Cổ phần hóa doanh nghiệp chậm: Thực thi chính sách, pháp luật chưa tốt

“Nhìn nhận rõ các hạn chế, vướng mắc trong quá trình cổ phần hóa (CPH) và tìm kiếm được những giải pháp nhằm đẩy nhanh tiến độ. Ngăn ngừa tình trạng trục lợi, gây thất thoát, lãng phí tài sản của Nhà nước, đặc biệt là đất đai. Qua đó đóng góp vào quá trình hoàn thiện chính sách, pháp luật về CPH doanh nghiệp nhà nước (DNNN) trong thời gian tới”.

Đề dẫn được Tổng Biên tập Phạm Thị Thanh Huyền đưa ra tại Tọa đàm “Chính sách, pháp luật cổ phần hóa - những vấn đề đặt ra”, do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức chiều 16/10 với sự tham dự của các Đại biểu Quốc hội cùng các Chuyên gia kinh tế.

Bức tranh CPH nhiều màu sắc, sắc thái

Đánh giá về tiến trình CPH thời gian qua, các diễn giả cho rằng, chính sách, pháp luật về CPH DNNN và thoái vốn tiếp tục được hoàn thiện theo hướng bảo đảm công khai, minh bạch và chặt chẽ hơn để tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc. Qua đó, giúp đẩy nhanh tiến độ CPH, thoái vốn, nhất là trong giai đoạn 2016 - 2020, đồng thời hạn chế thất thoát vốn, tài sản Nhà nước.

Dẫn báo cáo của Chính phủ, ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế Quốc hội cho biết, năm 2021 đã ghi nhận 4 DN CPH với tổng giá trị DN 333 tỷ đồng, trong đó giá trị thực tế phần vốn nhà nước là 196 tỷ đồng. Năm 2022, bổ sung 1 DNNN thực hiện CPH với tổng giá trị DN 309 tỷ đồng, trong đó giá trị thực tế phần vốn nhà nước là 278 tỷ đồng.

“CPH là bức tranh nhiều màu sắc, sắc thái. Bên cạnh điểm yếu vẫn có một số trường hợp rất thành công. Chúng ta cũng không nên chỉ xét về giai đoạn, mà cần nhìn rộng hơn bức tranh với nhiều màu sắc tương phản, có DN hoạt động tốt, một số DN không như mong muốn để thấy rằng câu chuyện cổ phần hóa rất khó, từ lý thuyết cho đến kế hoạch đơn thuần”, ông Phan Đức Hiếu nói.

Ghi nhận những kết quả tích cực của tiến trình CPH, Chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong đánh giá, một số DN sau CPH đã làm ăn có lãi, đóng góp cho ngân sách và tạo nhiều việc làm; đồng thời, tạo ra được một “làn sóng” thu hút đầu tư xã hội hóa từ khu vực tư nhân.

“Về số lượng DN chưa CPH đã giảm rất căn bản. Đặc biệt, tiến trình CPH đã tạo ra sự thay đổi trong nhận thức xã hội về DNNN. Đồng thời, quá trình CPH đã góp phần làm thay đổi thể chế của nhà nước về quản lý DN, tạo ra sức sống mới cho 1 bộ phận các DNNN đã CPH”, TS. Nguyễn Minh Phong đề cập.

Không ít sai phạm trong CPH

Bên cạnh các kết quả đạt được, các diễn giả cũng cho rằng, quá trình cơ cấu lại DNNN còn nhiều hạn chế, chưa đảm bảo cả về lượng và chất. Cụ thể, tiến độ CPH, thoái vốn nhà nước tại DN chậm; Quản lý vốn tại các DN có phần vốn nhà nước không chi phối khó khăn nhưng chưa có hướng xử lý cụ thể. Đặc biệt, quá trình CPH thời gian qua có không ít sai phạm cả về kinh tế, đất đai, gây thất thoát nghiêm trọng tài sản của Nhà nước…

Ông Lưu Bình Nhưỡng, Phó trưởng Ban Dân nguyện đề cập kết quả CPH Tổng Công ty vận tải thủy Việt Nam (VIVASO). Theo đó, giá trị tài sản DN chỉ được xác định khoảng 327 tỷ đồng nhưng gồm toàn bộ hệ thống 10 cảng, nhiều cầu tàu xây mới và có những cầu tàu tồn tại từ thời Pháp. Trong khi để xây dựng một cầu tàu rất khó khăn và tốn kém hàng trăm tỷ đồng. Đáng tiếc là sau Kết luận thanh tra từ năm 2022 về việc CPH tại VIVASO, tình trạng thực tế của VIVACO hiện nay cực kỳ bi đát.

“Sau khi CPH VIVACO, toàn bộ hệ thống vận tải thuỷ được xây dựng từ nhiều thế hệ đã không còn tồn tại. Hàng chục ha đất rất giá trị đều rơi vào tay tư nhân. 1.700 cán bộ công nhân viên bơ vơ, toàn bộ hệ thống Đảng, Công đoàn tan rã. Mục tiêu khi CPH luôn đặt vấn đề hiệu quả lên đầu, trong đó không chỉ có vấn đề kinh tế, mà còn giải quyết việc làm cho người lao động, hoạt động xã hội, công đoàn được thay đổi... nhưng tại VIVASO, việc CPH đã cho thấy sự thất bại toàn diện”, ông Lưu Bình Nhưỡng ngậm ngùi.

Đánh giá những nguyên nhân dẫn đến nhiều hạn chế trong tiến trình CPH, các diễn giả tại Tọa đàm cho rằng, có liên quan đến vấn đề pháp luật và thực thi pháp luật. Trong đó, chất lượng thông tin, chất lượng hoạt động của các DNNN chưa rõ ràng, chưa tạo sự tin cậy cho nhà đầu tư; cùng với đó là những lúng túng trong các vấn đề pháp lý về đất đai, về quyền sở hữu tài sản vô hình, các báo cáo về tài chính…

Ông Hoàng Minh Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật Quốc hội cho rằng, hệ thống pháp luật về CPH có liên quan đến quá nhiều lĩnh vực pháp luật khác nhau, từ Luật Doanh nghiệp cho đến Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại DN, Luật Đất đai, Luật Đấu giá… khi phạm vi liên quan quá lớn đã tạo ra những điểm sơ hở là không tránh khỏi.

“Cùng một hệ thống pháp luật nhưng có những trường hợp thực hiện kết quả tốt, có trường hợp kết quả không được như mong đợi. Vì vậy, khi đánh giá hệ thống pháp luật, cần phải cân nhắc và tránh đổ lỗi cho cả hệ thống; ngược lại, cũng không nên cho rằng hệ thống pháp luật không có lỗi, chỉ là do việc thực hiện pháp luật chưa tốt”, ông Hiếu nhận định.

Công khai, minh bạch thông tin của DNNN

Để đẩy nhanh tiến độ và chất lượng CPH, ngăn ngừa thất thoát tài sản nhà nước, các diễn giả đề nghị Chính phủ đánh giá cụ thể các vướng mắc về pháp luật trong thực hiện cơ cấu lại DNNN; tiếp tục quyết liệt thực hiện các biện pháp nhằm tránh thất thoát vốn nhà nước, nhất là các biện pháp liên quan đến xác định giá trị quyền sử dụng đất, tài sản cố định, thương hiệu và giá trị truyền thống của DN thực hiện CPH.

Cho rằng cần bám sát mục tiêu CPH đã đề ra nhằm đẩy mạnh quá trình thoái vốn, CPH DNNN, ông Lưu Bình Nhưỡng đề xuất cần tăng cường công khai, minh bạch thông tin về hoạt động sản xuất - kinh doanh của DNNN, từ đó thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư trước khi triển khai công tác CPH, thoái vốn.

Đồng quan điểm này, ông Phan Đức Hiếu cho rằng, song hành với quá trình minh bạch về mặt pháp lý, hoàn thiện cơ chế, chính sách về tài chính đất đai, quy hoạch, đấu giá…cần nâng cao chất lượng thông tin hoạt động DNNN từ sớm, từ xa, không đợi đến khi xác định CPH mới bắt tay vào xử lý…

Các diễn giả cũng đề nghị cần có kế hoạch cụ thể sử dụng nguồn vốn thu được từ thoái vốn, trong đó ưu tiên vào các công trình quan trọng quốc gia để tạo động lực phát triển và sức lan tỏa cho nền kinh tế; phát huy vai trò của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp (CMSC)…