Băn khoăn về quyền im lặng của bị can, bị cáo

Điểm mới tiến bộ cần ủng hộ

Dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự sửa đổi vừa trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 9 quy định “Người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền tự do trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội”.

Đại biểu Nguyễn Doãn Khánh (đoàn Phú Thọ) - Phó Trưởng Ban Nội chính Trung ương cho rằng việc quy định quyền này là điểm tiến bộ, mới, thể hiện “quyền im lặng” phù hợp với công ước Việt Nam đã tham gia.

Ủng hộ quan điểm trên, đại biểu Trần Văn Độ - nguyên Phó Chánh án TANDTC  nhấn mạnh đây là quyền và họ là những người bị buộc tội nên không buộc khai báo chống lại mình. Quy định này cũng thể hiện trách nhiệm chứng minh tội phạm là của cơ quan buộc tội trên nguyên tắc suy đoán vô tội.

Nguyên Phó Chánh án TANDTC Trần Văn Độ

“Có ý kiến cho rằng nếu không khai báo thì làm sao điều tra được, nhưng đó là trách nhiệm của Nhà nước. Dân sự người nào kiện thì người đó phải chứng minh, còn tố tụng hình sự là mối quan hệ giữa Nhà nước với cá nhân. Công tố là quyền của Nhà nước thì Nhà nước phải chứng minh một người có tội”, ông Độ phân tích.

Về cách diễn đạt, ông Trần Văn Độ cho rằng cách thể hiện của Ban soạn thảo là “không buộc” chính xác hơn “không bị ép buộc” vì thể hiện quyền chủ quan của bị can, bị cáo.

Đại biểu cũng đánh giá cao quan điểm người không nhận tội hoặc không khai báo thì không được coi là tình tiết tăng nặng trong hình sự. Là quyền nên quy tăng nặng tội khi người ta không thực hiện quyền đó là không phù hợp.

Đại biểu Bùi Trí Dũng (An Giang) cũng ủng hộ quy định quyền này để tránh tình trạng nôn nóng trong điều tra, muốn xử lý nhanh dẫn đến buộc bất lợi cho bị can, bị cáo.

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là “quyền im lặng” được bảo vệ trong bao lâu? Theo đại biểu, bị can, bị cáo có quyền này cho đến khi có luật sư hay người đại diện bảo vệ lợi ích của họ có mặt thì luật chưa làm rõ.

Do đó, đại biểu đề nghị cần quy định thời hạn, hết khoảng thời gian đó nếu bị can, bị cáo, người bị tạm giam không có luật sư, người đại diện thì chỉ định luật sư. Nếu không cứ kéo dài việc giam, giữ trong khi chưa xác định tội rõ ràng sẽ bất lợi thêm cho công dân.

Quy định gây khó cho hoạt động điều tra

Thứ trưởng thường trực Bộ Công an Đặng Văn Hiếu ủng hộ quy định bị can, bị cáo tự do trình bày lời khai của mình. Quá trình này để cán bộ điều tra đấu tranh khai thác làm rõ vấn đề khi thấy mâu thuẫn cũng là nghệ thuật trong điều tra.

Tuy nhiên, đại biểu cho rằng quy định “không buộc” phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc “không buộc” phải nhận tội là chưa chuẩn và đề nghị thay bằng “không bị ép buộc” như quan điểm của Ủy ban Tư pháp của Quốc hội - cơ quan thẩm tra dự án luật.

Thiếu tướng Trịnh Xuyên (đoàn Thanh Hóa) cho rằng bị can, bị cáo có quyền, nghĩa vụ được trình bày ý kiến của mình trước cơ quan pháp luật, có quyền chứng minh không phạm tội nhưng cũng có trách nhiệm nhận hành vi của mình trước pháp luật.

Từ quan điểm trên, theo đại biểu, quy định “quyền im lặng” gây khó khăn cho các cơ quan hoạt động tố tụng, tính nghiêm minh của pháp luật không cao, dẫn đến “nhờn” luật và là một nguyên nhân phát sinh tội phạm./.