Giải pháp nào gỡ vướng việc khởi kiện doanh nghiệp trốn đóng BHXH

Tuy nhiên, sau hơn 1 năm thực hiện, tổ chức công đoàn chưa khởi kiện thành công một vụ nào. Hầu hết các hồ sơ khởi kiện doanh nghiệp đều bị tòa án trả lại với lý do không thuộc thẩm quyền của tòa án. Vậy giải pháp nào để gỡ vướng trong khởi kiện doanh nghiệp trốn đóng bảo hiểm xã hội?.

Theo ông Đào Việt Ánh, Phó Tổng giám đốc Bảo hiểm xã hội Việt Nam, đến hết quý 1/2017, tổng số tiền nợ BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp là hơn 14.000 tỷ đồng, tăng hơn 7% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, nợ BHXH là hơn 10.000 tỷ đồng. Với khoảng gần 500.000 doanh nghiệp đang hoạt động, tuy nhiên mới có 235.000 doanh nghiệp đóng BHXH, đạt khoảng 47%. Tình trạng nợ BHXH tập trung nhiều ở khối doanh nghiệp ngoài quốc doanh.

Nhiều doanh nghiệp nợ BHXH với số tiền lớn, thời gian nợ kéo dài, điển hình như: Công ty Cổ phần xe khách Phương Trang (thành phố Hồ Chí Minh) nợ 28,7 tỷ đồng, Công ty TNHH Nam Phương (thành phố Hồ Chí Minh) nợ gần 21 tỷ đồng; Công ty Cổ phần Lilama 3 (Hà Nội) nợ 25,4 tỷ đồng; Công ty TNHH May mặc xuất khẩu VIT Garment (Hà Nội) nợ 19 tỷ đồng…

Điều lo ngại nhất hiện nay là có khoảng 1.400 tỷ đồng nợ BHXH từ các doanh nghiệp đã ngừng hoạt động, giải thể, phá sản hoặc chủ bỏ trốn có nguy cơ mất trắng, ảnh hưởng quyền lợi của hơn 193.000 người lao động.

Ông Đào Việt Ánh cho rằng, tình trạng nợ, trốn đóng BHXH và khởi kiện gặp khó gây tâm lý lo ngại, hoang mang cho người lao động. Việc xử lý các khoản nợ này dường như vẫn chưa có phương án giải quyết thỏa đáng. Nguyên nhân được chỉ ra do những vướng mắc về mặt pháp lý và bất cập giữa một số quy định trong 4 bộ luật, gồm: Bộ luật Lao động, Luật BHXH, Luật Công đoàn và Luật Tố tụng dân sự.

“Hệ thống Luật của chúng ta hiện chưa đồng bộ, thống nhất. Thời gian qua, việc khởi kiện chưa đạt được kết quả. Trước khi chuyển giao cho công đoàn khởi kiện theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội thì chúng tôi đã khởi kiện được 8.000 vụ, Tòa đã xử lý gần 4 nghìn vụ, thu hồi về cho quỹ gần 980.000 tỷ đồng. Đứng về phía cơ quan tổ chức thực hiện chính sách BHXH, chúng tôi mong muốn hình thức khởi kiện tiếp tục phát huy hiệu quả trong thời gian tới. Còn chúng tôi sẽ tiếp tục thực hiện tốt nhất chức năng thanh tra” - ông Đào Việt Ánh chia sẻ.

Đến nay, cơ quan BHXH các cấp đã cung cấp hồ sơ của 1.887 đơn vị, doanh nghiệp nợ BHXH cho công đoàn để khởi kiện. Hiện có 39/63 Liên đoàn lao động các tỉnh thành phố nộp đơn khởi kiện ra tòa với 77 vụ doanh nghiệp nợ BHXH nhưng có tới 17 vụ bị toà án trả lại với lý do: Không thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án do những vụ này là tranh chấp tập thể về quyền, chưa được Chủ tịch UBND cấp huyện giải quyết; người lao động chưa ủy quyền cho công đoàn cơ sở...Quan điểm của tòa án nhân dân tối cao cho rằng hành vi nợ, trốn đóng BHXH là hành vi bị nghiêm cấm trong Luật BHXH và chỉ có thể xử phạt hành chính. Trách nhiệm đầu tiên thuộc về cơ quan BHXH có chức năng thanh tra và xử phạt. Nếu doanh nghiệp tiếp tục trây ỳ thì sẽ khởi tố vụ án.

Ông Mai Đức Chính, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho biết, đây là lý do tòa án các cấp không thụ lý hồ sơ do các cấp công đoàn khởi kiện. Vì vậy, để công đoàn có thể khởi kiện doanh nghiệp nợ, trốn đóng BHXH thì cần phải sửa luật.

Ông Mai Đức Chính nêu ý kiến: “Để tháo gỡ vướng mắc thì trước hết BHXH Việt Nam và Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội phải đề xuất sửa Luật BHXH, trong Luật này phải nói rõ, không nói công đoàn chung chung mà phải nói rõ công đoàn cấp nào. Theo chúng tôi thì chỉ có công đoàn cấp trên mới có khả năng, đủ năng lực đứng ra khởi kiện. Lúc đó, công đoàn cấp trên không phải theo quy định ủy quyền của công đoàn cơ sở hoặc người lao động”.

Để giải quyết được vấn đề nợ, trốn đóng BHXH, có ý kiến cho rằng, nên để cơ quan BHXH vừa thanh tra thu, vừa có quyền khởi kiện doanh nghiệp. Tuy nhiên, theo ông Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban các vấn đề xã hội Quốc hội, theo quy định của pháp luật, BHXH đã có chức năng thanh tra, xử phạt thì không được quyền khởi kiện ra tòa. Muốn khởi kiện doanh nghiệp nợ, trốn đóng BHXH, không chỉ có tổ chức công đoàn mà cần có phối hợp của nhiều cơ quan chức năng.

Ông Bùi Sỹ Lợi bày tỏ: “Nếu hệ thống thanh tra thu BHXH bao gồm cả thanh tra nhà nước về lao động của ngành Lao động-Thương binh và Xã hội cùng với thanh tra của ngành BHXH thì chúng ta thực hiện thanh tra xử lý. Sau này, nếu vi phạm thì chúng ta hình sự các tội trốn đóng và nợ đọng thì rất là tốt. Bây giờ chúng ta thêm một kênh nữa là tổ chức công đoàn, tổ chức đại diện cho người lao động đứng ra khởi kiện, công đoàn cấp trên hoàn toàn có khả năng khởi kiện và năng lực của công đoàn khởi kiện sẽ có hiệu quả tốt hơn. Như vậy, nhiều cơ quan cùng tập trung vào một nhiệm vụ chính trị thì có lẽ nợ đọng BHXH sẽ được xử lý tốt hơn”.

Để tổ chức công đoàn thực hiện quyền khởi kiện và tham gia tố tụng các vụ án lao động, trong đó có quyền khởi kiện đơn vị nợ BHXH, thực tế còn nhiều khó khăn, bất cập. Do đó, cần có sự phối hợp chặt chẽ từ nhiều phía, thực hiện đồng bộ các giải pháp, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của các đơn vị sử dụng lao động, để giải quyết những vướng mắc trong khởi kiện nợ cũng như thực trạng trốn đóng BHXH đang diễn ra hiện nay./.