Mối quan tâm đối với nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia

Sau những lo lắng về khả năng xảy ra tai nạn hạt nhân tại nhà máy điện hạt nhân ở Zaporizhzhia (Ukraine) trong giai đoạn đầu xung đột năm 2022, các lò phản ứng đã dừng hoạt động và nhà máy này từ lâu không còn là tâm điểm chú ý. Tuy vậy, vai trò của nhà máy một lần nữa lại nhận được sự quan tâm vào cuối tuần trước.

Tổng thống Trump hồi đầu tuần này cho biết, ông có ý định đề cập đến nhà máy điện của Ukraine trong cuộc điện đàm với Tổng thống Nga Putin khi thảo luận về các đề xuất ngừng bắn. Mặc dù ông Trump không nêu cụ thể nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, vốn nằm dưới sự kiểm soát của Nga ngay từ đầu xung đột nhưng các quan chức trong chính quyền ông đã ám chỉ mạnh mẽ điều này.

Theo một quan chức Ukraine liên quan đến cuộc đàm phán giữa Mỹ và Ukraine, nhà máy này có thể trở thành đề tài thảo luận vì liên quan đến các cuộc đàm phán về quyền tiếp cận tài nguyên khoáng sản của Mỹ tại Ukraine.

Thỏa thuận khoáng sản quan trọng mà ông Trump muốn có phụ thuộc vào việc khai thác và chế biến các khoáng sản đó. Quá trình này cần rất nhiều năng lượng và nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia lớn nhất châu Âu với sáu lò phản ứng có thể đáp ứng nhu cầu.

Cuộc điện đàm giữa ông Trump và ông Putin không dẫn tới một lệnh ngừng bắn toàn diện, tuy vậy Nga cho biết họ sẽ dừng các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng nếu Ukraine cũng làm như vậy. Không rõ liệu số phận của nhà máy Zaporizhzhia có được thảo luận vào ngày 19/3 hay không, nhưng cả Điện Kremlin và Nhà Trắng đều không nhắc tới nhà máy này sau cuộc điện đàm.

Mỹ và Ukraine đã đàm phán trong nhiều tuần về việc Mỹ tiếp cận các mỏ khoáng sản quan trọng chưa được khai thác của Ukraine, trong đó có lithium và titan, vốn rất quan trọng để sản xuất các công nghệ hiện đại.

Theo một số nguồn thạo tin, Kiev nói với Washington rằng, việc chế biến các khoáng sản này chỉ khả thi nếu họ được trả lại quyền kiểm soát nhà máy Zaporizhzhia. Một quan chức Ukraine cho biết, vấn đề đã được nhắc lại vào tuần trước trong cuộc họp cấp cao giữa Mỹ và Ukraine tại Saudi Arabia để thảo luận về một lệnh ngừng bắn tiềm năng.

Vai trò của nhà máy trong đàm phán ngừng bắn

Nhà máy điện hạt nhân nằm ở khu vực phía Nam Zaporizhzhia của Ukraine, nơi Nga tuyên bố đã sáp nhập mặc dù Moscow chỉ kiểm soát một phần lãnh thổ. Nó gần một số mỏ titan, sắt và đất hiếm do Ukraine kiểm soát.

Dù ít được nói đến nhưng mối lo ngại về sự an toàn của nhà máy vẫn tiếp diễn, một phần vì nó nằm gần tiền tuyến. Mặc dù cả sáu lò phản ứng đã bị đóng cửa nhưng chúng vẫn cần năng lượng để cung cấp cho các hệ thống đảm bảo an toàn và thực hiện cơ chế làm mát nhằm ngăn chặn sự cố.

Ukraine đã nhiều lần yêu cầu lực lượng Nga rời khỏi nhà máy để giảm nguy cơ xảy ra tai nạn hạt nhân. Đối với Ukraine, việc giành lại quyền kiểm soát nhà máy có những lợi ích rõ ràng. Andrian Prokip, chuyên gia năng lượng tại Viện Kennan ở Washington, cho rằng, Ukraine rất cần nhà máy này để giảm bớt tình trạng thiếu điện do các cuộc tấn công vào mạng lưới điện lực. Ông Prokip cho biết nhà máy này đã đáp ứng gần 25% nhu cầu điện của Ukraine vào năm 2021 trước khi xung đột nổ ra.

Những cuộc thảo luận về vai trò của nhà máy điện hạt nhân tại Zaporizhzhia trong việc khai thác và chế biến khoáng sản đã xuất hiện thời gian gần đây, khi Mỹ và Ukraine đàm phán về thỏa thuận khoáng sản.

Theo thỏa thuận đã được Mỹ và Ukraine nhất trí, hai bên sẽ thành lập một quỹ sở hữu chung, thu thập doanh thu từ các dự án khai thác tài nguyên mới bao gồm dầu mỏ, khí đốt và khoáng sản. Ông Trump cho biết, thỏa thuận được ví như như một công cụ tài chính để hoàn lại tiền viện trợ lên đến hàng tỷ USD mà Mỹ dành cho Ukraine.

Mỹ và Ukraine có kế hoạch ký kết vào tháng 1/2025, nhưng việc này đã bị trì hoãn do cuộc tranh cãi nảy lửa giữa ông Trump và ông Zelensky trong cuộc gặp tại Nhà Trắng.

Khi Ukraine đồng ý ủng hộ đề xuất của Mỹ về một lệnh ngừng bắn kéo dài một tháng vào tuần trước, hai bên cho biết họ sẽ kết thúc thỏa thuận khoáng sản "trong thời gian sớm nhất”.

Các chuyên gia năng lượng nhận định, Mỹ có thể đạt lợi ích về kinh tế khi đưa nhà máy trở lại dưới sự kiểm soát của Ukraine vì nó sử dụng nhiên liệu và công nghệ do công ty công nghệ hạt nhân của Mỹ Westinghouse cung cấp.

Victoria Voytsitska, thành viên cấp cao của Ủy ban năng lượng của Quốc hội Ukraine cho biết, việc cung cấp nhiên liệu cho nhà máy "sẽ là một hợp đồng lớn" đối với Westinghouse. Trong 3 năm xung đột, Westinghouse đã mở rộng sự hiện diện của họ tại Ukraine, dần thay thế công nghệ từ tập đoàn hạt nhân khổng lồ Rosatom của Nga từng được sử dụng trong các nhà máy của Ukraine.

Vẫn chưa rõ ông Trump sẽ có hành động gì để buộc Nga bàn giao nhà máy cho Ukraine. Ông Prokip cho rằng, Nga có thể đưa ra một số yêu cầu trao đổi, chẳng hạn như đòi hỏi Mỹ dỡ bỏ các lệnh trừng phạt đã gây tổn hại đến nền kinh tế của nước này. "Họ sẽ không trả lại nhà máy điện hạt nhân này miễn phí", ông Prokip nhấn mạnh.

Tổng thống Putin: Nga và Ukraine sẽ trao đổi tù binh trong ngày 19/3

VOV.VN - Theo Điện Kremlin, Tổng thống Vladimir Putin đã thông báo cho ông Trump rằng Nga và Ukraine sẽ thực hiện một cuộc trao đổi tù binh.