Đề án 1 triệu ha: Tín hiệu tích cực từ vựa lúa Miền Tây

Việt Nam là quốc gia đầu tiên thực hiện Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030". Đây là Đề án đầu tiên trên thế giới về sản xuất 1 triệu ha lúa gạo chất lượng cao, phát thải thấp ở quy mô cấp Chính phủ, nhận được rất nhiều sự quan tâm của các đối tác quốc tế. Thời gian vừa qua, Chính phủ, các Bộ ngành đã nỗ lực cùng 12 địa phương vùng ĐBSCL triển khai thực hiện Đề án và đạt được một số kết quả bước đầu đáng ghi nhận.

Những tín hiệu khởi động và ghi nhận kết quả từ 2 vụ lúa vừa qua cho thấy những tín hiệu tích cực; từng bước thay đổi tư duy người nông dân về quy trình canh tác lúa. Tuy nhiên, cũng từ thực tiễn triển khai cũng đã xuất hiện nhiều vấn đề, khó khăn cần tháo gỡ để việc triển khai trên diện rộng được thuận lợi hơn. Trong bài 1 loạt bài “Cấu trúc lại ngành hàng lúa gạo vững bước trong kỷ nguyên mới”, nhóm PV VOV có ghi nhận về những kết quả sau thời gian triển khai thí điểm tại 5 địa phương miền Tây tham gia đề án.

Mô hình sản xuất lúa rộng 50 ha thực hiện ở HTX Tiến Thuận, huyện Vĩnh Thạnh, Cần Thơ cho thấy nông dân giảm sử dụng lượng lúa giống từ 140 kg xuống còn 60 kg/ha; giảm lần bón phân từ 3-4 lần còn 2 lần mỗi vụ, giảm ít nhất  20% lượng phân bón vô cơ, cây lúa ít bị ngã, giảm dịch bệnh và tổn thất sau thu hoạch... Việc giảm lượng lúa giống xuống hơn phân nửa giúp tiết kiệm chi phí về giống, giảm lượng phân bón; năng suất đạt từ 6,3-6,5 tấn mỗi ha so với 5,8-6,1 tấn mỗi ha ở cách làm truyền thống.

Còn tại HTX Nhân Lợi, huyện Vĩnh Thạnh, Ông Tiêu Ngọc Lợi, Giám đốc HTX nhìn nhận, việc chuyển mình canh tác theo quy trình thích ứng với biến đổi khí hậu, giảm phát thải khí nhà kính là xu thế tất yếu, nâng cao lợi nhuận, phúc lợi cho người nông dân trồng lúa. Vì thế, đề án 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp sẽ là cơ hội để nâng cao hơn nữa thương hiệu, giá trị ngành hàng lúa gạo trên thị trường.

Theo ông Lợi: "Nâng cao giá trị sản phẩm để bán xuất khẩu ra nước ngoài, mình giảm được khí thải nhà kính thì cái đó đem lại hiệu quả kinh tế cao, tín chỉ Carbon của mình nữa, thì thấy cái đó đem lại hiệu quả kinh tế riêng cho nông dân khá lớn. Tại vì mình sản xuất được là lúa chất lượng cao thì là có thương hiệu, có tên tuổi thì tất nhiên doanh nghiệp mua mình nó đi xuất khẩu nó có quan tâm. Thứ nhất thì thì giá trị nó cũng tăng. Thứ hai nữa là cái rơm nếu tận dụng tốt cũng là vàng ở ngoài đồng nữa".

HTX Nông nghiệp Hưng Lợi, xã Long Đức, huyện Long Phú cũng được chọn thực hiện mô hình điểm trong Đề án tại tỉnh Sóc Trăng. Mô hình được thực hiện với diện tích 50ha, giống lúa được chọn canh tác là ST25, có 46 hộ tham gia, thực hiện liên tục trong 03 vụ Hè Thu 2024, Đông Xuân 2024-2025 và Hè Thu 2025.

Ông Lâm Văn Vũ, Trưởng Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Long Phú cho rằng, việc triển khai đề án điểm tại địa phương là điều kiện để nông dân tiếp cận ứng dụng kỹ thuật mới vào sản xuất, góp phần hạn chế ô nhiễm môi trường, ứng dụng cơ giới hóa, giảm chi phí sản xuất, thuận lợi trong liên kết tiêu thụ sản phẩm.

Ông Vũ cho biết, đến nay, trung tâm Khuyến nông Quốc gia, Viện Môi trường Nông nghiệp đã tổ chức được 2 lớp tập huấn hướng dẫn kỹ thuật sản xuất lúa chất lượng cao, giảm phát thải và hướng dẫn đo đạc, báo cáo, thẩm định lượng phát thải khí nhà kính cho lực lượng khuyến nông, nhân viên trồng trọt và bảo vệ thực vật. Ngoài ra, Viện Môi trường Nông nghiệp, Công ty Saty lắp đặt 3 hệ thống cảm biến đo, theo dõi mực nước trên ruộng theo quy trình tưới khô, ngập xen kẽ của Cục Trồng trọt ban hành.

"Chúng tôi làm hiệu quả việc giảm lượng giống gieo sạ. Bên ngoài trước đây là 150 ký/ha, có nơi gần 200 ký/ha. Giờ còn khoảng 60 ký/ha. Phân bón thì giảm hơn 20% lượng phân bón. Số lần phun thuốc BVTV trước đây khoảng 6 lần, giờ còn 3-4 lần" - ông Vũ chia sẻ.

Sau 1 năm triển khai thí điểm, nhiều địa phương tham gia Đề án tại một số địa phương vùng ĐBSCL khẳng định, đây là một tín hiệu rất tích cực trong giai đoạn vươn mình của đất nước. Đề án sẽ giúp sản xuất lúa gạo ở ĐBSCL không còn manh mún, nhỏ lẻ nữa mà tập trung vùng rộng lớn phát triển đồng bộ.

Ông Trần Việt Trường, Chủ tịch UBND thành phố Cần Thơ cho rằng mô hình thí điểm được thực hiện từ vụ hè thu 2024 đã giúp giá thành sản xuất lúa giảm 250 đồng/kg và lợi nhuận của nông dân cao hơn từ 1,3-6,5 triệu đồng/ha, đồng thời giảm 2-12 tấn CO2/ha. Cần Thơ đang nỗ lực sớm hình thành vùng lúa chất lượng cao, phát thải thấp đạt 48.000 ha, tập trung tại 3 huyện Cờ Đỏ, Thới Lai và Vĩnh Thạnh.

"Qua kiểm tra thí điểm thấy rằng kết quả cụ thể tăng năng suất lúa đạt 6,4 tấn/ha, cao hơn 0,7 tấn/ha so với nông dân canh tác theo phương thức truyền thống, tăng lợi nhuận, giảm phát thải. Theo kết quả của Viện nghiên cứu lúa gạo quốc tế việc đo đạc phát thải cho thấy mô hình giảm từ 2 – 12 tấn CO2/ha. Giá thành sản xuất giảm và lợi nhuận tăng cao hơn từ 1,3 đến 6,5 triệu đồng/ha" - ông Trường nhấn mạnh.

Theo Thứ trưởng Bộ NN và PTNT Trần Thanh Nam, Bộ đã cùng các địa phương và Viện nghiên cứu lúa gạo quốc tế tổ chức triển khai 7 mô hình thí điểm trên địa bàn 5 tỉnh, thành: Cần Thơ, Đồng Tháp, Kiên Giang, Trà Vinh, Sóc Trăng.

Hiện 4/7 mô hình thí điểm vụ hè thu năm 2024 đã báo cáo kết quả đạt rất tích cực, cụ thể: giảm chi phí 20-30%; tăng năng suất 10% (năng suất trong mô hình đạt 6,3-6,6 tấn/ha so với đối chứng đạt 5,7-6 tấn/ha); tăng thu nhập cho nông dân thêm 20-25%, giảm trung bình 5-6 tấn CO2 tương đương trên 1 ha và tất cả sản lượng lúa thu hoạch đều được các doanh nghiệp đăng ký bao tiêu với giá mua cao hơn 200-300 đồng/kg thóc. Kết quả đạt được đã tạo khích lệ lớn cho các hộ nông dân và HTX tin tưởng và tiếp tục tích cực tham gia Đề án.

Đồng thời, Bộ NN và PTNT đã ban hành Kế hoạch nâng cao năng lực cho các đối tác, với khoảng 620 HTX nông nghiệp phát triển liên kết chuỗi giá trị và gần 200.000 hộ nông dân trong vùng thực hiện Đề án.

Thứ trưởng Bộ NN và PTNT Trần Thanh Nam cho biết: "Với kết quả bước đầu khả quan của các mô hình thí điểm, với sự phấn khởi và đồng tình ủng hộ của nhiều hộ nông dân, HTX trồng lúa trong khu vực, Bộ đã thống nhất chủ trương với các địa phương tiếp tục nhân rộng các mô hình canh tác bền vững, giảm phát thải trên toàn bộ 12 tỉnh và áp dụng ngay trong vụ Thu - Đông 2024 và Đông - Xuân 2024-2025".

Sau gần 1 năm, các bộ, ngành, địa phương đã tập trung triển khai Đề án, trong đó, đã ban hành các văn bản pháp lý thực hiện Đề án; lựa chọn, xây dựng vùng tham gia Đề án; rà soát, áp dụng các gói kỹ thuật đảm bảo tiêu chí phát triển bền vững; đào tạo tập huấn nâng cao năng lực, tổ chức lại sản xuất và tăng cường liên kết chuỗi giá trị.

Các bộ, ngành, địa phương xây dựng Chương trình thí điểm chi trả tín chỉ carbon dựa vào kết quả cho 1 triệu ha lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL; xây dựng các dự án, đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng tại vùng chuyên canh; đề xuất giải pháp huy động nguồn lực, hỗ trợ kỹ thuật và tài chính từ các quỹ tài chính carbon, các quỹ hỗ trợ trên thế giới cho Đề án.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long đã triển khai Đề án, đạt kết quả bước đầu rất tích cực. Tuy nhiên, việc triển khai vẫn còn khó khăn, vướng mắc. Trong bài 2 của loạt bài “Cấu trúc lại ngành hàng lúa gạo vững bước trong kỷ nguyên mới”, nhóm phóng viên VOV-ĐBSCL sẽ phân tích rõ vấn đề này.