Nét đẹp ngôi nhà trình tường của dân tộc Hà Nhì

Vượt qua cổng trời, ngược lên đỉnh Nhù Cồ San (núi Sừng Trâu), con đường lượn xoáy ốc qua những đỉnh núi đã chót vót, hun hút và dường như đã đủ thử sức khách lữ hành, thôn Lao Chải của người Hà Nhì đen, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai hiện ra trong sương mờ của cao nguyên Ý Tý. 

Trên cao nhìn xuống, Lao Chải nằm giữa vùng núi đá và các đồi cỏ tranh với những căn nhà trình tường trông giống những cây nấm khổng lỗ mọc bên sườn núi ở độ cao 2.660m so với mặt biển. Đó là những ngôi nhà của dân tộc Hà Nhì- một trong những dân tộc ít người nhất Việt Nam.

Nếu là người ưa khám phá, Ý Tý (huyện Bát Xát tỉnh Lào Cai) là điểm du lịch đáng để bạn  ghé thăm. Từ Sa Pa đã nổi tiếng qua những địa danh Tả Giàng Phìn, Pa Cheo, Bản Xèo, Mường Hum, Sáng Ma Sáo, Dền Sáng, Ngải Chồ... cung đường với hơn 120 km nép mình trong mây ngàn, thoắt ẩn, thoắt hiện giữa lưng trời, chơi vơi quanh những dãy núi hùng vĩ đệ nhất địa đầu Tây Bắc.

Làm nhà

Thôn Lao Chải có 76 hộ dân, là thôn có số người Hà Nhì đen sinh sống đông nhất ở xã vùng cao biên giới Ý Tý, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai. Các ngôi nhà ở đây đều được làm theo kiểu trình tường, bằng đất với hai vòng trong và ngoài. Tường nhà thường đắp dày 40-45cm, cao khoảng 4,5-5m trong lõi có xếp đá cục, bằng nắm tay. Mỗi ngôi nhà rộng 65-80m2, có mái dốc ngắn, bốn mái lợp cỏ tranh, không có hiên. Ở giữa ngôi nhà có một cửa ra vào và một hoặc hai cửa thông gió ở bên trái hoặc bên phải của lối đi. Bên trong có lần cửa thứ hai cũng dày như tường ngoài. Sau lần cửa này là bếp và giường ngủ của chủ gia đình.

Cách làm nhà trình tường của đồng bào Hà Nhì rất đặc biệt. Trước khi làm nhà trình tường, các gia đình xem ngày giờ tốt, chọn miếng đất lành bằng phẳng, rồi mổ gà nấu xôi cúng tế. Bà con chọn loại đất núi có độ kết dính cao. Trước đó là chọn loại đá núi bằng phẳng đem về đặt móng nhà. Móng được đặt ngay trên mặt đất bằng mà không phải đào sâu xuống đất, sau đó chọn ván khuôn đặt xuống nẹp lại cho chắc như đổ bê tông. Đưa đất đã chọn đổ vào khuôn gỗ ván, rồi cầm chày gỗ giã đến khi nào đất kết dính chắc lại với nhau. Hết lượt tầng thứ nhất tiếp lượt tầng thứ 2, thứ 3, mỗi lượt tầng ván khuôn cao cỡ 40 cm. Thường mỗi ngôi nhà làm cao 5-6 lượt tầng ván khuôn là đủ. Trình xong tường chung quanh, đồng bào lấy gỗ kháo, pơ mu hoặc dổi làm khung nhà bên trong tường.

Anh Ly Dờ Lù, dân tộc Hà Nhì ở thôn Lào Chải cho biết: “Khi trong thôn có hộ nào làm nhà thì tất cả các hộ đều coi là việc làm chung. Mọi công việc từ đào móng, trình tường đến dựng và lợp mái đều được làm theo kiểu đổi công. Dù bận việc đến đâu  mỗi hộ trong thôn cũng cố gắng bố trí ít nhất một người đến giúp. Người Hà Nhì chúng tôi quan niệm làm nhà là việc đại sự, lớn nhất đời người. Vì vậy hôm dựng nhà dù rất đông nhưng người nào cũng có việc và điều quan trọng là tạo khí thế phấn khởi để mừng cho chủ nhà”.

Ngoài kiến trúc nhà trình tường độc đáo, cuộc sống của cộng đồng người Hà Nhì đen thôn Lao Chải cũng cuốn hút những người ưa khám phá. Đây cũng là điều kiện thuận lợi để Ý Tý phát triển về du lịch.

Ông Tráng A Lù, Chủ tịch UBND xã Ý Tý cho biết: “Mới đây tỉnh Lào Cai đã có khảo sát để đầu tư phát triển du lịch cho xã Ý Tý. Với nét đẹp của ngôi nhà trình tường của đồng bào Hà Nhì, chúng tôi cũng vận động bà con gìn giữ nét đẹp văn hóa của dân tộc mình để thu hút khách du lịch. Chúng tôi cũng rất mong có những dự án về bảo tồn văn hóa dân tộc Hà Nhì”.

Trải qua bao đời, sinh sống bên những sườn núi, những ngôi nhà của người Hà Nhì nơi đây, vẫn giữ nguyên vẻ đẹp cổ xưa, luôn hấp dẫn du khách đến và tìm hiểu phong tục tập quán của một dân tộc vùng cao trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Xuân này mời bạn lên Ý Tý, dù chỉ một lần./.