Trong những tháng đầu năm, tình hình lúa gạo toàn cầu diễn biến phức tạp, nguồn cung thế giới tăng cao, nhu cầu nhập khẩu của các nước hạn chế, các thị trường lớn thận trọng trong dự trữ, thu mua gạo đã tác động đến xuất khẩu gạo của Việt Nam. Những biến động của thị trường đã tác động trực tiếp đến sản xuất của người dân, giá lúa giảm so với cùng kỳ, điều này đã phần nào tác động đến tâm lý của người dân, ảnh hưởng tới kế hoạch sản xuất vụ Hè Thu.

Để nhận diện rõ hơn về câu chuyện thị trường, sự bấp bênh của ngành hàng lúa gạo trước những “biến động” bất thường của thị trường lúa gạo toàn cầu. Trong loạt 2 bài viết “Ngành hàng lúa gạo và những điểm “thiếu” cần tháo gỡ”, phóng viên Đài Tiếng nói Việt Nam – khu vực ĐBSCL nêu những điểm nghẽn của ngành hàng lúa gạo đang gặp phải, cùng với đó là các giải pháp để ổn định tình hình, nắm bắt nhu cầu nhập khẩu của các thị trường, nhất là những thị trường còn nhiều dư địa như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, châu Phi.

Theo Bộ NN-MT, xuất khẩu gạo trong 2 tháng đầu năm của Việt Nam đạt trên 1,1 triệu tấn, tăng về khối lượng nhưng lại giảm tới 13,6% về giá trị khi chỉ đạt 613 triệu USD. Bên cạnh đó, giá gạo xuất khẩu giảm hơn 18% so với cùng kỳ, giá trung bình ước đạt hơn 553 USD/tấn. Báo cáo cũng cho thấy, ngay trong những ngày đầu tháng 3, giá gạo xuất khẩu tiếp tục giảm mạnh, và các thị trường như Philippines, Bờ Biển Ngà và Ghana vẫn là 3 thị trường xuất khẩu lớn của Việt Nam.

Theo nhận định của nhiều doanh nghiệp, xuất khẩu gạo của Việt Nam đang ở phân khúc riêng so với Ấn Độ và Thái Lan, ông Phạm Thái Bình, Công ty CP Nông nghiệp công nghệ cao Trung An nhận định, hơn 10 năm qua gạo Việt Nam đã thay đổi để có vị trí hàng đầu thế giới, điều này đã khẳng định sự chuyển mình ngoạn mục của ngành hàng. Hiện nay, sự tác động của thị trường thế giới cũng không ảnh hưởng nhiều vì mỗi năm Việt Nam có khoảng 7,5 đến 8 triệu tấn gạo dành để xuất khẩu, năm 2024 xuất khẩu kỷ lục hơn 9 triệu tấn.

Theo chia sẻ của ông Phạm Thái Bình, các thị trường nhập khẩu đã quen với khẩu vị, chất lượng của gạo của Việt Nam, điều này cho thấy phân khúc thị trường gạo của Việt Nam là một phân khúc riêng. Tuy nhiên, gạo Việt Nam ngon nhưng giá bán lại thấp hơn so với một số nước xuất khẩu, đây là vấn đề cần quan tâm và giải quyết dứt điểm. Việc triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp là giải pháp “then chốt” để chấm dứt toàn bộ vấn đề thị trường và giá xuất khẩu.

“Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp đã chín muồi, liên kết sản xuất giúp nông dân thu nhập cao, vừa giảm chi phí chăm sóc lại được DN hỗ trợ bao tiêu sản phẩm. Cốt lõi nhất bây giờ là sản xuất gắn với tiêu thụ và chủ động trong xuất khẩu, đảm bảo phát triển bền vững cho ngành hàng lúa gạo Việt Nam”, ông Bình nói.

Ông Trần Tấn Đức, Tổng Giám đốc Công ty Lương thực miền Nam (Vinafood 2) cho biết, vào thời điểm này các năm trước, DN đều có hợp đồng xuất khẩu gạo gối đầu. Tuy nhiên năm nay hầu như không có hợp đồng gối đầu. Cùng với đó, Ấn Độ dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu gạo và quay lại thị trường nên đã tác động ngay lập tức đến thị trường lúa gạo toàn cầu. Tuy nhiên, nhìn nhận từ thực tế thị trường lúa gạo vẫn đang bình thường theo cung, cầu của lúa gạo thế giới.

Theo ông Trần Tấn Đức, từ đầu năm đến nay Tổng Công ty Lương thực miền Nam đã thu mua hơn 300.000 tấn gạo, tương đương 600.000 tấn lúa và đang tiếp tục thu mua để ổn định thị trường. Trước bối cảnh giá gạo đang ở mức thấp như hiện nay ông Đức cho rằng, nên mạnh dạn trữ lại để ổn định thị trường, cùng với đó đây là vụ lúa cho chất lượng gạo tốt nhất trong năm, điều này sẽ rất tốt cho các doanh nghiệp trong xuất khẩu thời gian tới.

“DN vừa thu mua vừa đồng hành triển khai dự trữ gạo nếu có, nhưng cần hỗ trợ cho DN vay vốn chu kỳ vay 12 tháng. Cùng với tiếp cận vốn, lãi vay có thể giảm xuống 50% cho DN trong tháng 3 với tháng 4 để giải ngân các hợp đồng xuất khẩu. Đối với các HTX phơi lúa để lại được cũng nên được hỗ trợ vốn vay, để khi HTX, nông dân và DN đồng lòng với nhau giá lúa sẽ không giảm thấp. Đồng thời, thông qua các Hiệp định thương mại để xúc tiến thương mại và không phụ thuộc vào những thị trường cũ”, ông Đức cho biết.

Phó Chủ tịch Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam Lê Thanh Tùng cho biết, giá xuất khẩu gạo giảm là một chuyện bình thường và không nên quá lo lắng, việc tăng hay giảm không phải là thiếu hụt gạo hoặc quá dư thừa mà do những tình huống về mặt mùa vụ của khu vực. Theo ông Tùng, việc cần làm trước mắt là triển khai nhanh Đề án 1 triệu ha lúa ở ĐBSCL để giảm chi phí trong vụ Hè Thu, giúp người dân tăng thêm thu nhập. Cùng với đó thông tin về sản xuất và thương mại lúa gạo của Việt Nam cần minh bạch, rõ ràng, định hướng để để giúp cho địa phương, DN và người dân nắm được thị trường.

“Nông dân và HTX vẫn mong muốn giảm giá thành sản xuất ngay trong vụ Hè Thu tới đây, bởi canh tác theo quy trình của Bộ NN&PTNT trước đây đã giảm được 30% lượng giống, 30% lượng phân bón, đạm và 30% thuốc hóa học. Riêng 2 cái đó cộng với năng suất giữ vững đã có thể tăng thu nhập từ bằng cho đến 5 triệu đồng/ha”, ông Tùng cho biết.

Ông Nguyễn Ngọc Hè, Phó Chủ tịch UBND TP. Cần Thơ cho rằng, giải pháp hiện nay của vùng ĐBSCL là đẩy nhanh tiến độ triển khai đề án 1 triệu ha lúa. Đây được xem là giải pháp quan trọng giúp người dân, HTX, DN liên kết chặt chẽ với nhau, DN an tâm về vùng nguyên liệu, người dân an tâm sản xuất. Ông Hè đề nghị, trong bối cảnh thị trường lúa gạo như hiện nay, Ngân hàng Nhà nước cũng nên xem xét mở rộng hạn mức cho vay, để DN thu mua, tạm trữ để ổn định tình hình, đồng thời thường xuyên thông tin, định hướng thị trường để chủ động trong sản xuất, tiêu thụ lúa gạo.

“Đẩy nhanh tiến độ triển khai đề án 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, giảm phát thải sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất, tiêu thụ lúa gạo. Đề nghị NN-MT, Bộ Công Thương, Bộ Ngoại giao và kể cả Hiệp hội ngành hàng lúa gạo và Hiệp hội lương thực thường xuyên thông tin; định hướng sản xuất và thị trường cho HTX, nông dân và kể cả cho DN để người ta tự điều chỉnh, chủ động sản xuất, tạm trữ cũng như tiêu thụ”, ông Hè đề nghị.

Theo Thứ trưởng Bộ NN-MT Trần Thanh Nam, giá gạo giảm do nguồn cung gạo thế giới tăng tạo áp lực lên thị trường toàn cầu. Cùng với đó, nhu cầu nhập khẩu giảm và chưa có dấu hiệu phục hồi trong thời gian ngắn hạn. Trong những ngày đầu tháng 3, giá lúa gạo có xu hướng tăng giảm đan xen so với tháng 2. Giải pháp hiện nay là nắm bắt nhu cầu nhập khẩu tại các thị trường, nhất là những thị trường còn nhiều dư địa, như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, châu Phi để điều chỉnh kế hoạch sản xuất, xuất khẩu với diễn biến thị trường.

Thứ trưởng Trần Thanh Nam cũng cho rằng, cần phải nhìn nhận lại liên kết trong trong sản xuất ở vùng ĐBSCL, hiện liên kết sản xuất đang là điểm yếu của vùng, trong số 170 doanh nghiệp xuất khẩu gạo thì chưa tới 50 doanh nghiệp có liên kết với người dân.

“Liên kết sản xuất đang là điểm yếu của ĐBSCL khi trong 170 DN xuất khẩu gạo, hiện nay chưa tới 50 DN liên kết sản xuất. Liên kết sản xuất giữa DN, HTX, nông dân đảm bảo sự bền vững cũng là nội dung của Đề án 1 triệu ha lúa, đó là chuyển đổi phương thức sản xuất theo mô hình liên kết sản xuất và có lợi cho nông dân. Hiện nay trong xuất khẩu lúa gạo, yếu nhất vẫn là vấn đề liên kết sản xuất, nên đề nghị thu hẹp đầu mối xuất khẩu gạo mới giải quyết căn cơ được vấn đề”, ông Nam nêu.

Nguyên nhân xuất khẩu gạo của Việt Nam liên tục giảm do thương mại lúa gạo toàn cầu diễn biến phức tạp, nguồn cung thế giới dư thừa. Nhu cầu nhập khẩu của các nước trên thế giới giảm, các thị trường nhập khẩu lớn đang thận trọng trong dự trữ và thu mua gạo. Cùng với đó, trong thực tiễn đã bộc lộ rõ, ngành hàng lúa gạo Việt Nam đang gặp phải 3 vấn đề tồn tại là “thiếu liên kết, thiếu nguồn lực, thiếu định hướng thị trường”. Những điểm “thiếu” này đã làm cho ngành hàng lúa gạo luôn rơi vào trong tình trạng bị động, tiềm ẩn nhiều “rủi ro” trước những tác động từ thị trường thế giới.

Giải bài toán “liên kết” trong chuỗi lúa gạo

VOV.VN - Việc triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng ĐBSCL đã chứng minh tính hiệu quả khi giảm chi phí sản xuất, nâng cao chất lượng, tăng lợi nhuận cho người dân, đặc biệt là giảm phát thải khí nhà kính.