Tái hiện “Khoảng lặng” của 12 ngày đêm khói lửa

Được thể hiện qua 2 nội dung: “Những ngày đỏ lửa” và “Sau bức tường đá”, khi đến với trưng bày, khán giả như được sống trong một khoảng lặng đúng nghĩa. Đó là khoảng lặng sau các trận bom rải thảm, sau các trận đánh khốc liệt và những mất mát, hy sinh mà mỗi chiến sĩ, người dân đã trải qua trong 12 ngày đêm khói lửa cuối năm 1972. Là khoảng lặng sau bức tường đá “Hilton - Hà Nội”, nơi phi công Mỹ suy nghĩ về cuộc chiến mà mình tham gia và cảm nhận về cuộc sống, con người Việt Nam và là khoảng lặng sau 50 năm, những cựu binh Mỹ quay trở lại thăm chiến trường xưa và thăm “Hilton - Hà Nội”.

Với “Những ngày đỏ lửa”, trưng bày tái hiện lại những ngày cuối tháng 12/1972, trong “vòng cung lửa” của các loại vũ khí hiện đại, cả bầu trời miền Bắc rung chuyển, nhuốm màu chớp đạn - màu của tang tóc, chia ly. Từng ngôi nhà, dãy phố Hà Nội, Hải Phòng phải hứng chịu những trận bom rải thảm của máy bay B52, khiến cho “đất rung, ngói tan, gạch nát”.

Nhưng với niềm tin chiến thắng, quân dân Hà Nội, Hải Phòng đã nhanh chóng thích ứng cuộc sống, vừa sản xuất vừa chiến đấu. Bằng sự dũng cảm, sáng tạo trong chiến đấu, bộ đội ra-đa “Vạch nhiễu tìm thù”, bộ đội phòng không không quân như “Rồng lửa”, “Én bạc” xuất kích đánh bại cuộc tập kích chiến lược của đế quốc Mỹ, góp phần quyết định làm nên kỳ tích “Điện Biên Phủ trên không” của thế kỷ XX.

Ở nội dung “Sau bức tường đá”, trưng bày gợi lại hình ảnh những phi công, nhân viên kỹ thuật trên máy bay của lực lượng Không quân và Hải quân Mỹ bị bắt giam tại Trại giam Hỏa Lò (hiện là Nhà tù Hoả Lò) trong hai cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc Việt Nam. Trong đó phần lớn là những phi công đã tham chiến trong trận “Điện Biên Phủ trên không” năm 1972. Cũng tại nơi đây, những phi công Mỹ đã có thời gian lắng lại để hiểu về cuộc chiến mà mình tham gia và cảm nhận về cuộc sống, con người Việt Nam. Từng lá thư gửi về gia đình, từng nét bút trong các bức tranh đều thể hiện chân thực cuộc sống của phi công Mỹ trong trại giam.

Đặc biệt, trưng bày giới thiệu tới du khách nhiều hiện vật giá trị của các phi công Mỹ tại Trại giam Hoả Lò và khi được trao trả về nước năm 1973: Huy hiệu Bác Hồ của phi công Nguyễn Văn Cốc được trao tặng khi bắn rơi máy bay Mỹ năm 1967; Máy đo huyết áp, ống nghe của ông Đỗ Doãn Đại - Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai sử dụng để khám bệnh cho người dân và các nạn nhân sau những trận ném bom của máy bay Mỹ tại Hà Nội năm 1972; Thưcủa  Trung tá Hải quân Walter Eugene Wilber viết gửi con trai trong thời gian ở Trại giam Fafilm đường Nguyễn Trãi (Hà Nội) nhân dịp Giáng sinh năm 1970;…

Trưng bày có sự tham gia có các khách mời là những nhân chứng lịch sử: các cựu tù chính trị từng bị bắt giam trong các nhà tù thực dân, đế quốc; các Anh hùng LLVTND, các cán bộ chiến sỹ của Quân chủng Phòng không Không quân; các cựu cán bộ làm công tác quản giáo, chăm sóc phi công Mỹ tại Trại giam Hoả Lò; thân nhân phi công Mỹ từng bị bắt giam tại Trại giam Hỏa Lò;…

Ông Thomas Eugene Wilber, con trai của phi công Walter Eugene Wilber – người từng tham chiến tại Việt Nam và có thời gian sống tại Trại giam Hoả Lò không giấu nổi niềm xúc động khi được quay trở lại Việt Nam để một lần nữa tìm lại những ký ức về người cha quá cố: “Bố tôi đã có 5 năm ở Việt Nam. Hầu hết thời gian đó, ông ở tại Trại giam Hoả Lò. Đến ngày 19/2/1973, ông ấy được trở về nhà, hoàn toàn vui vẻ và khoẻ mạnh. Ông kể mình đã nhận được sự chăm sóc và đối xử giàu tình người từ những cán bộ quản giáo trại giam. Điều quan trọng nhất trong thời gian ở trại giam, ông nhận ra sức phá huỷ của chiến tranh với người dân Việt Nam và cuộc chiến tranh cần được dừng lại ngay lập tức.

Khi quay trở về Mỹ, cha tôi vẫn luôn dành sự ưu ái đặc biệt cho Việt Nam, bằng việc dành phần đời còn lại của mình để phản đối, chống chiến tranh. Qua những lời kể của cha, trong tim tôi luôn có một cảm nhận tuyệt vời về đất nước Việt Nam. Tôi cũng đã từng trao tặng rất nhiều kỉ vật của bố cho Nhà tù Hoả Lò. Trong chuyến đi này, tôi cũng mang thêm rất nhiều tư liệu và hiện vật khác, cả những bài báo chí Mỹ nói về tù binh Mỹ trong chiến tranh tại Việt Nam. Những thứ này sẽ được trưng bày trong tương lai” - ông Thomas Eugene Wilber cho biết.

Có mặt tại lễ trưng bày, ông Chuck Searcy - Phó Chủ tịch Đoàn Cựu chiến binh Mỹ vì hòa bình (VFP) cho rằng, việc hàn gắn vết thương sau chiến tranh sẽ mất rất nhiều thời gian và đòi hỏi sự chân thành từ hai phía: “Tuy nhiên chúng ta cần để nỗi đau và sự phá huỷ của chiến tranh ở lại quá khứ. Hiện tại Việt Nam và Mỹ đã thiết lập được một mối quan hệ tốt đẹp, cùng hợp tác trên nhiều mặt. Đó là một điều tích cực, mang lại những giá trị tốt đẹp cho thế hệ mai sau”./.