Triệu Nguyên Minh-Người giữ lửa, truyền lửa văn hóa Dao

Ở thôn Thượng, xã Nậm Dạng, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai, ông Triệu Nguyên Minh, 89 tuổi, dân tộc Dao được bà con kính trọng gọi bằng thầy bởi ông không chỉ là người am hiểu về văn hóa dân tộc, mà còn  lưu giữ nhiều sách văn tự cổ của người Dao Đỏ cho con cháu.

Với ông Triệu Nguyên Minh, để có được kho tri thức cổ của người Dao Đỏ như hiện nay thực sự  là một cơ duyên lớn của cuộc đời ông. Mồ côi cha mẹ từ nhỏ, ông được một người hàng xóm thương xót dắt theo từ miền xuôi Thái Bình lên vùng cao Lào Cai- Tây Bắc mưu sinh. Cậu bé mồ côi năm đó may mắn được một gia đình người Dao nhận làm con nuôi. Thấy con nuôi sáng dạ, nên bố mẹ nuôi đã khuyến khích con đi học văn hóa và học chữ Nôm Dao.

Sách cổ người Dao được ông Triệu Nguyên Minh nâng niu như báu vật.

Nhận thấy giá trị văn hóa, tín ngưỡng rất lớn của sách cổ, nên hơn 30 năm qua ông  Minh đã miệt mài nghiên cứu và giành nhiều thời gian cho việc sưu tầm, bảo tồn. Hiện ông đang lưu giữ hơn 100 cuốn sách viết bằng chữ nôm Dao. Trong đó có rất nhiều sách có giá trị về lịch sử. Đặc biệt có những cuốn sách ghi lại những hiện tượng tự nhiên, các nghi lễ phong tục tập quán, những cuốn sách cổ hướng con người sống chân, thiện, mỹ. Mặc dù tuổi đã cao nhưng hàng ngày ông vẫn làm bạn với những trang sách nôm Dao. Ông thường xuyên nghe đài để trau dồi thêm kiến thức, tham khảo cách làm hay rồi hệ thống, sắp xếp lại những giá trị trong kho tàng sách cổ theo tư duy logic mới để người đọc tiếp cận một cách dễ dàng nhất.

“Trước đây việc lưu trữ rất khó khăn, ví dụ như bài khấn gia tiên chẳng hạn, hiện nay tôi đã ghi chép đầy đủ thành 1 quyển riêng. Rồi đến cúng Mụ, giải hạn và nhiều nghi lễ khác đều được phân xếp loại hợp lý. Khi cần, là người đọc được chữ nôm sẽ sử dụng được, dễ sử dụng. Khi viết thành sách như thế này sẽ thống nhất được cách sử dụng thể hiện được tính trang trọng, tôn nghiêm khi hành lễ. Hiện nay tất cả các thôn, bản ở Nậm Dạng này đều sử dụng theo sách này hết”, ông Triệu Nguyên Minh chia sẻ.

Ông Triệu Nguyên Minh cần mẫn dạy chữ nôm Dao cho người cháu nhỏ.

Không chỉ lưu giữ được nhiều sách cổ quý giá, ông Triệu Nguyên Minh còn truyền dạy cho nhiều người trẻ, giúp họ có thể trở thành thầy cúng. Trong cộng đồng người Dao nói chung, người thầy cúng thường được coi là tri thức của người Dao, là người lưu giữ và khai thác kho sách cổ. Đến nay, ở các xã thuộc huyện Văn Bàn đã có gần 300 người được ông truyền dạy, và bây giờ đã có trên 20 người có thể thực hiện những lễ cúng cao nhất theo phong tục.

Tiếp nối niềm đam mê văn hóa Dao của bố mình, tám người con trai của ông Minh, ai cũng giỏi chữ Nôm Dao và đều là những thầy cúng nổi tiếng trong vùng. Người con trai út của ông Minh là anh Triệu Kim Hữu còn có thể sáng tác bài hát Dao bằng chữ Nôm và tự mình làm được những nghi lễ cao nhất của một thầy cúng theo truyền thống:

“Từ bé tôi đã vừa học chữ phổ thông vừa học chữ Nôm và các nghi lễ của dân tộc mình. Hiện nay tôi đã có thế làm được nhiều loại lễ từ thấp tới cao. Giờ tranh thủ bố còn khỏe thì chỉ bảo, phân tích thêm để mình còn lĩnh hội đầy đủ nhất. Thấy công sức của bố tôi đã được Đảng và Nhà nước vinh danh, được công nhận là Nghệ nhân ưu tú thì tôi như càng được tiếp thêm quyết tâm học tập, nghiên cứu sách cổ do cha ông để lại”.

Sách cổ người Dao được ông Triệu Nguyên Minh nâng niu như báu vật.

Hiện nay, do giao thoa nhiều luồng văn hóa, lớp nghệ nhân am hiểu văn hóa Dao như ông Triệu Nguyên Minh không còn nhiều. Chính vì vậy mà việc truyền dạy cho lớp trẻ những giá trị văn hóa dân tộc như ông Minh đã và đang làm là việc làm rất đáng quý,  được chính quyền địa phương và nhân dân ghi nhận. Ông Nguyễn Anh Đức, Phó chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Nậm Dạng, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai đánh giá: "Ông Triệu Nguyên Minh là người đam mê nghiên cứu và bảo tồn sách cổ từ lâu. Ông đã tích cực truyền dạy cho thế hệ trẻ trong thôn,bản. Khi ông được công nhận là Nghệ nhân ưu tú, không chỉ là niềm vui riêng của gia đình mà cũng là niềm vinh dự tự hào của bà con nhân dân các dân tộc xã Nậm Dạng. Chúng tôi luôn khuyến khích những ai có chung niềm đam mê  để lưu giữ và bảo tồn truyền thống văn hóa của dân tộc mình không bị mai một”.

Năm 2019, ông Triệu Nguyên Minh là một trong mười nghệ nhân của tỉnh Lào Cai và là 561 cá nhân tiêu biểu trong cả nước vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú”. Đây vừa là phần thưởng cao quý, vừa là động lực để ông Triệu Nguyên Minh tiếp tục truyền dạy, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Dao cho con cháu muôn đời sau./.