Công nghiệp điện tử: 30 năm vẫn giậm chân tại chỗ

Nhiều chuyên gia đã bày tỏ sự thất vọng khi doanh nghiệp phần cứng - điện tử Việt Nam vẫn còn èo uột sau gần 30 năm hình thành phát triển ngành công nghiệp điện tử. "Người trong cuộc" lý giải nguyên do còn rất nhiều rào cản từ phía "người nhà".

Vẫn nhường sân cho người ngoài

Ông Trần Quang Hùng, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp Điện tử Việt Nam cho biết, ngành công nghiệp điện tử Việt Nam hiện nay không có nhiều sự đóng góp của doanh nghiệp nội địa.

Tổng doanh số xuất khẩu phần cứng - điện tử năm qua đạt hơn 30 tỷ USD, nhưng trong đó hơn 20 tỷ USD thu được từ hoạt động xuất khẩu điện thoại di động và linh kiện điện thoại của Samsung cùng một số doanh nghiệp nước ngoài khác, còn lại hơn 10 tỷ USD thu được từ hoạt động xuất khẩu các linh kiện điện tử khác và máy tính (chủ yếu từ các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài).

Các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài chỉ tập trung vào hoạt động gia công để tận dụng lợi thế nhân công giá rẻ, chứ chưa đầu tư vào công nghệ nguồn. Rõ ràng, công nghiệp điện tử ở Việt Nam đã có thị trường nhưng hoạt động đầu tư cho doanh nghiệp điện tử nội địa sản xuất ra các sản phẩm cạnh tranh vẫn không được như mong muốn.

Điện tử Việt Nam đang mất dần một số tên tuổi doanh nghiệp.

Nhìn lại quá trình phát triển gần 30 năm qua của ngành công nghiệp điện tử, ông Nguyễn Ngọc Bình, Hiệu trưởng trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội chua xót cho biết, từ khi thành lập Tổng cục Điện tử và Kỹ thuật Tin học (năm 1983), đến nay Việt Nam vẫn chưa chế tạo được linh kiện điện tử, mới chỉ làm được hộp các tông và một số sản phẩm đơn giản khác.

Đồng tâm trạng, ông Nguyễn Long, Tổng Thư ký Hội Tin học Việt Nam chia sẻ, ngành điện tử và một số ngành công nghiệp phụ trợ, tự động hóa đang dần dần mất đi những tên tuổi doanh nghiệp Việt.

Ông Phan Anh, Chủ tịch Hội Vô tuyến Điện tử Việt Nam cũng lưu ý, công nghiệp điện tử, chi tiết hơn là thiết kế, chế tạo vi điện tử là mảng rất quan trọng trong sự phát triển công nghệ thông tin – truyền thông. Nếu bỏ qua mảng này, Việt Nam sẽ chỉ là khách hàng sử dụng các sản phẩm của quốc tế, khó có thể phát triển thành một nước mạnh.

Rào cản từ chính người nhà

Theo ông Trần Quang Hùng, số lượng doanh nghiệp Việt Nam sản xuất sản phẩm phần cứng - điện tử còn quá ít là do 3 nguyên nhân. Thứ nhất, còn bất cập trong việc chi tiêu mua sắm của các cơ quan Chính phủ và doanh nghiệp. Nhiều dự án đấu thầu đề ra yêu cầu doanh nghiệp dự thầu phải có 10 - 15 năm kinh nghiệm sản xuất thiết bị điện tử công nghệ cao, trong khi doanh nghiệp Việt mới chỉ nghiên cứu vài năm, không thể đáp ứng yêu cầu.

Thứ hai, kể từ khi trách nhiệm quản lý lĩnh vực điện tử được chuyển từ Bộ Công nghiệp cũ sang Bộ Bưu chính Viễn thông, nay là Bộ TT&TT thì hầu hết các chính sách về điện tử được nhập chung với chính sách CNTT, công nghiệp CNTT và mấy năm gần đây, hầu như không được nhắc đến trong các văn bản pháp quy, chính sách của Nhà nước. Chính sách về điện tử vẫn bỏ trống rất nhiều mảng, ví dụ như mảng thiết bị điện tử dân dụng, gia dụng có thị trường rất lớn nhưng không có chính sách khuyến khích nào.

Thứ ba, chính sách thuế hiện có nghịch lý là nhìn vào biểu thuế nhập khẩu thì thấy thuế suất thuế nhập khẩu các linh kiện để sản xuất ra sản phẩm điện tử trong nước rất cao, mấy chục phần trăm, trong khi sản phẩm nguyên chiếc đều rất thấp, chỉ 0% hoặc 5%. Trong khi chính sách vĩ mô khuyến khích sản xuất trong nước thì chính sách thuế lại khuyến khích nhập thiết bị nguyên chiếc, hạn chế hoạt động sản xuất trong nước.

Đại diện cho các doanh nghiệp sản xuất phần cứng - điện tử Việt Nam, ông Trần Quang Hùng đề xuất một loạt kiến nghị. Về chính sách vĩ mô, đề nghị Chính phủ và Bộ TT&TT đề ra các chính sách về phát triển công nghiệp điện tử một cách độc lập, riêng rẽ, không nhập chung vào chính sách phát triển công nghiệp CNTT để đảm bảo đặc thù ngành của ngành điện tử.

Về đầu tư hỗ trợ Nhà nước, kiến nghị thành lập một chương trình khoa học công nghệ cấp Nhà nước do Bộ TT&TT kết hợp Bộ Khoa học Công nghệ quản lý, đặt tại Bộ TT&TT để khuyến khích nghiên cứu, sản xuất các sản phẩm điện tử trong nước.

Đồng thời, xem xét thành lập một số phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia để thử nghiệm, hỗ trợ nghiên cứu sản xuất các sản phẩm trong nước. Mặt khác, nên nghiên cứu đưa một số sản phẩm điện tử vào danh sách các sản phẩm trọng điểm quốc gia, xây dựng chính sách đồng bộ để phát triển các sản phẩm đó.

Về phát triển thị trường, đề nghị Bộ TT&TT nghiên cứu thành lập Ban Chỉ đạo cấp Bộ về triển khai chương trình "người Việt Nam dùng hàng Việt Nam", khuyến khích mua sắm hàng nội địa; nghiên cứu đưa ra danh mục các sản phẩm về điện tử, CNTT ưu tiên sản xuất trong nước để làm  cơ sở cho doanh nghiệp định hướng đầu tư nghiên cứu sản xuất./.