, ta đã đảm nhiệm thành công vai trò Chủ tịch ASEAN 2020, AIPA 2020 và Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an LHQ nhiệm kỳ 2020-2021. Bất chấp đại dịch Covid-19, chúng ta vẫn chủ động, sáng tạo triển khai thành công, đạt được các ưu tiên đề ra và có thêm nhiều sáng kiến được các đối tác tích cực hưởng ứng.

Đối với những vấn đề thuộc lợi ích sát sườn của ta, chúng ta đã khéo léo tìm điểm đồng, gắn lợi ích của ta với lợi ích chung của khu vực và quốc tế. Đó là hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển bền vững, thượng tôn pháp luật. Đối với mỗi vấn đề, chúng ta đều nhìn nhận cả từ góc độ lợi ích quốc gia - dân tộc cũng như vai trò thành viên có trách nhiệm của khu vực, của cộng đồng quốc tế. Nhờ đó, trong năm qua, các văn kiện, tuyên bố của ASEAN hay những nghị quyết mà HĐBA LHQ thông qua đều thể hiện dấu ấn và đóng góp quan trọng của Việt Nam. Trong trao đổi với Lãnh đạo cấp cao ta, lãnh đạo nhiều nước, kể cả các nước lớn, đều đánh giá cao khả năng dẫn dắt và xây dựng đồng thuận của Việt Nam.

Nhờ đó, tiếng nói và quan điểm của Việt Nam được bạn bè, đối tác trong khu vực và trên thế giới lắng nghe và coi trọng. Sự tham dự và những đóng góp quan trọng của Thủ tướng và lãnh đạo ta tại nhiều diễn đàn quốc tế hàng đầu trong năm qua từ ASEAN, LHQ, đến G20 đã thể hiện rõ thực tế đó. Tôi tin rằng trong những năm tới, hình ảnh Việt Nam sẽ tiếp tục được khẳng định ngày càng mạnh mẽ tại các diễn đàn đa phương khu vực và quốc tế.

PV: Thưa Thứ trưởng, khi bàn về thành tựu đối ngoại của Việt Nam cũng cần nhắc đến một dấu mốc quan trọng nữa trong năm 2020 khi ngành Ngoại giao Việt Nam kỷ niệm tròn 75 năm tuổi. Với những thành tựu đối ngoại của Việt Nam không chỉ trong năm 2020 mà trong suốt cả 75 năm qua, trong bối cảnh khu vực và toàn cầu vẫn còn đó những thách thức và khó khăn như đại dịch Covid-19, sự cạnh tranh giữa các nước lớn..., nhiệm vụ đặt ra cho đối ngoại Việt Nam trong năm 2021 sẽ là gì, Thưa Thứ trưởng?

Thứ tưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ: Năm 2021 là năm đầu tiên triển khai nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ 13. Tình hình thế giới, khu vực sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp. Các nước chắc chắn sẽ vẫn tiếp tục phải ứng phó với những tác động lâu dài của đại dịch Covid-19. Quá trình phục hồi kinh tế toàn cầu hậu Covid-19 sẽ còn nhiều khó khăn. Những biến động chính trị, an ninh, xã hội phức tạp ở nhiều khu vực trên thế giới và các xu hướng không thuận như chính trị cường quyền, cạnh tranh nước lớn, các hành vi vi phạm luật pháp quốc tế vẫn còn tồn tại...

Tôi cho rằng bên cạnh những khó khăn, thách thức đó, chúng ta cũng đang đứng trước những cơ hội và thuận lợi căn bản. Từ góc độ khách quan, hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn. Sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật, nhất là cuộc cách mạng công nghiệp 4., mà được biết đế là những thời cơ, vận hội nhiều thế kỷ, thập kỷ mới có 1 lần để ta rút ngắn khoảng cách phát triển.... Từ góc độ chủ quan, chúng ta đã có sự chủ động, góp phần tạo dựng cục diện quan hệ đối ngoại rất thuận lợi và định vị đất nước khá vững chắc trong bàn cờ địa – chiến lược và địa – kinh tế ở khu vực.

Trên cơ sở đó, nhiệm vụ lớn nhất và bao trùm đặt ra cho đối ngoại Việt Nam trong năm 2021 là tiếp tục giữ vững môi trường hòa bình, ổn định và tranh thủ tối đa các nguồn lực bên ngoài để tạo tiền đề thuận lợi cho việc hiện thức hóa khát vọng phát triển, vượt qua bẫy thu nhập trung bình vào năm 2025, mục tiêu 2030 và đặc biệt là tạo nền tảng để trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

Để làm được việc đó, có 3 nhiệm vụ trọng tâm chúng ta cần tiếp tục làm tốt:

Một là, củng cố tin cậy chính trị, nâng tầm và đưa vào chiều sâu quan hệ của ta với các đối tác, nhất là các nước láng giềng, khu vực, các nước lớn và các nước bạn bè truyền thống. Trong đó, đặt khía cạnh phát triển ở vị trí trọng tâm của trọng tâm, đặc biệt như trên các lĩnh vực hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư, khoa học công nghệ, giáo dục và đào tạo.

Hai là, đối ngoại đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân, cùng tiếp tục phối hợp chặt chẽ với quốc phòng - an ninh, tạo thế hiệp đồng tác chiến, chân kiềng vững chắc giữ vững chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, nhất là chủ quyền biển đảo. Đặc biệt, trong một thế giới mà lợi ích ngày càng đan xen chằng chịt, đối ngoại phải phát huy được lợi thế so sánh của mình là hóa giải, xử lý từ sớm, từ xa các nguy cơ đe dọa an ninh quốc gia, tận dụng hiệu quả các biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế...

Ba là, tiếp tục duy trì đà của năm nay, tiếp tục phát huy hiệu quả của đối ngoại đa phương, phát huy vai trò là thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế, thông qua chủ trương nâng tầm đối ngoại đa phương, nhất là làm tốt vai trò tại các cơ chế khu vực, toàn cầu quan trọng gắn lợi ích quốc gia với nghĩa vụ quốc tế chung, sẽ góp phần giúp Việt Nam đóng góp chủ động, tích cực hơn nữa vào việc xử lý các vấn đề quốc tế, khu vực cùng quan tâm như biến đổi khí hậu, an ninh nguồn nước, phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và các thách thức an ninh phi truyền thống khác. Tôi tin tưởng cùng với cả hệ thống chính trị, đối ngoại sẽ góp phần quan trọng vào thực hiện khát vọng phát triển, xây dựng nước Việt Nam hạnh phúc, phồn vinh.

PV: Xin chân thành cám ơn Thứ trưởng!./