Nhiều nhà máy điện không tham gia xác định giá thị trường

Trong khung khổ Chương trình cải cách kinh tế vĩ mô (Dự án GIZ), hôm nay (8/12), tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu quản lý Kinh tế Trung ương tổ chức hội thảo “Kinh nghiệm cải cách thị trường điện cạnh tranh ở Cộng hòa Liên bang Đức và bài học đối với Việt Nam” nhằm phát triển thị trường điện ở Việt Nam.

Theo Cục Điều tiết Điện lực – Bộ Công Thương, sau hơn 3 năm đi vào hoạt động chính thức, thị trường phát điện cạnh tranh Việt Nam đã thu được những thành công, nổi bật là việc vận hành thị trường phát điện cạnh tranh giúp tăng minh bạch, công bằng trong việc huy động các nguồn điện. Hệ thống điện được vận hành an toàn tin cậy, cung cấp đủ điện cho phát triển kinh tế-xã hội, không có sự cố do nguyên nhân từ việc vận hành thị trường điện đảm bảo cung cấp điện cho hệ thống điện quốc gia.

Giá thị trường chưa phản ánh chính xác chi phí biên của toàn hệ thống điện…(Ảnh minh họa: KT)

Tuy nhiên, khi tỷ lệ các nhà máy trực tiếp tham gia thị trường điện cạnh tranh tăng nhanh thì thị phần các nhà máy điện gián tiếp tham gia thị trường điện vẫn còn cao. Khoảng 50% công suất lắp đặt không tham gia thị trường và không tham gia xác định giá thị trường. Do vậy, giá thị trường chưa phản ánh chính xác chi phí biên của toàn hệ thống điện… Bên cạnh đó, chất lượng điện, vấn đề hao hụt điện hay việc giám sát thị trường điện cạnh tranh vẫn còn nhiều tồn tại.

Ông Nguyễn Gia Hảo, chuyên gia thị trường điện cho rằng: “Phải có tự do hóa trong ngành điện, nếu không giải quyết vấn đề tự do hóa trong ngành điện, không giảm được giá thành điện năng thì tất cả chi phí sản xuất ở tất cả các ngành cho đến sinh hoạt đều tăng rất cao. Bên cạnh việc tự do hóa ngành điện hiện có, cần tập trung vào năng lượng tái tạo. Năng lượng tái tạo chi phí đầu tư rất lớn nhưng chi phí sản xuất bằng không. Việt Nam có nhiều điều kiện để phát triển năng lượng tái tạo: có nhiều gió, nhiều nắng, chưa nói đến là trong dòng hải lưu, dòng nước chảy trong biển với tốc độ 8m/giây là có thể đặt tuốc bin mà cái đó còn nhẹ hơn là xây dựng nhà máy thủy điện”.

Theo các chuyên gia, việc đầu tư cho phát triển thị trường điện ở Việt Nam còn thiếu sự phối hợp, liên kết giữa các ngành, cơ chế, chính sách quản lý; sự tập trung thị trường còn rất lớn, nên giá điện vẫn cao và sự cạnh tranh còn hạn chế. 

Chia sẻ kinh nghiệm cải cách thị trường điện ở Đức, GS.TS. Andreas Polk, Trường Kinh tế và Luật Berlin, Đức cho biết, khi tự do hóa, thị trường điện ở Đức đặt ra yêu cầu minh bạch trong cơ cấu giá và chuyển dần sang năng lượng tái tạo: “Ở Đức, năng lượng tái tạo ngày càng có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ cho các cơ cấu sản xuất phi tập trung. Điều này dẫn đến việc mất đi quyền lực thị trường của các đơn vị truyền thống. Việc chuyển đổi thị trường năng lượng ở Đức còn giúp bền vững sinh thái, bền vững kinh tế; giảm giá thành, ngày càng độc lập trong nhập khẩu, phát triển ngành công nghiệp xuất khẩu. Việt Nam sẽ phát triển được thị trường điện cạnh tranh nếu biết phát huy song song hai yếu tố là sử dụng nguồn năng lượng tái tạo sẵn có như gió, ánh nắng mặt trời; đồng thời giảm sự tập trung thị trường như hiện nay”.

Tại hội thảo, các chuyên gia cũng cho rằng Việt Nam cần xem xét luật hóa quá trình tái cơ cấu ngành điện, thể hiện cam kết nhất quán, kiên định về định hướng thị trường điện, từng bước ngành điện hoạt động đúng theo quy luật cơ bản thị trường về quan hệ cung – cầu, giá cả. Đồng thời, thay đổi hành vi tiêu dùng điện theo hướng tiết kiệm, hiệu quả và chấp nhận cơ chế thị trường trong ngành điện. Các vấn đề công ích, xã hội sẽ được Nhà nước giải quyết trực tiếp đến đối tượng ưu tiên, không thực hiện qua doanh nghiệp như hiện nay…./.