Quỹ bình ổn giá xăng dầu: Vận hành sao cho ổn?

Sau 13 năm vận hành quỹ bình ổn giá xăng dầu (QBOG) đến nay, QBOG xăng dầu vẫn tiếp tục được cơ quan quản lý nhà nước khẳng định là cần thiết, trong khi nhiều chuyên gia vẫn quả quyết cần loại bỏ quỹ này - nhất là thời gian gần đây, khi một số doanh nghiệp đầu mối xăng dầu bị thu hồi giấy phép kinh doanh xuất khẩu, nhập khẩu xăng dầu do có dấu hiệu vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước, gây thất thoát, lãng phí (trong đó có việc lạm dụng số tiền QBOG xăng dầu tại doanh nghiệp). Liên quan đến việc vận hành Quỹ bình ổn giá xăng dầu sao cho phù hợp, PV VOV đã có cuộc phỏng vấn ông Nguyễn Tiến Thoả - Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính về vấn đề này.

PV: Thưa ông, những ngày gần đây, nhiều chuyên gia lại đề xuất về việc nên bỏ QBOG xăng dầu trong khi cơ quan quản lý nhà nước cho rằng vẫn cần thiết quỹ này. Dưới góc độ chuyên gia - đã từng thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về lĩnh vực giá xăng dầu, ông nhìn nhận như thế nào về thực tế này?

Ông Nguyễn Tiến Thoả: Hiện nay, giá xăng dầu của nước ta tính toán và điều hành theo giá xăng dầu thế giới. Mà giá thế giới thì luôn có những biến động bất thường và rất khó lường, không chỉ do các yếu tố cung cầu mà còn có cả yếu tố địa chính trị tác động. Để ngăn ngừa tác động tự phát của giá thế giới vào giá thị trường trong nước thì trong các biện pháp điều hành có hình thành quỹ bình ổn giá xăng dầu (QBOG) để góp phần kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô.

Tôi cho rằng, trước mắt vẫn cần thiết duy trì QBOG. Trong những năm qua, tác dụng tích cực của QBOG là để ngăn ngừa khi giá không tăng lên cao quá, điều này kiểm toán Nhà nước cũng đã đánh giá. Vấn đề ở chỗ là vừa qua đã xuất hiện một số tình hình thu/chi, sử dụng QBOG... Làm sao để quỹ này hoạt động có hiệu quả hơn thì cần phải cải tiến ngay việc trích lập, quản lý, sử dụng quỹ một cách chặt chẽ hơn, minh bạch hơn.

Việc có nên bỏ QBOG hay không thì tôi nghĩ là nên bỏ QBOG khi mà chúng ta thực hiện cơ chế tự do hoá giá xăng dầu, và khi đó thì chúng ta điều hành thị trường này chủ yếu bằng các biện pháp như: điều hòa cung cầu hay là các công cụ thuế, phí, vốn, lãi suất, nó tác động vào hoạt động của thị trường xăng dầu.

PV: Nhiều chuyên gia dẫn chứng số liệu “số dư QBOG xăng dầu đến hết quý 2/2023 còn gần 7.425 tỷ đồng, tuy nhiên, tổng số sử dụng QBO trong quý 2 chưa đến 6 tỷ đồng... Trong khi nhiều DN đầu mối lớn dư quỹ cao thì vẫn có những đầu mối đang “âm” quỹ hàng chục tỷ đồng và khẳng định thêm điều này để thấy việc tồn tại QBOG tại DN là chưa công bằng và không phù hợp. Quan điểm của ông thì sao?

Ông Nguyễn Tiến Thoả: Tôi cho rằng, hiện nay, cơ chế hình thành QBOG thu nhiều hay ít, chi nhiều hay ít hoàn toàn phụ thuộc vào sản lượng xăng dầu mua vào bán ra. Đây không phải là chuyện thu lập quỹ hay chi sử dụng không công bằng, mà gốc của nó trước hết là ở hạn mức nhập vào do Bộ Công Thương phân giao cho các đầu mối. Do đó, Bộ Công thương cần đánh giá, kiểm tra để có biện pháp điều tiết cho phù hợp. Đặc biệt là xem có góc khuất về việc này có những đầu mối nhập về ít hoặc không theo theo hạn mức được phân giao nhưng rồi lại mua bán lòng vòng với số lượng lớn hơn số lượng mà mình được phân giao nhập vào để được chi QBOG nhiều hơn, dẫn đến quỹ âm để có sự tiếp thu, chỉnh lý cho phù hợp.

PV: Thưa ông, xăng dầu là nhiên liệu đầu vào thiết yếu của nền kinh tế, ảnh hưởng trực tiếp tới mọi mặt của đời sống - xã hội. Vậy theo ông đâu là công cụ hữu hiệu để quản lý giá các mặt hàng xăng dầu đảm bảo vận hành theo cơ chế thị trường xăng dầu có sự quản lý của nhà nước?

Ông Nguyễn Tiến Thoả: Tôi nghĩ là cần nhiều giải pháp, song tập trung vào 3 giải pháp quan trọng nhất. Giải pháp phải từ gốc - đầu tiên, là chúng ta trong cơ chế thị trường muốn điều tiết giá không có đột biến xảy ra về mặt cung, cầu thị trường thì trước hết phải đảm bảo cân đối cung, cầu trong mọi tình huống và luôn luôn phải có dự trữ chiến lược để bảo đảm cân đối cung cầu trong các điều kiện, kể cả lúc nhu cầu tăng cao cũng như có những biến cố thiên tai, địch họa xảy ra.

Tiếp đến là phải bảo đảm hoạt động sản xuất, kinh doanh xăng dầu có cạnh tranh thực sự, để bảo đảm được giá xăng dầu của các doanh nghiệp họ định theo tín hiệu của thị trường, và đảm bảo không có sự lệch pha giữa giá thế giới và trong nước như chúng ta đã và đang lưu hành hiện nay.

Tiếp nữa là vai trò của Nhà nước ở đây thì tác động chủ yếu bằng biện pháp gián tiếp vào giá. Chủ yếu là bằng các biện pháp thuế, phí; chú ý giải pháp kiểm soát các hành vi lạm dụng vị thế thống lĩnh thị trường để định giá bất hợp lý. Từ thống lĩnh thị trường dẫn đến liên kết độc quyền để khống chế giá, không hình thành giá thị trường để thu lợi ích, làm phương hại đến lợi ích của người tiêu dùng, của Nhà nước. Bên cạnh đó, các hành vi gian lận thương mại, lũng đoạn giá cả thị trường cũng phải được kiểm soát tốt hơn khi chúng ta thực hiện tự do hóa giá cả đối với kinh doanh xăng dầu.

PV: Như ông vừa phân tích thì QBOG xăng dầu vẫn cần thiết trong ngắn hạn. Vậy theo ông, QBOG xăng dầu hiện nay không ổn nhất ở điểm gì, và chúng ta cần phải chỉnh sửa như thế nào để QBOG xăng dầu ổn hơn trong thời gian tới?

Ông Nguyễn Tiến Thoả: Tôi cho rằng phải cải tiến việc trích lập và chi QBOG khác với bây giờ. Tức là phải quy định rõ về thu mua để trích lập, chỉ thu để trích lập QBOG khi giá thị trường xuống thấp, và chi thì không nên vừa chi lại vừa trích lập Quỹ. Ví dụ như, giá xăng dầu đã lên cao, chúng ta cần phải chi sử dụng quỹ thì chúng ta lại vẫn trích lập vào thì không được. Bây giờ phải có quy định rõ ràng ở chỗ đấy.

Thứ hai, về chi QBOG thì tôi nghĩ phải bám sát quy định của Luật giá. Đây là mặt hàng bình ổn giá, khi nào Nhà nước áp dụng biện pháp bình ổn giá thì phải có công bố là trong thời gian này do giá thị trường thế giới tăng cao, do giá xăng dầu trong nước tăng cao… nên Nhà nước áp dụng các biện pháp bình ổn giá cần thiết, trong đó có việc chi QBOG xăng dầu. Chứ còn trong thời gian vừa qua, chúng ta chi cứ đều đều và không theo quy định của Luật giá thì không được. Và việc chi Quỹ để bình ổn giá có thời hạn nhất định, khi nào hết thời gian bình ổn giá thì phải công bố bãi bỏ việc sử dụng Quỹ để cho thị trường vận hành bình thường.

PV: Xin cảm ơn ông!