Xuân về trên làng dệt người Chăm

Vùng đất ấy chính là làng Chăm Mỹ Nghiệp, được xem là  làng nghề dệt cổ truyền duy nhất còn lại của người Chăm ở Ninh Thuận và là  làng nghề cổ nhất Đông Nam Á

Làng nghề cổ nhất của người Chăm

Làng Chăm Mỹ Nghiệp, tiếng chăm là Chaleng nằm bên dòng sông Lu hiền hòa, cách thành phố Phan Rang-Tháp Chàm chỉ khoảng 10 km về hướng nam theo Quốc lộ 1A. Xưa kia, làng Mỹ Nghiệp thuộc xã Phước Dân, huyện Ninh Phước, trải qua quá trình thay tên đổi họ, nay trở thành  khu phố  Mỹ Nghiệp hay còn gọi là khu phố 11 thuộc thị trấn Phước Dân.

Về Mỹ Nghiệp những ngày này, tiết trời đã vào xuân, cơn mưa nhè nhẹ lỏa tỏa như rắc bạc lên các mái tháp Chăm, lên các mái nhà trong palei Chăm cổ kính, khiến Mỹ Nghiệp đẹp cả trong mưa.

Cho dù đã lên phố, lên phường, Mỹ Nghiệp vẫn giữ nguyên dáng vẻ một làng xưa xóm cũ với vườn cây, ruộng lúa và nếp nhà xưa cổ kính. Một  vùng đất bằng ven biển, dựa núi Trà Bang ở phía nam, lại có dòng sông Lu bao đời nay bồi đắp phù sa khiến  địa thế làng nằm trong tổng thể một vùng đất “ địa lợi nhân hòa”, không chỉ  phát triển được nghề trồng cấy  mà còn phát sinh nghề làm gốm, nghề dệt thổ cẩm nổi tiếng của người chăm. Hiện nay, nghề dệt thổ cẩm đã phục sinh, đang thu hút nhiều lao động tham gia, tạo ra được những sản phẩm có giá trị được khách hàng trong và ngoài nước ưa thích.

Gặp ông  Phú Văn Ngòi, Trưởng khu phố Mỹ Nghiệp ở Nhà trưng bày sản phẩm và trình diễn nghề nằm ngay giữa làng, công trình vừa được chính quyền tỉnh Ninh Thuận đầu tư  xây dựng nhằm góp phần  bảo tồn, phát triển làng nghề truyền thống dân tộc Chăm, ông vui vẻ cho biết: nghề dệt thổ cẩm ở đây đã có từ ngàn năm,  theo truyền thuyết do thần mẹ xứ sở Ponagar của người chăm truyền lại cho dân làng Chaleng thời xưa (tức làng Mỹ Nghiệp ngày nay). Nghề dệt được coi là tiêu chuẩn khi đánh giá về người đàn bà đảm đang. Thơ cổ người Chăm có đoạn: “ đạo đàn bà giữ nhà, ham ăn người đời cười chê, tập dệt vải quay tơ”...   

Xưa kia, người dân Mỹ Nghiệp tự trồng bông và nuôi tằm tự túc nguyên liệu sản xuất,  sản phẩm  cung cấp cho cộng đồng người Chăm và các cư dân quanh vùng như Raglai, Churu, Êđê.  Bây giờ thì nghề  trồng bông, nuôi tằm đã  mất, nguyên liệu dệt vải  được thay thế bằng sợi chỉ công nghiệp.  Nhưng  cách dệt và tạo hoa văn trên vải vẫn bảo lưu gần như nguyên vẹn các công đoạn thời cha ông, giữ được bản sắc Chăm và điều này đã  cuốn hút khách du lịch. 

“Sản phẩm thổ cẩm Chăm của làng trước đây làm ra chỉ phục vụ cho sinh hoạt cộng đồng, sau này Đảng và Nhà nước quan tâm đầu tư hơn 11 tỷ đồng để xây nhà trưng bày. Từ đó tạo điều kiện cho bà con xã viên góp vốn lại cùng nhau thành lập hợp tác xã thổ Cẩm Chăm Mỹ Nghiệp. Từ một sản phẩm chỉ phục vụ trong sinh hoạt cộng đồng nay đã trở thành hàng hoá đó là điều bà con nơi đây rất phấn khởi. Chúng tôi  cũng mong muốn rằng nhà nước tiếp tục đầu tư quảng bá các sản phẩm của HTX đến mọi nơi trong nước cũng như ngoài nước.” Ông  Phú Văn Ngòi nói.

Thật thích thú khi được chứng kiến cảnh làm việc miệt mài bên khung dệt  của các nghệ nhân trong làng nghề. Họ nhanh tay nhanh mắt “móc chỉ, lên go”,  pha màu,  dập vải để làm nên những tấm thổ cẩm rực rỡ giàu họa tiết  đặc sắc của văn hoá Chăm.

Ngoài hoa văn đặc trưng thổ cẩm như: hình chim thú, hoa lá cách điệu, còn có vô số hoa văn biểu tượng của dân tộc chăm rất sống động như: hoa văn quả trám (bingu tamun), hoa văn cách điệu hình rồng (bingu hăng), hoa văn chân chim (takay wa), hoa văn  hột lúa nổ, hoa văn lá bồ đề…

Qua đó như muốn gửi gắm  ý tưởng, tình cảm và ước nguyện  của  người Chăm vào một cuộc sống bình yên, no ấm. Chị Văn Thị Bạch, một nghệ nhân lâu năm của làng nghề cho biết: “Để dệt được 100 mét hoa văn này thì phải mất 1 tháng, vì mỗi ngày với khung này mình chỉ dệt được 4 mét thôi. Loại hoa văn này tiếng Chăm gọi là Meta menuk (mắt gà) có thể may thành nhiều sản phẩm khác nhau như túi xách, ví, cà vạt, áo,… Mình  đã làm việc này hơn 30 năm nay rồi. Đây là nghề truyền thống của gia đình”.

Sáng lên ngọn lửa nghề

Cũng như các làng nghề khác, Mỹ Nghiệp đã trải qua những năm tháng khó khăn, nhưng với lòng yêu nghề và tài năng, những người thợ dệt Mỹ Nghiệp vẫn âm thầm nuôi dưỡng nghề  truyền thống, như giữ gìn ngọn lửa nhỏ thắp sáng niềm tin.

Làn gió mát thời mở cửa khiến  hàng thổ cẩm Mỹ Nghiệp có điều kiện vươn xa, để  khách hàng, đặc biệt là khách nước ngoài biết đến và ưa chuộng.

Tiếp sau các cơ sở chuyên sản xuất thổ cẩm với quy mô lớn, doanh thu trên 1 tỷ đồng mỗi năm như  cơ sở sản xuất của chị Thuận Thị Trụ, của ông Lưu Quý Đôn, năm 2010, hợp tác xã thổ cẩm Mỹ Nghiệp đã được thành lập thu hút  hơn 73 xã viên.

Việc góp vốn làm ăn chung theo cơ chế thị  trường đã đem lại lợi ích cho các thành viên hợp tác xã, kích thích họ phát huy tính sáng tạo trong sản xuất và tiêu thụ  sản phẩm.

Trong năm qua, hợp tác xã bắt đầu ăn nên làm ra với doanh thu gần 600 triệu đồng. Nhiều sản phẩm của làng nghề  từ  cà vạt, túi xách, ví, áo ghi lê, ba lô đến váy, áo,  xàrông khăn bàn, khăn trải giường... được trưng bày ở các cuộc triển lãm, hội chợ quốc tế trong nước và xuất khẩu sang châu Âu, châu Mỹ.

“Hiện nay, làng nghề đã biết tự thân vận động, đi các nơi quảng bá, tiêu thụ sản phẩm ở các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên... Hiện đã có chi nhánh tại thành phố Hồ Chí Minh. Làng nghề cũng tìm được đầu ra là các khu du lịch và đưa được sản phẩm ra ngoài nước. Tôi tin chắc làng nghề trong tương lai sẽ tiếp tục phát triển mạnh  ở thị trường trong nước và nước ngoài” - ông Đỗ Văn Minh, Chủ tịch  Liên minh Hợp tác xã tỉnh Ninh Thuận nhận xét .

Sự khởi sắc của nghề dệt thổ cẩm đã  thu hút khá nhiều lao động, góp phần xóa đói, giảm nghèo tại địa phương. Hiện nay, 95% dân số trong làng sống bằng nghề, trong đó có rất nhiều thợ lâu năm, vốn quí của nghề dệt thổ cẩm không nơi nào có được. Vấn đề mấu chốt của hợp tác xã thồ cẩm Mỹ Nghiệp vẫn là  “đầu ra” của sản phẩm.  Làm thế nào để “ bán được hàng”, khắc phục được tình trạng bấp bênh của giá cả , đem lại nguồn thu nhập ổn định cho người thợ vẫn là  vấn đề nóng  của hợp tác xã nói riêng, của tỉnh Ninh Thuận nói chung.

“Hợp tác xã mong muốn nhà nước làm sao quảng bá hình ảnh và sản phẩm của làng nghề đến với các nơi trong cả nước, kể cả các bộ, ngành như Bộ Công thương, Bộ Khoa học Công nghệ, hay là các đơn vị tổ chức sự kiện lớn hàng năm biết đến làng nghề Mỹ Nghiệp, mời các nghệ nhân đến tham gia quảng bá sản phẩm của làng dệt. Từ đó tìm đầu ra cho sản phẩm của Mỹ Nghiệp, có đầu ra rồi chúng tôi tính tiếp con đường mở rộng sản xuất, khôi phục lại các hoa văn cổ của người Chăm, để tạo ra sản phẩm đặc thù của người Chăm”- ông Hàm Minh Thiệu,  Chủ nhiệm Hợp tác xã  thổ cẩm Mỹ Nghiệp tâm sự .

Đẩy mạnh hơn nữa sự quảng bá, tiếp thị sản phẩm ra khu vực và thế giới, tìm tòi các bạn hàng ổn định có lẽ vẫn là hướng đi phù hợp để chắp cánh cho thổ cẩm Chăm trong lúc này. Việc gìn giữ Mỹ Nghiệp- nghề đẹp quê hương đã khó, nhưng phát triển nó còn khó hơn. Đáng quí thay, đã nhiều năm nay, những người thợ dệt chăm ở đây đã không ngừng phấn đấu cho cái nghiệp đẹp quê mình.

Một  mùa xuân mới lại  về , như hứa hẹn điều  lành cho  làng dệt chăm Mỹ Nghiệp. Tạm biệt Mỹ Nghiệp, cơn mưa nhẹ vẫn lỏa tỏa rắc bạc lên các mái tháp Chăm, lên các mái nhà trong palei Chăm cổ kính;  bỗng  ngân nga trong đầu câu hát quen thân  ngày  nào” mưa vẫn mưa bay trên tầng tháp cổ”, cảm  khái   dáng  Chăm  xưa như tỏa bóng ngót ngàn năm. Chúng tôi thầm chúc cho làng dệt độc đáo này mãi mãi vang lên âm thanh rộn rã của khung dệt đón  mùa xuân./.