Thu phí không dừng: Khó làm hay khó nói?

Cuối tuần này, trước và sau kỳ nghỉ lễ dài, chúng ta chắc chắn sẽ lại mất rất nhiều thời gian để chôn chân trên những tuyến đường cao tốc vì ùn tắc trạm thu phí.

Năm 2017, tức là đúng 5 năm trước, lần đầu tiên việc thu phí không dừng trên các tuyến quốc lộ được chính thức yêu cầu thực hiện bởi Nghị quyết 437 của UB Thường vụ Quốc hội, với thời hạn sau 2 năm.

Cuối năm 2019, khi thời hạn đã hết, Bộ GTVT xin lùi thời hạn thêm một năm với lí do thiếu vốn.

Cuối năm 2020, xe vẫn ùn tắc trước các trạm thu phí, và Bộ GTVT đã rút kinh nghiệm, không hứa thời hạn hoàn thành nữa. Điều đó có nghĩa là đến thời điểm hiện tại, sau rất nhiều lần gia hạn, thì thời hạn cuối cho việc hoàn thành đồng bộ hệ thống thu phí không dừng đã trở thành một vấn đề khó nói.

Vậy, thu phí không dừng thực sự là điều khó làm, hay khó nói?

Khi Thủ tướng Chính phủ đưa ra thời hạn lần đầu tiên, phải hoàn thành vào ngày 31/12/2019. Bộ GTVT không có ý kiến gì. Điều đó có nghĩa là cơ quan này tự tin có thể hoàn thành nhiệm vụ. Và như chúng ta đã biết, họ đã không đúng hẹn. Tôi hiểu là Bộ GTVT đã không đánh giá đúng mức độ khó khăn của nhiệm vụ, không lường trước được những trở ngại trong chính lĩnh vực mình quản lý.

Khi Bộ GTVT xin lùi thời hạn thêm một năm, điều đó có nghĩa là cơ quan này đã xác định được những khó khăn trong công việc và tự tin có thể tháo gỡ trong vòng 1 năm. Và như chúng ta đã biết, họ đã không đúng hẹn.

Lại một lần nữa Bộ GTVT lỡ hẹn, không thực hiện được nhiệm vụ của mình. Tôi hiểu là họ tiếp tục đánh giá sai tình hình, đánh giá sai những vấn đề khó khăn trong lĩnh vực họ quản lý, hoặc không đủ khả năng để thực thi nhiệm vụ.

Giờ thì không ai còn nói đến thời hạn nữa. Bởi rất khó nói khi các thời hạn được ấn định để hết lần này lần khác không thể thực hiện. Không thể cứ mãi đánh giá sai tình hình, không thể tiếp tục tự khẳng định việc không có đủ khả năng hoàn thành nhiệm vụ.

Vậy thì khó khăn thực sự của việc hoàn thiện hệ thống thu phí không dừng là gì? Đại diện Bộ GTVT từng liệt kê ra nhiều khó khăn. Ví dụ như thiếu vốn đầu tư, ví dụ như hệ thống khác nhau, ví dụ như người dân chưa sẵn sàng.

Trong những lý do được kể trên, lý do hệ thống khác nhau thuộc trách nhiệm của chính Bộ Giao thông Vận tải, bởi việc chọn lựa để quy định một hệ thống đồng nhất cho các tuyến đường bộ là vấn đề của chính Bộ này.

Lý do thiếu vốn, một phần do việc đầu tư hạ tầng thu phí không dừng chưa từng được coi là thành phần bắt buộc trong các hợp đồng BOT.

Nhưng, cho dù vậy, đây cũng không thể coi là khó khăn đối với một yêu cầu cấp bách, không ít lần được Thủ tướng Chính phủ ấn định thời hạn phải hoàn thành. Việc thực hiện thu phí không dừng hoàn toàn có thể là một lĩnh vực mà chúng ta có thể thu hút đầu tư từ nguồn lực xã hội.

Lý do người dân chưa sẵn sàng là ít thỏa đáng nhất. Bởi việc thu phí không dừng là lợi ích của chính người dân, nếu hệ thống vận hành tốt.

Điều quan trọng nhất, Bộ GTVT chưa bao giờ tỏ ra quyết liệt với nhiệm vụ này, sẵn sàng sai hẹn hết lần này đến lần khác. Sự thiếu quyết liệt của Bộ GTVT khiến không chỉ người dân nghi ngờ, mà Đại biểu Quốc hội Nguyễn Văn Cường, cũng từng bày tỏ: ”Dư luận đã nghi ngờ là việc không áp dựng thu phí tự động là có sự che giấu nguồn thu. Thực tế thanh tra kiểm tra cũng đã phát hiện những trạm thu phí bằng tay đã giấu không khai đúng nguồn thu như thực tế.

Như vậy dư luận rõ ràng có quyền nghi ngờ việc chậm thu phí không dừng như hiện nay là có lợi ích ở đó. Có thể những chủ đầu tư đã có tình làm chậm lại để không khai báo đúng số thu. Thậm chí người ta cũng có quyền nghi ngờ những người quản lý liệu có tiếp tay, cố tình bao che hay không. Đây là vấn đề dư luận có quyền nghi ngờ và cũng cần làm sáng tỏ.”

Trở lại câu hỏi: Thu phí không dừng, khó làm hay khó nói? – Thực sự rất khó để nói rằng hoàn thiện hệ thống thu phí không dừng là việc khó làm. Bởi kinh nghiệm thế giới đã có rất nhiều ví dụ thành công.

Gần 20 năm trước, khi những tuyến đường cao tốc đầu tiên ở Việt Nam được xây dựng, tôi đã từng dự một cuộc hội thảo giới thiệu công nghệ và giải pháp thu phí không dừng của Hàn Quốc tại Hà Nội.

Năm 2004, tức là cũng gần 20 năm trước, ở rất gần Việt Nam, người Đài Loan cũng đã bắt đầu thu phí không dừng, và đến năm 2012, họ đã có một hệ thống hệ thống hoàn hảo, loại bỏ toàn bộ những vướng mắc của người sử dụng.

Đưa ra những ví dụ này, tôi không có ý định so sánh, nhưng chúng ta có rất nhiều bài học gần gũi để ứng dụng, có độ lùi thời gian để nghiên cứu giải pháp phù hợp nhất. Nhưng, cụ thể đến bao giờ thì người dân có thể thoát khỏi cảnh ùn tắc tại những  trạm thu phí thủ công?

Sau những lần thất hứa, đến bây giờ Bộ GTVT không thể nói ra thời hạn hoàn thành. Bởi, vấn đề không ở chỗ khó làm, mà là những vấn đề khó nói./.