Kinh doanh cùng người nghèo cho hiệu quả cao

• Sản xuất chè hữu cơ, thu nhập tăng 130%
• Kỳ 1: Dò dẫm khẳng định giá trị 
• Kỳ 2: Loay hoay phát triển thương hiệu
• Yên Bái: Chè Suối Giàng đang kêu cứu 

Tỉnh Hà Giang có nhiều vùng chè đang canh tác nông nghiệp truyền thống, người dân không sử dụng phân hóa học hay chất kích thích. Tuy nhiên, nhiều năm qua, giá trị thu được từ cây chè còn thấp, đời sống bà con còn nhiều khó khăn. Nhưng khi áp dụng mô hình sản xuất chè hữu cơ đã cho kết quả tốt, thu nhập từ chè của nông hộ tăng trung bình 130%.

“4 nhà” liên kết làm chè…

Với kinh nghiệm nhiều năm làm việc trong ngành chè tại Sri Lanka, ông Buddhika Samarasinghe, Trưởng nhóm tư vấn dự án “Nâng cao hiệu quả thị trường cho người nghèo, giao đoạn 2- M4P2” cho rằng, việc chuyển đổi canh tác truyền thống gắn với những tiến bộ khoa học sang canh tác hữu cơ là rất thuận lợi. Đây là một xu hướng mới, sẽ đem lại lợi ích chung cho môi trường, thúc đẩy mối quan hệ bình đẳng, nâng cao chất lượng cuộc sống cho tất cả các thành phần tham gia, tạo ra sản phẩm an toàn chất lượng cao, nhằm duy trì sức khỏe con người, cân bằng sinh thái, nâng cao sự đa dạng của sinh học hướng tới nền sản xuất bền vững.

Hái chè Shan cố thụ trên núi cao

Nắm bắt được xu thế này, công ty TNHH Thương mại Hùng Cường đã thực hiện dự án “Sự tham gia của nông dân và đồng bào dân tộc thiểu số vào chuỗi giá trị chè Shan tỉnh Hà Giang”, cùng sự hỗ trợ từ nhiều đơn vị, với số vốn khoảng hơn 575.000 USD.

Mục tiêu dự án nhằm nâng cao chất lượng và số lượng nguyên liệu chè búp tươi, xây dựng vườn ươm thương mại cho hom giống chè để trồng thêm nhằm tăng năng suất cây chè. Đồng thời, góp phần xây dựng và phát triển thương hiệu chè hữu cơ hướng tới các thị trường xuất khẩu cao cấp, tiến hành song song với việc xây mới và nâng cấp các nhà máy chế biến chè xanh và chè đen.

Vùng chè xã Cao Bồ (Vị Xuyên, Hà Giang) có nhà máy chè Cao Bồ trực thuộc công ty TNHH TM Hùng Cường đã từ lâu  gắn kết thu mua, sản xuất, chế biến, tiêu thụ chè búp tươi cho nông dân, có đầu ra ổn định. Công ty đã được tổ chức quốc tế Global Vương quốc Anh cấp chứng nhận đạt tiêu  chuẩn chất lượng ISO, an toàn thực phẩm HACCP, xuất khẩu thâm nhập thị trường trên 20 nước trên thế giới. Đến nay, nhà máy chè Cao Bồ đã được cấp chứng nhận theo tiêu chuẩn hữu cơ do tổ chức IFOM của Italia cấp, được xuất khẩu vào thị trường các nước trong khối EU, Canada, Mỹ và các nước châu Á tham gia tổ chức liên đoàn hữu cơ quốc tế.

Để đạt được mục tiêu trên, ông Buddhika Samarasinghe cho biết kinh nghiệm, mấu chốt thành công là “4 nhà” (doanh nghiệp, nông dân, nhà khoa học, nhà nước) phải gắn kết, nỗ lực góp sức. Bên cạnh việc tăng cường vốn, cần thành lập nhóm nông dân có cùng tầm nhìn. Trong mọi trường hợp, trưởng thôn đồng thời là trưởng nhóm nông dân- người dẫn dắt việc thành lập nhóm.

Đối với các nhóm nhỏ ở  các khu vực gần hơn, việc lập nhóm do nông dân tự lựa chọn những cam kết và có kinh nghiệm sản xuất chè theo yêu cầu chất lượng đặt ra. Nông dân hiểu được động cơ thành lập nhóm – trước hết là để tăng chất lượng sản phẩm và cuối cùng là bán được chè với giá cao hơn. Cho nên, mọi thành viên phải tuân thủ quy trình canh tác theo yêu cầu và chú trọng vào chất lượng.

Để tránh nông dân tự phát bán nguyên liệu cho các nhà thu mua khác khi có biến động giá, tất cả các nhóm đều ký hợp đồng với công ty và cam kết thực hiện đúng hợp đồng. Sau đó, nhóm được tập huấn về kỹ thuật và quy trình canh tác hữu cơ, các yêu cầu và các bước cần thiết để đạt được chứng nhận hữu cơ, ghi chép sổ sách, trồng cây mới, xử lý dịch bệnh, hái và chế biến, sản xuất phân hữu cơ.

Theo ông Buddhika Samarasinghe, việc phát triển vườn ươm có vai trò quan trọng để đạt được chất lượng và năng suất cao. Chính vì vậy, dự án đã xây dựng vườn ươm có công suất 600.000 cây do Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp miền núi phía Bắc (NOMAFSI) cung cấp cây giống. Một dây chuyền chế biến chè xanh mới được lắp đặt tại Nhà máy Cao Bồ (xã Cao Bồ, huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang) theo phương pháp sản xuất truyền thống, gồm 4 bước chính: sao, vò, sàng, sấy. Đồng thời, lắp đặt thêm một dây chuyền chế biến chè đen có công suất 15 tấn chè/ngày; sản xuất theo phương pháp truyền thống.

Theo ông Nguyễn Văn Khoa, Phó Giám đốc công ty TNHH TM Hùng Cường, do điều kiện địa hình phức tạp, giao thông khó khăn nên công ty đã lập các tổ thu gom trên nhiều địa bàn giúp người dân tiết kiệm thời gian gùi chè đến nhà máy, để dành thời gian chăm sóc thu hái, giảm tỷ lệ hao hụt, tăng chất lượng nguyên liệu, chè vận chuyển đến nhà máy nhanh hơn.

Đặc biệt, khi đã cho ra sản phẩm, ông Khoa chia sẻ kinh nghiệm: “Vấn đề tiếp cận các cửa hàng bán lẻ chất lượng cao là rất quan trọng. Xây dựng kênh tiêu thụ chè hữu cơ dọc theo chuỗi giá trị, gắn liền với xây dựng thương hiệu. Khả năng linh hoạt thâm nhập các phân khúc thị trường là yếu tố quyết định để tối đa hóa doanh thu”.

Giá bán chè tăng 168%

Ông Buddhika Samarasinghe đánh giá, kết quả đạt được rất lớn từ dự án kinh doanh cùng người nghèo. Đó là một vườn ươm công suất 400.000 cây giống được thành lập và hơn 600.000 cây giống đã được giao cho các nông hộ tham gia; tác động tích cực tới các hộ nông dân phần lớn là người dân tộc thiểu số nghèo, sống tại những vùng hẻo lánh của tỉnh Hà Giang, đặc biệt là phụ nữ.

Sản xuất chè hữu cơ giúp tăng giá trị cho cây chè shan cổ thụ

Qua dự án cũng cho thấy, đồng bào dân tộc ít người sống tại các vùng hẻo lánh có thể trồng các loại cây nông sản, nếu được chế biến phù hợp, có thể xuất khẩu sang nhiều thị trường nước ngoài, nâng cao thu nhập cho nông dân.

Sự phối hợp “4 nhà” trong sản xuất, chuỗi giá trị chè Shan đã tăng mạnh, từ 3-4 USD/kg lên 6-10 USD/kg. Tính riêng năm 2011, khoảng 740 tấn chè búp tươi được thu mua của các hộ nông dân tham gia dự án với tổng giá trị khoảng 5 tỷ đồng, giúp thu nhập từ chè của nông hộ tăng trung bình 130%, lên tới mức 9 triệu đồng. Kết quả này không dễ đạt vì Cao Bồ là xã có trên 40% số hộ sống dưới mức nghèo.

Theo ông Nguyễn Văn Khoa, Giám đốc công ty TNHH TM Hùng Cường, trong trồng chè, do phụ thuộc nhiều vào thiên nhiên nên rủi ro rất cao, tình trạng được mùa rớt giá, được giá mất mùa thường xảy ra. Đặc  biệt là nhận thức của nông dân vùng cao còn nhiều hạn chế, thiếu vốn, thiếu kỹ thuật sản xuất, doanh nghiệp chưa tiếp cận nhiều với các thị trường bán lẻ trên thế giới, chưa chú trọng xây dựng thương hiệu.

Do đó, dự án hỗ trợ nguồn lực về tài chính cho nông dân và doanh nghiệp có vai trò hết sức quan trọng. Dự án đã tạo thêm việc làm cho người lao động nhà máy chè Cao Bồ và hàng ngàn lao động vệ tinh là người dân trồng, chăm sóc, thu hái chè bán cho nhà máy và tăng thu nhập cho người lao động. Nhờ đó, giá bán chè năm 2011 tăng 168% so với năm 2010, dự kiến năm 2012 tăng 200% so với 2010.

Mặt khác, tăng diện tích trồng mới 300 ha chè, bảo tồn được giống chè Shan. Đáng chú ý, dự án hỗ trợ đạt chứng chỉ chè hữu cơ Cao Bồ, xây dựng thương hiệu cho chè Cao Bồ Origin, mở rộng thêm thị trường xuất khẩu và nội địa cao cấp, dự kiến giá bán tăng, đồng nghĩa với giá mua nguyên liệu của nông dân tăng tương ứng.

Ông Đoàn Anh Tuân, Chủ tịch Hiệp hội chè Việt Nam cho rằng, dự án này là một hướng đi có hiệu quả, góp phần khắc phục được những điểm yếu cố hữu của ngành chè Việt Nam: giá bán thấp, thu nhập thấp.

Đồng quan điểm, ông Đào Việt Dũng, Chuyên gia cao cấp Quản lý khu vực công, Đại diện Ngân hàng Phát triển châu Á đánh giá: Mô hình kinh doanh mới này tạo điều kiện cho người nghèo tham gia và có tính khả thi về mặt thương mại, hoàn toàn có tiềm năng để nhân rộng ra những khu vực miền núi và trung du Bắc bộ có thể trồng chè khác của Việt Nam./.