Tái cơ cấu nông nghiệp: Cần vững chắc 3 chân kiềng

Nhiều chuyên gia cho rằng, tái cơ cấu nông nghiệp muốn thành công, cần phát huy vai trò tự chủ của nông dân. Trong đó, các tổ chức do nông dân lập nên cần được đặc biệt coi trọng.

Cần tổ chức lại sản xuất

Theo TS Đặng Kim Sơn, Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp, Nông thôn (Bộ NN-PTNT), thực hiện tái cơ cấu nông nghiệp, trọng tâm là “thay đổi thể chế để tạo ra một môi trường dân chủ, sáng tạo, phát huy tính chủ động của người dân”.

Hạ tầng cơ sở trong nông nghiệp nước ta không kém nhiều nước trong vùng (Ảnh: Bao Ninh Bình)

Bởi ông Sơn cho rằng, hạ tầng cơ sở lúc này đã đi rất xa (không kém nhiều nước trong vùng), nhưng thượng tầng kiến trúc vẫn như thời kinh tế kế hoạch. Cho nên, đổi mới mô hình phát triển nông nghiệp không thể bắt đầu từ thượng tầng kiến trúc xuống, mà phải bắt đầu từ cơ sở. Đó là có thể từ một doanh nghiệp, một hợp tác xã, một huyện hoặc từ một tỉnh. Tức là, cần sự đột phá từ cơ chế để tạo ra nguồn đầu tư.

Đồng quan điểm này, TS Lê Đức Thịnh, Phó Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn (Bộ NN-PTNT), giải thích thêm: Thực chất của tái cơ cấu về thể chế là quá trình tổ chức lại sản xuất nông nghiệp, trong đó xác định lại chức năng của các thể chế khác nhau. Có thể phân định, tăng cường các chức năng đó cho phù hợp quy luật phát triển, trong đó có các quy luật về thị trường phải được phát huy.

TS Thịnh lấy ví dụ: Khi chuyển đổi mô hình sản xuất từ kinh tế kế hoạch hóa sang kinh tế thị trường thì nông nghiệp lúc đó đã lấy kinh tế hộ gia đình làm hạt nhân đột phá trong phát triển kinh tế. Tuy nhiên, sau một thời gian dài, kinh tế hộ gia đình cũng bộc lộ những mặt yếu của nó, yếu nhất là khả năng liên kết, tham gia vào thị trường.

Theo đánh giá của TS Thịnh, “cái yếu này không chỉ trong bản thân nông hộ sinh ra vì quy mô sản xuất nhỏ, mà quan trọng nhất là nó không có các thể chế khác hỗ trợ, ví dụ như kinh tế tập thể hợp tác xã, các hội nghề nghiệp, tổ chức khuyến nông, giáo dục đào tạo...”

Cho nên, khi thay đổi thể chế là tổ chức lại sản xuất, trong đó phải xác định rõ vai trò của hộ gia đình, doanh nghiệp, mối quan hệ giữa doanh nghiệp và nông dân, tổ chức kinh tế hợp tác... và các tổ chức này được vận hành như thế nào.

Cần phát triển đồng thời: Nông dân, HTX và doanh nghiệp

Riêng đối với vai trò HTX, TS Lê Đức Thịnh đặc biệt nhấn mạnh: Trước sau thì HTX cũng phải tổ chức cho tốt lên. Vì thực tế quy luật phát triển kinh tế trong nông nghiệp đã thừa nhận nền nông nghiệp càng phát triển thì vai trò của kinh tế tập thể nói chung, vai trò HTX nói riêng, càng phải tăng lên. HTX chính là “bà đỡ” cho kinh tế hộ gia đình, đồng thời là cầu nối giữa nông dân với thị trường.

Thực hiện tái cơ cấu nông nghiệp, “không thể để nông dân một mình đối mặt với thị trường. Các chính sách của Nhà nước hay sự liên kết của doanh nghiệp với nông dân cũng không thể làm trực tiếp với từng hộ nông dân.

Tức là cần HTX đứng ra giúp nông dân các dịch vụ chung có hiệu quả (như mua chung, bán chung sản phẩm). Và, doanh nghiệp có thể ký hợp đồng với xã viên qua trung gian là HTX. Hơn nữa, khi được nông dân ủy nhiệm ký kết hợp đồng với doanh nghiệp, HTX sẽ quay lại kiểm soát thực hiện quy trình kỹ thuật.

Bên cạnh đó, HTX có thể vay vốn từ ngân hàng, vay vốn ủy thác từ doanh nghiệp để hỗ trợ lại cho nông dân. Chính thông qua sự ủy nhiệm của xã viên, trong một tập thể đoàn kết này, HTX sẽ tạo được tiếng nói có trọng lượng hơn đối với nhà làm chính sách. Đồng thời, khi HTX phát triển, các vấn đề liên quan đến quản lý hạ tầng cơ sở nông thôn (như tưới tiêu, kênh mương, bờ vùng, bờ thửa... ) thì HTX sẽ đảm nhiệm.

Vì vậy, theo TS Thịnh, “tái cơ cấu nông nghiệp, quan trọng nhất là tái cơ cấu thể chế. Trong thể chế, quan trọng hơn cả là thúc đẩy phát triển kinh tế tập thể, trong đó chủ đạo là kinh tế HTX hoặc kinh tế tổ sản xuất. Vì không có doanh nghiệp rất khó kéo sản xuất phát triển lên, nhưng doanh nghiệp mà không có HTX, không có kinh tế tập thể thì cũng không phát triển được. Tức là giữa nông dân, HTX và doanh nghiệp muốn tiến lên thì phải tiến đồng thời cả ba”.

“Bộ 3 chân kiềng” để lo cho dân

Theo nguyên Phó Thủ tướng Nguyễn Công Tạn, trong nhiều cái khó của nông dân khi sản xuất, thiếu vốn là một điểm quan trọng. Hiện nay, “nông dân rất bơ vơ, không biết bấu víu vào đâu để phát triển. Đụng đến cây, con gì, kiến thức, đầu vào, đầu ra… đều khó khăn. Đụng đến tiền, vay ngân hàng không dễ, lãi suất lại cao. Khó vay ngân hàng thì vay nặng lãi, nên đã nghèo càng thêm nghèo, vì không vay nặng lãi thì không có vốn để sản xuất”.

Nguyên Phó Thủ tướng Nguyễn Công Tạn

Ông Nguyễn Công Tạn cho biết, bất cứ nước nông nghiệp nào phát triển trên thế giới đều tạo ra 3 chân kiềng để lo cho dân. Chân kiềng thứ nhất, đó là giúp nông dân tích tụ ruộng đất để họ trở thành hộ sản xuất hàng hóa lớn, tồn tại lâu dài.

Vì “doanh nghiệp không thể làm nông nghiệp thay nông dân. Bởi vì nghề nông không phù hợp với sử dụng lao động thuê, phải là họ tự canh. Thuê ít thì được, chứ thuê hoàn toàn là không được”- ông Nguyễn Công Tạn lưu ý.

Chân kiềng thứ hai, phải có hợp tác xã dịch vụ kiểu mới do nông dân góp vốn và nông dân lập ra. Không ai làm thay nông dân để lập ra HTX, phải chính họ lập ra. Họ muốn làm HTX nghề nào thì họ làm. Mỗi nông dân có thể tham gia nhiều HTX. Những HTX này phải lo đầu vào, đầu ra của sản xuất.

Ông Nguyễn Công Tạn phân tích: Trước đây, chúng ta hay nghĩ doanh nghiệp lo cho nông dân đầu vào, đầu ra, nhưng không phải thế. Vì, doanh nghiệp là tổ chức kinh tế của nhà đầu tư. Họ kinh doanh nhằm thu lợi nhuận càng nhiều càng tốt. Họ không thể làm dịch vụ cho nông dân mà phi lợi nhuận được. Trong khi đó, HTX thì dịch vụ cho nông dân phi lợi nhuận. Ở đó, nông dân góp vốn vào để làm dịch vụ, nếu thu lãi, lại chia lãi này trở lại cho nông dân. Tổ chức này mới là bà đỡ thực sự cho nông dân. “Rất tiếc, hiện nay HTX của ta rất yếu. Hy vọng sắp tới Luật Hợp tác xã đi vào áp dụng sẽ có chuyển biến”.

Về chân kiềng thứ ba, theo ông Tạn, đó là tổ chức tín dụng nông thôn do nông dân góp vốn và lập ra để đáp ứng nhu cầu vốn của dân. Ở tổ chức này, các nông dân góp vốn rồi cho vay lại chính nông dân, lãi thu được lại chia cho nông dân. Từ đó sẽ chấm dứt nạn cho vay nặng lãi trong nông thôn.

Cả 3 yếu tố chân kiềng này cộng lại, rồi liên kết với doanh nghiệp bằng các hợp đồng kinh tế. Từ đó, tạo chỗ dựa cho nông dân phát triển nghề của mình trong bối cảnh phát triển nông nghiệp hàng hóa cạnh tranh ngày càng gay gắt, tiềm ẩn rủi ro ngày càng nhiều.

Nếu có 3 chân kiềng này, nông dân sản xuất hàng hóa lớn có chỗ dựa, rồi phối hợp với các doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sẽ hình thành tổ hợp chuỗi sản xuất vượt qua rủi ro của thị trường và thiên tai… để vươn lên làm giàu./.