Khai thác cát tràn lan, di tích Quốc gia Thành Tam Vạn kêu cứu

Nhiều năm qua, tình trạng khai thác cát trên địa bàn huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng, làm biến đổi dòng chảy, xói mòn đất nông nghiệp, mất an ninh trật tự khi các điểm khai thác cát không phép mọc lên nhan nhản.

Tại xã Pom Lót, huyện Điện Biên, tình trạng này còn đang làm xuống cấp, hư hỏng nghiêm trọng Di tích cấp Quốc gia Thành Tam Vạn (hay còn gọi là Thành Sam Mứn). Điều đáng nói đó là sự thờ ơ, buông lỏng trong quản lý, bảo vệ đối với di tích Quốc gia này của chính quyền địa phương trước những ảnh hưởng do tình trạng khai thác cát vẫn diễn biến ngày càng phức tạp.

Đầu thành phía Tây của Di tích Quốc gia Thành đất Tam Vạn thuộc đoạn thành số 1 bị sạt lở nghiêm trọng.

Chỉ tay về khu vực đầu thành phía Tây của Di tích Quốc gia Thành đất Tam Vạn, ông Nguyễn Viết Thỏa, người dân đội 4, xã Pom Lót bức xúc cho biết: 3 tháng nay, tình trạng sạt lở đất của di tích liên tiếp xảy ra, chiều dài hàng chục mét tường thành đã bị sạt lở nghiêm trọng. Nguyên nhân được xác định là do hoạt động khai thác cát nằm quá gần với khu vực tường thành gây ra.

Cũng theo ông Thỏa, tình trạng khai thác cát diễn ra từ lâu trên địa bàn, gây ảnh hưởng rất lớn đến đời sống của người dân trong khu vực và lân cận. Nhiều diện tích đất màu trồng ngô, cây nông nghiệp đã bị sạt lở, xói trôi và dần dần biến thành các ao, hồ để chứa, hút cát. Cuộc sống của người dân bị xáo trộn vì những âm thanh máy móc, phương tiện khai thác, vận chuyển hoạt động cả ngày lẫn đêm. 

Đáng lo ngại nữa là những giá trị lịch sử quan trọng của Di tích Quốc gia Thành đất Tam Vạn do cha ông để lại cũng đang bị tàn phá theo thời gian: "Riêng chỗ Thành Tam Vạn là do hút cát nên mới lở, chứ trước không bị như thế. Nó vẫn có dòng mương nhỏ chảy thoát nước nhưng bây giờ phía ngoài hút cát sâu quá nên bắt buộc nó phải lở, nước chảy đến đâu là nó lở đến đấy".

Hàng chục mét tường thành đất Tam Vạn cũng đang bị sói lở.

Trao đổi với phóng viên trong dịp mới đây, ông Đào Ngọc Lượng, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên cho biết: Về thực trạng sạt lở nghiêm trọng Di tích Quốc gia Thành đất Tam Vạn trên địa bàn xã Pom Lót, đơn vị cũng đã nắm được và giao cho các phòng ban chuyên môn kiểm tra thực địa.

Bước đầu cho thấy đây là vi phạm rất nghiêm trọng. Trong Luật Di sản đã quy định, nếu các công trình xây dựng hoặc sản xuất gần với ranh giới của di tích thì cơ quan quản lý có trách nhiệm lập hồ sơ báo cáo lên cấp có thẩm quyền để thẩm định xem xét mức độ ảnh hưởng tới cảnh quan di tích hay không.

Đối với di tích cấp Quốc gia như Thành Tam Vạn thì huyện Điện Biên phải có tờ trình, hồ sơ gửi lên Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh. Từ đó Sở sẽ xem xét thẩm định trình Ủy ban nhân dân tỉnh và tỉnh sẽ có văn bản gửi Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, nếu xét thấy không có ảnh hưởng hoặc ảnh hưởng ít thì mới được tiến hành thực hiện các hoạt động sản xuất, hoặc buộc phải thay đổi thiết kế các công trình xây dựng nếu có nguy cơ gây ảnh hưởng di tích. Tuy nhiên, đến nay Sở chưa hề nhận được bất kỳ một thủ tục, hồ sơ nào liên quan đến hoạt động sản xuất gần khu vực di tích Quốc gia Thành Tam Vạn.

Nguyên nhân được xác định là do hoạt động khai thác cát nằm quá gần với khu vực tường thành gây ra

Ông Đào Ngọc Lượng cho biết: "Qua kiểm tra thực tế, chúng tôi thấy đây là hậu quả rất đáng tiếc. Chúng tôi đã trực tiếp yêu cầu Ủy ban nhân dân huyện tổ chức ngay cuộc kiểm tra và có báo cáo kết quả để Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch sẽ hướng dẫn và cùng với huyện khắc phục hậu quả. Nếu trong thời gian 5 ngày mà không xử lý và huyện không có báo cáo thì sẽ phải tổ chức thanh tra cấp ngành, không thể để tình trạng khai thác tiếp diễn tạo ảnh hưởng rất trầm trọng tới di tích".

Cũng theo lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên, Thành Tam Vạn đã được tỉnh lập hồ sơ, được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là di tích cấp Quốc gia vào năm 2009. Khi được Bộ công nhận, Sở đã làm thủ tục giao chứng nhận di tích cấp Quốc gia cho huyện Điện Biên quản lý. Huyện cũng đã thực hiện giao cho Ủy ban nhân dân xã Pom Lót trực tiếp quản lý di tích này.

Huyện thành lập ban quản lý di tích và khai thác được một số giá trị di tích thông qua việc tổ chức các đoàn tham quan, học tập và phục vụ công tác khảo cổ. Do đó trách nhiệm quản lý, bảo vệ di tích Quốc gia Thành Tam Vạn hoàn toàn thuộc quyền quản lý của chính quyền địa phương mà cụ thể là Ủy ban nhân dân xã Pom Lót.

Tuy nhiên, cũng tại buổi làm việc của phóng viên với lãnh đạo Ủy ban nhân dân xã Pom Lót thì ông Lò Văn Việt, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã lại khẳng định không có việc sạt lở nghiêm trọng di tích Quốc gia Thành Tam Vạn nằm trên địa bàn: "Nói chung không có sạt lở đất thành. Trước có khai thác trái phép thì chúng tôi đã có biên bản xử lý và phạt vi phạm hành chính. Giờ hiện tại đơn vị vi phạm đã ngừng khai thác, chỉ có 2 doanh nghiệp khai thác cát đang nằm trên địa bàn không ảnh hưởng đến di tích của đất thành".

Thành Tam Vạn (hay Thành Sam Mứn) được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch cấp Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia vào năm 2009. Đây là công trình do các chúa Lự xây dựng vào khoảng thế kỷ XI, được dùng làm căn cứ chống lại lãnh chúa phương Bắc, là thủ phủ của 19 đời chúa Lự cai quản đất Mường Thanh. Đây được xem là công trình có ý nghĩa lịch sử và khảo cổ đặc biệt quan trọng của Điện Biên nói riêng, mô tả lại quá trình hình thành kiến thiết dân cư, thuộc địa ở khu vực Tây Bắc nói chung.

Việc thờ ơ, buông lỏng trách nhiệm bảo vệ, quản lý di tích quan trọng này gây sạt lở nghiêm trọng do hoạt động khai thác cát nhức nhối trên địa bàn gây nên cần được tỉnh Điện Biên và các cơ quan chức năng có liên quan vào cuộc, để bảo tồn  các giá trị lịch sử quan trọng trước khi quá muộn./.